Koźlarz babka
Koźlarz babka (Leccinum scabrum (Bull.) Gray) – gatunek grzybów z rodziny borowikowatych (Boletaceae)[1].
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
koźlarz babka |
| Nazwa systematyczna | |
| Leccinum scabrum (Bull.) Gray Nat. Arr. Brit. Pl. (London) 1: 646 (1821) | |
_Gray_12300_crop.jpg)
.jpg)
Systematyka i nazewnictwo
edytujPozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Boletaceae, Boletales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1783 r. Jean Baptiste Bulliard nadając mu nazwę Boletus scaber. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1821 r. Samuel Frederick Gray, przenosząc go do rodzaju Leccinum[1]. Synonimów naukowych ma ponad 80. Niektóre z nich:
- Boletus avellaneus J. Blum 1970
- Boletus roseofractus (Watling) Hlaváček 1989
- Boletus roseofractus (Watling) Hlaváček 1980
- Boletus scaber Bull. 1783
- Ceriomyces scaber (Bull.) Murrill 1909
- Gyroporus scaber (Bull.) Quél. 1886
- Krombholzia scabra (Bull.) P. Karst. 1881
- Krombholziella avellanea (J. Blum) Alessio 1985
- Krombholziella avellanea (J. Blum) Bon 1986
- Krombholziella avellanea (J. Blum) Courtec. 1986
- Krombholziella roseofracta (Watling) Šutara 1982
- Krombholziella scabra (Bull.) Maire 1937
- Krombholziella subcinnamomea (Pilát & Dermek) Alessio 1985
- Leccinum avellaneum (J. Blum) Bon 1979
- Leccinum oxydabile (Singer) Singer 1947
- Leccinum rigidipes P.D. Orton 1988
- Leccinum roseofractum Watling 1968
- Leccinum scabrum var. avellaneum (J. Blum) J.A. Muñoz 2005
- Leccinum scabrum (Bull.) Gray 1821 var. scabrum
- Leccinum subcinnamomeum Pilát & Dermek 1974
- Trachypus scaber (Bull.) Romagn. 1939[2].
Nazwę polską podała Alina Skirgiełło w 1960 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był także pod innymi nazwami: huba podbrzeźniak, babka, czeszczewik, grzyb chropawy, kozak, koźlarek, podbrzeźniak, grzyb koźlarz, grzyb szorstkotrzonowy, kozak właściwy i koźlarz różowiejący[3].
Morfologia
edytujŚrednica dochodzi do 20 cm, u młodych egzemplarzy półkolisty do poduszkowatego, u starszych – gładki. Przy wilgotnej pogodzie powierzchnia kapelusza jest śliska, lekko śluzowata. Barwa od jasnobrązowej do ciemnobrązowej[4].
Grubość do 3,5 cm, wysokość do 17 cm. Pełny, cylindryczny, smukły, zwężający się w kierunku kapelusza. Biały, pokryty licznymi ciemnobrązowymi do czarnych kosmkami[4].
Do 25 mm długości, głęboko wcięte przy trzonie. Barwa od białawej u młodych, do szarobrązowej u starszych egzemplarzy. Pory niemal okrągłe i drobne. Rurki uszkodzone nie zmieniają barwy[4].
Biały do białokremowego, u podstawy może być białozielonkawy. Włóknisty, u młodych egzemplarzy jędrny, do miękkiego, wodnisty u starych. Uszkodzony nie zmienia barwy. Smak i zapach przyjemny, słaby[5].
Brązowy do oliwkowobrązowego. Zarodniki gładkie, wrzecionowate o rozmiarach 14-20 × 4,5–6,5 μm[6].
- Gatunki podobne
Dość często bywa mylony z podobnie wyglądającym goryczakiem żółciowym (Tylopilus felleus), który ma gorzki smak i jest niejadalny – gatunek ten na trzonie nie posiada kosmków, a wyraźną brunatną siateczkę. Podobny jest też koźlarz grabowy (Leccinum pseudoscabrum), ale rośnie on tylko pod grabami i jego miąższ po uszkodzeniu barwi się na kolor od brudnoróżowego do czarniawego[5]. Również pod brzozami, ale na bardziej wilgotnych miejscach rośnie podobny koźlarz różnobarwny (Leccinum variicolor). Na wrzosowiskach występuje podobny, ale mający bardzo jasne, niemal białe ubarwienie koźlarz białawy (Leccinum holopus)[7].
Występowanie
edytujWystępuje na całej półkuli północnej. Na Półwyspie Skandynawskim sięga po 66° szerokości geograficznej. Na półkuli południowej podano jego występowanie tylko w Australii i Nowej Zelandii[8]. W Europie Środkowej jest pospolity[7]. Również w Polsce występuje pospolicie od lata do jesieni.
Rośnie na ziemi, w lasach liściastych oraz mieszanych, często także poza lasem. Rośnie wyłącznie pod brzozami, tworzy bowiem z nimi mikoryzę[6].
Znaczenie
edytuj- Kulinarne
Grzyb mykoryzowy[3]. Dobry grzyb jadalny. Nadaje się do bezpośredniego spożycia, przerobu, a także suszenia. Dobre i smaczne są młode okazy, starsze grzyby mają bardzo gąbczasty i wodnisty kapelusz oraz zdrewniały trzon[9].
- Filatelistyka
Poczta Polska wyemitowała 8 maja 1959 r. znaczek pocztowy przedstawiający koźlarza babkę, o nominale 5,60 zł, w serii Grzyby Polski. Wydrukowano 604 800 szt., techniką rotograwiury, na papierze niepowlekanym. Znaczek był ząbkowany i miał formę trójkątną. Autorem projektu znaczka był Czesław Borowczyk. Cała seria pozostawała w obiegu do 31 grudnia 1994 roku[10].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2013-03-05] (ang.).
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2011-10-15].
- ↑ a b Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c E. Gerhardt, Grzyby: wielki ilustrowany przewodnik, Warszawa: Klub dla Ciebie - Bauer-Weltbild Media, 2006, ISBN 83-7404-513-2.
- ↑ a b Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, ISBN 978-83-245-9550-1.
- ↑ a b Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ a b Andreas Gminder, Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej, 2008, ISBN 978-83-258-0588-3.
- ↑ Discover Life Maps [online] [dostęp 2016-11-08].
- ↑ Albert Pilát, Otto Ušák, Mały atlas grzybów, Warszawa: PWRiL, 1977.
- ↑ Marek Jedziniak, 1959.05.08 Grzyby Polski [online], www.kzp.pl [dostęp 2023-05-23] (pol.).