Kolej wąskotorowa w Toruniu
Kolej wąskotorowa w Toruniu – poligonowa kolej wąskotorowa, która niegdyś istniała w Toruniu i okolicznych miejscowościach, będących obecnie częściami urzędowymi Torunia.
| Dane podstawowe | |
| Zarządca |
Armia Cesarstwa Niemieckiego (1884–1920) |
|---|---|
| Długość |
ok. 32,2 km |
| Rozstaw szyn |
600 mm |
| Sieć trakcyjna |
brak |
| Prędkość maksymalna |
20 km/h |
| Historia | |
| Rok otwarcia |
1884/1901-1906 |
| Rok likwidacji |
koniec l. 60. XX w. |
Historia
edytujKolejka poligonowa
edytuj
Pod koniec XIX wieku władze pruskie podjęły decyzję o rozbudowie toruńskiego poligonu m.in. o konną kolej wąskotorową o rozstawie szyn 600 mm. Pierwszą kolejkę o długości 30 km i prześwicie torów 600 mm oddano do użytku dnia 31 lipca 1894 roku[1]. W 1901 roku kolej rozbudowano i przekształcono w parową. Konne zaprzęgi zastąpił parowóz. Zastosowano wówczas pięciometrowe, cięższe przęsła torowe oraz wykonano prace ziemne w celu wypoziomowania torów[2]. Po rozbudowie kolejka mierzyła 32,2 km długości. Tory służyły do transport żołnierzy oraz materiałów. Kolejka dzieliła się na trzy części: owalną o obwodzie 22,1 km, linię średnicową o długości 7,4 km i odnogę o długości 2,3 km, prowadzącą do góry Hagenberg. W jej skład wychodziła również bocznica, warsztaty i pięć mijanek. Stacja początkowa mieściła się w pobliżu koszar w Podgórzu, gdzie mieściła się parowozownia i warsztaty[1]. Ze względu na mały rozstaw szyn i wysoki środek ciężkości dochodziło do częstych wywrotek[2]. 13 maja 1902 roku w wyniku wykolejenia kolejki zginął jeden żołnierz, a 29 odniosło rany[3]. Kolejkę była modernizowana w latach 1903 i 1906[2].
Do wybuchu I wojny światowej na jej wyposażeniu znajdowało się 14 parowozów[2]. Po 1915 roku rozebrano większość torów. Prawdopodobnie podczas I wojny światowej zachowano połączenie między Podgórzem a Dworcem Głównym, umożliwiające transport materiałów[4]. Po I wojnie światowej z infrastruktury korzystało Wojsko Polskie[5].
Kolejka przechodziła przez Glinki, podczas II wojny światowej była używana do przewiezienia materiałów pod budowę Stalagu 312/XX C[6]. Kolejkę zdemontowano na początku lat 70. XX wieku[5]. W 2017 roku Fundacja Pamięć podczas poszukiwania grobów ofiar obozu jenieckiego odnalazła na Glinkach fragmenty kolejki[7].
Kolejka Twierdzy Toruń
edytujPo wkroczeniu wojsk rosyjskich na teren Prus Wschodnich w sierpniu 1914 roku w Toruniu rozpoczęto dozbrajanie armii mającej bronić Twierdzy. Demontowane przęsła torów kolejki poligonowej wykorzystano do budowy drogi kolejowej łączącej Toruń Główny ze stacjami Toruń Mokre (obecnie: Toruń Wschodni) i Toruń Północny. Z Torunia Głównego tory skierowano na zachód, skąd przez prowizoryczny drewniany most kierowały się do poszczególnych fortów na zachód od Torunia, kończąc trasę na dworcach Toruń Północny lub Toruń Mokre[3].
Kolejka Toruń Mokre – Lubicz – Lipno - Sierpc – Raciąż
edytujW 1914 roku, krótko przed wybuchem I wojny światowej, niemieckie wojska kolejowe wybudowały kolejkę wąskotorową, wzdłuż drogi kołowej wiodącej z Torunia Mokrego do Lubicza. Po zakończeniu budowy Niemcy zaczęli gromadzić sprzęt i materiały do budowy kolejki na trasie Lubicz – Raciąż. Budowę rozpoczęto po wybuchu wojny. Tory kładziono na istniejącej drodze kołowej. 8 kwietnia 1915 roku kolejka dotarła do Sierpca, a 1 maja do Raciąża. Po ukończeniu budowy trasa liczyła 120 km długości[8].
Linia dzieliła się na cztery odcinki[8]:
- Toruń Mokre – Lubicz (12 km)
- Lubicz – Lipno (38 km)
- Lipno – Sierpc (37 km)
- Sierpc – Raciąż (33 km).
Cywilny ruch pasażerski został dopuszczony po odsunięciu się linii frontu na wschód[8]. Trasę z Torunia Mokrego do Lubicza rozebrano w 1916 roku[4].
Plany
edytujW gazecie Thorner Presse z 1894 roku zaplanowano budowę miejskiej kolejki wąskotorowej w prawobrzeżnym Toruniu. Plany te nie zostały nigdy zrealizowane[9].
Przypisy
edytuj- ↑ a b Witkowski 2008 ↓, s. 38.
- ↑ a b c d Pilarski 2018 ↓, s. 67.
- ↑ a b Witkowski 2008 ↓, s. 40.
- ↑ a b Witkowski 2008 ↓, s. 42.
- ↑ a b Jankowski 2019 ↓, s. 73.
- ↑ Kluczwajd 2018 ↓, s. 157.
- ↑ Orłowski 2019 ↓, s. 33.
- ↑ a b c Pokropiński 2019 ↓, s. 215.
- ↑ Kluczwajd 2022 ↓, s. 10.
Bibliografia
edytuj- Tomasz Jankowski, Kolejki wąskotorowe Mazowsza, [w:] Koleje polowe na ziemiach polskich w okresie I wojny światowej. Funkcja, znaczenie i późniejsze wykorzystanie. Materiały z konferencji Piaseczno – Nieporęt – Sochaczew 2019, Sochaczew: Stacja Muzeum, 2019, ISBN 978-83-953336-0-6.
- Katarzyna Kluczwajd, Podgórz. Toruńskie przedmieścia sprzed lat, Łódź: Dom Wydawniczy Księży Młyn, 2018, ISBN 978-83-7729-452-9.
- Katarzyna Kluczwajd, Toruń tylko zaplanowany, Łódź: Księży Młyn Dom Wydawniczy, 2022, ISBN 978-83-7729-703-2.
- Marcin Orłowski, „Niech ci ziemia lekką będzie”, czyli rozważania toruńskie o zalewaniu przeszłości betonem zapomnienia, [w:] Katarzyna Kluczwajd, Michał Pszczółkowski (red.), Zabytki toruńskie młodszego pokolenia. Toruńskie miejsca do mieszkania i (za)pamiętania: domy, pomniki, cmentarze, Toruń: Stowarzyszenie Historyków Sztuki, 2019, ISBN 978-83-953155-4-1.
- Paweł Pilarski, Wpływ funkcjonowania poligonu artyleryjskiego na życie Torunia w latach 1867-1939 w świetle lokalnej prasy, „Rocznik Toruński”, 45, 2018.
- Bogdan Pokropiński, Kolejki wąskotorowe Mazowsza, [w:] Koleje polowe na ziemiach polskich w okresie I wojny światowej. Funkcja, znaczenie i późniejsze wykorzystanie. Materiały z konferencji Piaseczno – Nieporęt – Sochaczew 2019, Sochaczew: Stacja Muzeum, 2019, ISBN 978-83-953336-0-6.
- Roman Witkowski, Kolejki wojskowe w Toruniu w czasie I wojny światowej, „Świat Kolei”, 7, 2008.