Koendu
Koendu[19], igłozwierz[19], jeżownica[19] (Coendou) – rodzaj ssaków z podrodziny ursonów (Erethizontinae) w obrębie rodziny ursonowatych (Erethizontidae).
| Coendou | |||||
| Lacépède, 1799[1] | |||||
 Przedstawiciel rodzaju – koendu brazylijski (C. prehensilis) | |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Infragromada | |||||
| Rząd | |||||
| Podrząd | |||||
| Infrarząd | |||||
| Nadrodzina | |||||
| Rodzina | |||||
| Podrodzina | |||||
| Rodzaj |
koendu | ||||
| Typ nomenklatoryczny | |||||
|
Hystrix prehensilis Linnaeus, 1758 | |||||
| |||||
| Podrodzaje i gatunki | |||||
| |||||
Nazwa zwyczajowa
edytujWe wcześniejszej polskiej literaturze zoologicznej nazwa „koendu” była używana do oznaczania gatunku Coendou prehensilis[20]. W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” gatunkowi nadano nazwę koendu brazylijski, rezerwując nazwę koendu dla rodzaju tych ursonowatych[19].
Zasięg występowania
edytujRodzaj obejmuje gatunki występujące w Ameryce (Meksyk, Belize, Gwatemala, Salwador, Honduras, Nikaragua, Kostaryka, Panama, Kolumbia, Trynidad i Tobago, Wenezuela, Gujana, Surinam, Gujana Francuska, Brazylia, Ekwador, Peru, Boliwia, Paragwaj, Urugwaj i Argentyna)[19][21][22].
Charakterystyka
edytujDługość ciała (bez ogona) 239–560 mm, długość ogona 105–578 mm, długość ucha 7–29 mm, długość tylnej stopy 46–95 mm; masa ciała 0,6–5,3 kg[22][23]. Cechą wyróżniającą koendu są ich chwytne ogony. Modyfikacja przednich i tylnych stóp umożliwiła im chwytanie, dzięki czemu zwierzę to stało się znakomitym wspinaczem zaadaptowanym do życia na drzewach[24]. Koendu żywią się liśćmi, pędami, owocami, korą, korzeniami i pąkami, bywają również szkodnikami upraw plantacji[24]. Koendu wydają odgłosy przypominające dziecko, by komunikować się w obrębie swojego gatunku. Młode rodzą się pokryte miękkimi włosami, które twardnieją z wiekiem. Dorosłe poruszają się powoli, a w momencie zagrożenia zwijają się w kulkę. Zwierzęta te dożywają maksymalnie 27 roku życia[25].
Systematyka
edytujRodzaj zdefiniował w 1799 roku francuski przyrodnik Bernard Germain de Lacépède w rozdziale dotyczącym systematyki ssaków w publikacji swojego autorstwa o tytule Discours d’ouverture et de clôture du cours d’histoire naturelle, donné dans le Muséum national d’Histoire naturelle, l’an VII de la République, et tableaux méthodiques des mammifères et des oiseaux[1]. Na gatunek typowy Lacépède wyznaczył (oznaczenie monotypowe) koendu brazylijski (C. prehensilis).
Etymologia
edytuj- Coendou (Coendus, Coandus, Coandu, Coendu, Coendou): nazwa Coendu oznaczająca w tupi długoogoniaste, żyjące na drzewach pokryte kolcami gryzonie[26].
- Sinetheres (Sinoetherus, Synethere, Synetheres, Synoetheres): gr. συνηθης sunēthēs ‘żyjący razem’[27]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Hystrix prehensilis Linnaeus, 1758.
- Sphiggurus (Sphingurus): gr. σφιγγω sphiggō ‘związać ciasno, skrępować’; ουρα oura ‘ogon’[28]. Gatunek typowy (oznaczenie oryginalne): Hystrix spinosa F. Cuvier, 1823.
- Laboura: gr. λαμβανω lambanō ‘chwycić’; ουρα oura ‘ogon’[29].
- Cercolabes: gr. κερκος kerkos ‘ogon’; λαμβανω lambanō ‘chwycić’[30].
- Echinoprocta: gr. εχινος ekhinos ‘jeż’; πρωκτος prōktos ‘zad’[31]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Erithizon (Echinoprocta) rufescens J.E. Gray, 1865.
- Mamsynetheresus: modyfikacja zaproponowana przez meksykańskiego przyrodnika Alfonso Luisa Herrerę w 1899 roku polegająca na dodaniu do nazwy rodzaju przedrostka Mam (od Mammalia)[32].
- Cryptosphingurus: gr. κρυπτος kruptos ‘ukryty’; rodzaj Sphingurus Gloger, 1841[33][17]. Gatunek typowy (oznaczenie oryginalne): Sphiggure villosa F. Cuvier, 1823 (= Hystrix spinosa F. Cuvier, 1823).
- Caaporamys: Caaporã (lub Caipora), rdzenne bóstwo Amazonii, opiekun zwierząt; nazwa oznacza w językach tupi-guarani ‘ten, który mieszka w lesie’; gr. μυς mus, μυος muos ‘mysz’[18]. Gatunek typowy (oznaczenie oryginalne: Cercolabes melanurus Wagner, 1842.
Podział systematyczny
edytujAnaliza filogenetyczna przeprowadzona przez Vossa, Hubbard i Jansę (2013) wykazała, że gatunki tradycyjnie zaliczane do rodzaju Coendou nie tworzą kladu, do którego nie należałyby także gatunki z rodzajów Echinoprocta i Sphiggurus; według tej analizy także gatunki tradycyjnie zaliczane do rodzaju Sphiggurus nie tworzą kladu, do którego nie należałyby też gatunki z rodzajów Coendou i Echinoprocta. Na tej podstawie autorzy zsynonimizowali rodzaje Echinoprocta i Sphiggurus z rodzajem Coendou, przenosząc zaliczane do nich gatunki do tego ostatniego rodzaju[34]. W takim ujęciu do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki zgrupowane w trzech podrodzajach[35][23][21][22]:
- Coendou Lacépède, 1799 – koendu
- Coendou prehensilis (Linnaeus, 1758) – koendu brazylijski
- Coendou longicaudatus Daudin, 1802
- Coendou baturitensis Feijó & Langguth, 2013 – koendu trójbarwny
- Coendou mexicanus (Kerr, 1792) – igłozwierz meksykański
- Coendou rufescens (J.E. Gray, 1865) – jeżownica górska
- Coendou quichua O. Thomas, 1899 – koendu włochaty
- Sphiggurus F. Cuvier, 1825 – igłozwierz
- Coendou bicolor (Tschudi, 1844) – koendu dwubarwny
- Coendou nycthemera (Olfers, 1818) – konedu czarny
- Coendou speratus Mendes Pontes, Gadelha, Melo, de Sá, Loss, Caldara, L.P. Costa & Leite, 2013 – koendu kolczasty
- Coendou spinosus (F. Cuvier, 1823) – igłozwierz długokolcy
- Coendou insidiosus (Olfers, 1818) – igłozwierz pónocnobrazylijski
- Caaporamys Menezes, Feijó, Fernandes-Ferreira, da Costa & Cordeiro-Estrela, 2021
- Coendou vestitus O. Thomas, 1899 – igłozwierz kolumbijski
- Coendou pruinosus O. Thomas, 1905 – igłozwierz oszroniony
- Coendou ichillus Voss & M.N.F. Silva, 2001 – igłozwierz paskowany
- Coendou roosmalenorum Voss & M.N.F. Silva, 2001 – igłozwierz nadrzeczny
- Coendou melanurus (Wagner, 1842) – igłozwierz czarnoogonowy
Opisano również gatunki wymarłe[36]:
- Coendou kleini (Frazier, 1981)[37] (Stany Zjednoczone; plejstocen)
- Coendou magnus (Lund, 1839)[12] (Brazylia; plejstocen)
- Coendou poyeri (Hulbert, 1997)[38] (Stany Zjednoczone; pliocen)
Uwagi
edytuj- ↑ a b c d e Niepoprawna późniejsza pisownia Coendou Lacépède, 1799.
- ↑ a b c d Niepoprawna późniejsza pisownia Sinetheres F. Cuvier, 1822.
- ↑ Nowa nazwa dla Coendou Lacépède, 1799.
- ↑ Nowa nazwa dla Coendou Lacépède, 1799 ze względu na puryzm.
- ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Sphiggurus F. Cuvier, 1825.
Przypisy
edytuj- ↑ a b B.G. de Lacépède: Tableau des divisions, sous-divisions, ordres et genres des mammifères. W: B.G. de Lacépède: Discours d’ouverture et de clôture du cours d’histoire naturelle, donné dans le Muséum national d’Histoire naturelle, l’an VII de la République, et tableaux méthodiques des mammifères et des oiseaux. Paris: Plassan, 1799, s. 11. (fr.).
- ↑ É. Geoffroy Saint-Hilaire: Catalogue des Mammifères du Museum National d’histoire naturelle. Paris: 1803, s. 157. (fr.).
- ↑ J.G. Fischer von Waldheim: Tableaux synoptiques de zoognosie: publiés à l’usage de ses élèves à l’Université Impériale de Moscou. Mosquae: de l’Imprimerie de l’Université Impériale, 1808, s. kol. 4. (fr.).
- ↑ J.G. Fischer von Waldheim: Zoognosia tabulis synopticis illustrata, in usum praelectionum Academiae imperialis medico-chirugicae mosquensis edita. Cz. 3. Mosquae: Nicolai S. Vsevolozsky, 1814, s. 103. (łac.).
- ↑ F. Cuvier. Examen des espèces du genre porc-épic, et formation des genres ou sous-genres Acanthion, Eréthizon, Sinéthère et Sphiggure. „Mémoires du Muséum d’Histoire Naturelle”. 9, s. 427, 1822. (fr.).
- ↑ a b F. Cuvier: Des dents des mammifères considérées comme caractères zoologiques. Paris: F.-G. Levrault, 1825, s. 256. (fr.).
- ↑ Lesson 1827 ↓, s. 290.
- ↑ Lesson 1827 ↓, s. 291.
- ↑ G.J. Billberg: Synopsis Faunae Scandinaviae. T. 1. Cz. 1: Mammalia. Holmiae: Ex officina typogr. Caroli Deleen, 1828, s. przed stroną 1. (łac.).
- ↑ G. Cuvier: Le règne animal distribué d’après son organisation: pour servir de base a l’histoire naturelle des animaux et d’introduction a l’anatomie comparée. Wyd. 2. T. 1. Paris: Chez Déterville, 1829, s. 216. (fr.).
- ↑ J.F. von Brandt. Mammalium rodentium exoticorum novorum vel minus rite cognitorum Musei Academici Zoologici descriptiones et icones. „Mémoires de l’Académie impériale des sciences de St. Pétersbourg”. Sixieme Série. 3, s. 391, 1835. (łac.).
- ↑ a b P.W. Lund. Coup-d’oeil sur les espèces éteintes de Mammifères du Brésil extrait de quelques mémoires présentés à l’Académie royale des Sciences de Copenhague. „Annales des Sciences Naturelles, Zoologie”. Seconde Série. 11, s. 227, 1839. (fr.).
- ↑ C.W.L. Gloger: Gemeinnütziges Hand- und Hilfsbuch der Naturgeschichte. Für gebildete Leser aller Stände, besonders für die reifere Jugend und ihre Lehrer. Breslau: A. Schulz, 1842, s. 100. (niem.).
- ↑ J.E. Gray. Notice of an apparently Undkscribed Species of American Porcupine. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1865, s. 321, 1865. (ang.).
- ↑ E. Liais: Climats, géologie, faune et géographie botanique du Brésil. Paris: Garnier Frères, 1872, s. 532. (fr.).
- ↑ A.L. Herrera: Sinonimia vulgar y cientifica de los principales vertebrados mexicanos. Mexico: Officina Tipografica de la Secretan’a de Foment, 1899, s. 16. (hiszp.).
- ↑ a b A. de Miranda Ribeiro. The New-born of the Brazilian Tree-Porcupine (Coendou prehensilis Linn.) and of the Hairy Tree-Porcupine (Sphingurus villosus F. Cuv.). „Proceedings of the Zoological Society of London”. 106 (4), s. 974, 1936. DOI: 10.1111/j.1469-7998.1936.tb06297.x. (ang.).
- ↑ a b F.H. Menezes, J.A. Feijó, H. Fernandes-Ferreira, I.R. da Costa & P. Cordeiro-Estrela. Integrative systematics of Neotropical porcupines of Coendou prehensilis complex (Rodentia: Erethizontidae). „Journal of Zoological Systematics and Evolutionary Research”. 59 (8), s. 2422, 2021. DOI: 10.1111/jzs.12529. (ang.).
- ↑ a b c d e Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 287–288. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ Z. Kraczkiewicz: Ssaki. Wrocław: Polskie Towarzystwo Zoologiczne – Komisja Nazewnictwa Zwierząt Kręgowych, 1968, s. 81, seria: Polskie nazewnictwo zoologiczne.
- ↑ a b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 548–550. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ a b c Emmons 2016 ↓, s. 393–397.
- ↑ a b Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 353–354. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ a b V. Gorbunova, M.J. Bozzella & A. Seluanov, Rodents for comparative aging studies: from mice to beavers, „AGE”, 2-3, 2008, s. 111–119, DOI: 10.1007/s11357-008-9053-4, ISSN 0161-9152, PMID: 19424861, PMCID: PMC2527635 [dostęp 2016-03-21] (ang.).
- ↑ M.R. Nowak, Walker’s Mammals of the World, „The Johns Hopkins University Press”, 1999, ISBN 0-8018-5789-9.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 194.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 633.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 641.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 950.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 171.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 249.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 25.
- ↑ E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 3 (Revised second printing). Springfield: Charles C. Thomas, 1959, s. 71. (ang.).
- ↑ R.S. Voss, C. Hubbard & S.A. Jansa. Phylogenetic relationships of New World porcupines (Rodentia, Erethizontidae): implications for taxonomy, morphological evolution, and biogeography. „American Museum Novitates”. 3769, s. 1-36, 2013. (ang.).
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-10-15]. (ang.).
- ↑ J.S. Zijlstra, Coendou Lacépède, 1799, Hesperomys project (Version 23.8.1), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2023-10-15] (ang.).
- ↑ M.K. Frazier. A revision of the fossil Erethizontidae of North America. „Bulletin of the Florida State Museum”. Biological Sciences. 27 (1), s. 43, 1981. (ang.).
- ↑ R.C. Hulbert, Jr.. A new Late Pliocene porcupine (Rodentia: Erethizontidae) from Florida. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 17 (3), s. 624, 1997. DOI: 10.1080/02724634.1997.10011010. (ang.).
Bibliografia
edytuj- R.-P. Lesson: Manuel de mammalogie, ou histoire naturelle des mammiferes. Paris: J. B. Bailliere, 1827, s. 1–441. (ang.).
- T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).
- L. Emmons: Family Abrocomidae (Inca Rats and Chinchilla Rats). W: D.E. Wilson, T.E. Lacher, Jr & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 6: Lagomorphs and Rodents I. Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 372–397. ISBN 978-84-941892-3-4. (ang.).