Franz Theodor Csokor

Franz Theodor Csokor
Data i miejsce urodzenia	6 września 1885 ; Wiedeń
Data i miejsce śmierci	5 stycznia 1969 ; Wiedeń
Narodowość	austriacka
Dziedzina sztuki	literatura; dramat
Epoka	ekspresjonizm
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Franz Theodor Csokor (ur. 6 września 1885 w Wiedniu, zm. 5 stycznia 1969 tamże) – austriacki literat i dramaturg, zaliczany do kierunku ekspresjonizmu.

Życiorys

Pochodził z zamożnej, mieszczańskiej rodziny węgierskiej, nazwisko „Csokor” oznacza bukiet kwiatów. W młodości mieszkał w miasteczku Mödling w pobliżu Wiednia, tam ukończył szkołę średnią. Studiował historię sztuki, lecz studiów nie ukończył. Już przed I wojną światową stworzył pierwsze sztuki teatralne. Lata 1913–1914 spędził w Petersburgu. Po wybuchu I wojny światowej został powołany do armii austro-węgierskiej i zatrudniony w archiwum wojskowym w Wiedniu. W 1918 przez pewien czas jako oficer c.k. armii przebywał w Krakowie, gdzie poznał małopolskie środowisko kulturalne^[1].

W latach 1922–1928 był zatrudniony jako dramaturg w wiedeńskich teatrach Raimundtheater i Volkstheater. W tym czasie m.in. opracował również własną adaptację Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego, która miała swą premierę 1 grudnia 1923 r. na niemieckiej scenie teatru w Katowicach. Po trzynastu latach ta adaptacja wybitnego polskiego dzieła dramatycznego z sukcesem zagościła na deskach wiedeńskiego Burgtheatru.

Jako zdecydowany przeciwnik narodowego socjalizmu w roku 1933 podpisał na kongresie PEN-klubów w Dubrowniku oświadczenie, sprzeciwiające się podporządkowaniu niemieckiej sceny literackiej władzy hitlerowskiej i wykluczeniu z niej pisarzy żydowskich.

Po Anschlussie Austrii w marcu 1938 Csokor otrzymał od ambasadora Gawrońskiego antydatowane zaproszenie do Warszawy oraz polską wizę. Po kilku dniach, w pośpiechu opuścił Austrię i pociągiem przez Czechosłowację dotarł do Katowic, gdzie zatrzymał się u znanych już od dawna śląsko-niemieckich przemysłowców, Teodora i Karola Holtzów. Po miesiącu otrzymał pozwolenie na pobyt, a później również polskie obywatelstwo. Zamieszkał w Chorzowie, często przebywał też w dworku Holtzów w Mikołowie. W tym czasie, m.in. za namową Oskara Haleckiego, znanego Csokorowi jeszcze z czasów wiedeńskich, powstał jego dramat „Jadwiga”. Poświęcony on jest polskiej królowej, z której historią zapoznał się Csokor jeszcze w czasie pobytu na Wawelu w 1918 r. Pierwsze trzy sceny dramatu, w tłumaczeniu i adaptacji Witolda Hulewicza, nadało jeszcze przed wojną Polskie Radio^[1].

W międzyczasie wyjeżdżał m.in. do Warszawy, gdzie znalazł schronienie w domu Jana Effenbergera-Śliwińskiego. Przeżył we wrześniu 1939 bombardowanie Warszawy i przez Bukareszt dostał się do Jugosławii, gdzie w roku 1941 przeżył bombardowanie Belgradu. Schronił się na dalmatyńskiej wyspie Korčula, znajdującej się pod władzą Chorwatów, później okupowanej przez Włochów. Po upadku Benito Mussoliniego w roku 1943 w ucieczce przed Niemcami dzięki pomocy partyzantów dostał się do Bari w wyzwolonej części Włoch, później w wyzwolonym Rzymie doczekał 1945 końca wojny. Został zatrudniony tam przez BBC i powrócił do Austrii 1946 w brytyjskim mundurze. W roku 1947 został wybrany na prezesa austriackiego PEN Clubu, 1968 na wiceprezesa międzynarodowego PEN-klubu. Państwo austriackie nadało mu honorowy tytuł profesora.

Od roku 1970 austriackie Centrum PEN Nadaje dorocznie nagrodę literacką jego imienia.

Odznaczenia

Złoty Krzyż Zasługi (1937)^[1]
Złoty Wawrzyn Akademicki (4 listopada 1937)^[2]
Odznaka Honorowa za Naukę i Sztukę (1965)

Dzieła (wybór)

Sztuki teatralne

Die rote Straße (Czerwona ulica), 1918
Die Stunde des Absterbens (Godzina umierania), 1919
Gesellschaft der Menschenrechte (Towarzystwo praw człowieka), 1929
Besetztes Gebiet (Okupowany obszar), 1930
3. November 1918 (3 listopada 1918), 1936
Gottes General (Generał Boga), 1939;
Kalypso, 1942
Der verlorene Sohn (Zagubiony syn), 1943.
Cäsars Witwe (Wdowa Cezara), 1954
Pilatus (Piłat), 1954
Hebt den Stein ab (Podnieście kamień), 1957
Jadwiga, 1966
Der tausendjährige Traum (Tysiącletni sen), 1966
Alexander, 1969
Der Kaiser zwischen den Zeiten (Cesarz między czasami), 1969

Proza

Hildebrands Heimkehr, eine deutsche Sage (Powrót Hildebranda, niemiecka saga), 1905
Schuß ins Geschäft (Der Fall Otto Eißler) (Przypadek Otto Eislera), 1925
Über die Schwelle (Przez próg), opowaidania, 1937
Der Schlüssel zum Abgrund (Klucz do przepaści), powieść, 1955
Der zweite Hahnenschrei (Drugie pianie koguta), opowiadania, 1959
Ein paar Schaufeln Erde (Kilka łopat ziemi), Opowiadania, 1965

Liryka

Die Gewalten (Moce), 1912
Der Dolch und die Wunde (Sztylet i rana), 1917
Ewiger Aufbruch (Wieczne odejście), 1926
Das schwarze Schiff (Czarny statek), 1945, 1947; 1993
Immer ist Anfang (Zawsze jest początek), 1952

Autobiografie

Als Zivilist im polnischen Krieg (Jako cywil na polskiej wojnie), 1940
Als Zivilist im Balkankrieg (Jako cywil na wojnie bałkańskiej), 1947
Auf fremden Straßen. 1939–1945 (Na obcych drogach), 1955
Zeuge einer Zeit: Briefe aus dem Exil 1933–1950 (Świadek czasu. Listy z azylu), 1955

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Sznajder Andrzej: O Śląsku pisał: Ach, jak smakuje siarkowe powietrze niezatrute żadnym kłamstwem..., w: „Dziennik Zachodni”, 2018-04-20, s. 27;
↑ M.P. z 1937 r. nr 257, poz. 406 „za szerzenie zamiłowania do literatury polskiej za granicą”.

Bibliografia

[Sznajder-1] Sznajder Andrzej: O Śląsku pisał: Ach, jak smakuje siarkowe powietrze niezatrute żadnym kłamstwem..., w: „Dziennik Zachodni”, 2018-04-20, s. 27;

[2] M.P. z 1937 r. nr 257, poz. 406 „za szerzenie zamiłowania do literatury polskiej za granicą”.

[1]

[2]