Wikipedia

Kościół gimnazjalny w Braniewie

Kościół gimnazjalny w Braniewie (pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny) – kościół katolicki wybudowany w latach 1861–1863 przy Królewskim Gimnazjum Katolickim (Königlich-Katholisches Gymnasium) i Liceum Hosianum w Braniewie. W 1945 zniszczony, po wojnie niezachowany.

Kościół gimnazjalny w Braniewie
Gymnasialkirche
Zabytek: nr rej. B/47 z 14.12.1957 r.[1]
Ilustracja
Kościół gimnazjalny na litografii, stan na 1869 rok
Państwo

 Polska

Miejscowość

Braniewo

Adres

Collegienstraße

Wyznanie

katolickie

Kościół

rzymskokatolicki

Wezwanie

Niepokalanego Poczęcia NMP

Położenie na mapie Braniewa
Mapa konturowa Braniewa, w centrum znajduje się punkt z opisem „Kościół”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry znajduje się punkt z opisem „Kościół”
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, blisko górnej krawiędzi po lewej znajduje się punkt z opisem „Kościół”
Położenie na mapie powiatu braniewskiego
Mapa konturowa powiatu braniewskiego, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Kościół”
Ziemia54°22′53,3″N 19°49′18,0″E/54,381472 19,821667
Multimedia w Wikimedia Commons

Historia

edytuj

Kościół wybudowano w latach 1861–1863 na średniowiecznych murach obronnych miasta, prostopadle do rozebranego w 1809 roku ze względu na zły stan techniczny średniowiecznego kościoła Najświętszej Maryi Panny. Nowa świątynia była również znacznie skromniejsza od poprzedniej.

16 maja 1861 sufragan Antoni Frenzel dokonał błogosławieństwa i położenia kamienia węgielnego. We wmurowanym dokumencie sporządzonym w całości po łacinie znajdowały się m.in. nazwiska i tytuły nauczycieli gimnazjum, którzy złożyli na tym dokumencie podpisy. Budowa była prowadzona pod kierunkiem inspektora budowlanego Augusta Bertrama[2]. W następnym roku wzniesiona już była wieża i zamontowano dzwon. W procesie wznoszenia świątyni partycypowały też władze miasta, fundując drewno na jej budowę[3]. Świątynia została konsekrowana 8 października 1863 przez biskupa sufragana Antoniego Frenzla ku czci Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny[4][5]. W 1864 jako pamiątka po pierwszym kościele został odsłonięty kamienny krzyż zachowany ze starej świątyni.

Kościół gimnazjalny początkowo nie był połączony z aulą, wieżą i budynkiem głównym. Jednak jeszcze przed ukończeniem jego budowy zaczęto już planować dostawienie auli pomiędzy kościołem a budynkiem gimnazjum. W dniu 17 maja 1866 Kolegium Szkolne Prowincji Prus Wschodnich (Provinzialschulkollegium) wyasygnowało na cen cel kwotę 16 767 marek. Już na wiosnę następnego roku rozpoczęła się budowa auli, by 22 marca 1869, w dniu urodzin króla Wilhelma I Hohenzollerna, aula połączyła kościół z głównym skrzydłem szkoły. Dwa lata później aula ta otrzymała już oświetlenie gazowe, prawdopodobne że wraz z aulą również kościół[6].

W latach 1874–1876 dzięki poparciu władz pruskich kościół przejęty został przez starokatolików (był to okres kulturkampfu, w którym starokatolicyzm cieszył się licznymi przywilejami władz)[7].

26 grudnia 1902 oraz 22 lutego 1903 przeszły nad miastem orkanowe wiatry, które uszkodziły wiele budynków, również dach kościoła gimnazjalnego i połączonej z nim auli. W apsydzie kościoła ofiarą orkanu padły również witraże z przedstawieniem Świętego Józefa. Firma witrażowa Dr. H. Oidtmann(inne języki) z Linnich – fundator tychże witraży – podjęła się wspaniałomyślnie nieodpłatnej ich naprawy[6].

 
Ołtarz główny kościoła gimnazjalnego (ok. 1915)

W 1911 zawarto porozumienie umożliwiające udział w nabożeństwach w kościele gimnazjalnym dziewcząt ze szkoły żeńskiej Elisabethschule. W 1913 roku, z okazji 50-lecia zbudowania kościoła, został on odnowiony i odmalowany za kwotę 5000 marek, za kwotę 3655 marek zostały wyremontowane i zmodernizowane organy. Ponadto za kwotę 620 marek odrestaurowano stary kamienny krzyż, który pozostał po rozebranym w 1809 roku kościele Mariackim, i zawieszono go wewnątrz świątyni[8]. Kościół otrzymał również ogrzewanie dzięki wstawieniu 2 ogromnych metalowych pieców[6]. 18 stycznia 1930 w auli odsłonięto tablicę upamiętniającą tych, którzy oddali swoje życie za ojczyznę[9].

Kolejna przebudowa kompleksu Collegium Hosianum, z aulą i kościołem włącznie, miała miejsce w latach 1931–1934. W związku z potrzebą zwiększenia powierzchni użytkowej rozrastającej się szkoły, planowano wówczas bardzo poważnie likwidację kościoła gimnazjalnego. Zamiast niego miała powstać dla uczniów szkoły jedynie kaplica na poddaszu. Mieszkańcy się jednak zdecydowanie sprzeciwili temu projektowi. Za to miasto musiało dołożyć się do rządowej inwestycji m.in. poprzez wykupy gruntów (uczelnia ta należała do państwa). Nie przepuszczano wówczas, że za kilka lat, zamiast likwidować, zostaną wdrożone plany budowy kolejnej świątyni w szybko rozwijającym się mieście[10].

W ramach tego remontu kościół wraz z aulą został między innymi nakryty jednolitym dachem dwuspadowym, z powierzchni dachu usunięto dotychczasową charakterystyczną sygnaturkę. Pomiędzy kościołem i aulą znajdował się łącznik z wejściem do kościoła i do auli. 26 marca 1935 miała miejsce uroczysta msza św. i poświęcenie przebudowanego i odnowionego obiektu szkolnego[11]. Kościół gimnazjalny stał się świątynią dostępną dla wszystkich mieszkańców[12].

W roku szkolnym 1935/1936[11] nad wejściem umieszczona została płaskorzeźba Madonny (Ermländische Madonna), która miała aż 3,75 m wysokości, wykonana przez rzeźbiarza Georga Fuhga (1898–1976) z Pieniężna[13][14]. Zarówno w kościele gimnazjalnym, jak i auli znajdowały się organy dostępne uczniom do ćwiczeń. W kościele obok lewego ołtarza bocznego umieszczone było popiersie biskupa warmińskiego Stanisława Hozjusza wykonane przez 15-letniego ucznia gimnazjum Horsta Broschinskiego (ukończył gimnazjum w 1939, następnie studiował w Akademie für Bildende Künste w Berlinie, po wojnie architekt we Freiburgu)[15][16][13]. W roku szkolnym 1938/1939 kościół został wyposażony w nowe ławki[11]. 21 stycznia 1945 w związku ze zbliżającym się frontem definitywnie została zakończona nauka szkolna. Kościół gimnazjalny został częściowo zniszczony (zbombardowany) 5 lutego 1945. Po wojnie zrujnowana świątynia, mimo zachowanych murów do wysokości dachu, niszczała niezabezpieczona. Dokumentacja fotograficzna z roku 1957[17], 1962[18] oraz 1966[19] potwierdza, że stały wówczas jeszcze mury świątyni, auli oraz portal z zachowaną płaskorzeźbą Madonny i to w nienajgorszym stanie. Jednak w 1962 roku, zarządzeniem ministra oświaty z dnia 7 czerwca 1962, została w Braniewie powołana Zasadnicza Szkoła Zawodowa o trzyletnim okresie nauki, dla której kościół był zbędny[20]. Remont i odbudowę szkoły prowadzono pod kierunkiem Apolinarego Skrodzkiego. Andrzej Kopiczko podaje, ze mury świątyni ostały się aż do roku 1968, wtedy je dopiero zdecydowano się rozebrać, jako zapewne niepasujące do nowej rzeczywistości, a następnie na jej fundamentach wzniesiono nową budowlę[21]. Nic nie pomogło nawet, że kościół gimnazjalny został wcześniej, bo 14 grudnia 1957, wpisany do ewidencji zabytków. Zresztą 14 grudnia 1957 wpisano również do rejestru zabytków również braniewski ratusz, również i on został rozebrany[19][22].

Remont szkoły został ostatecznie zakończony w roku 1971[23]. Wówczas to na miejscu kościoła gimnazjalnego i auli stał już typowy dla czasów PRL-u, nieprzystający architekturą doklejony do zabytkowego skrzydła szkoły z krużgankami i Wieży Kleszej blok mieszkalny (zob. zdjęcie), który pełnił przez wiele kolejnych lat rolę internatu szkolnego Zespołu Szkół Zawodowych.

Upamiętnienie w kulturze

edytuj

W 2015 roku w Heimatbrief für den Kreis Braunsberg opublikowany został wiersz Ericha Hipplera „Die silberne Madonna von Braunsberg” inspirowany powojennym widokiem zgliszcz tego kościoła[24].

Galeria zdjęć

edytuj
  •  
    Rycina z 1635 – widoczny wcześniejszy kościół
  •  
    Plan kościoła (z aulą)
  •  
    Kościół gimnazjalny, dalej aula i Wieża Klesza
  •  
    Na końcu ulicy
  •  
    Po przebudowie z lat 1931–1934
  •  
    Po przebudowie, płaskorzeźba Madonny Georga Fuhga
  •  
    Ruina kościoła, zachowana płaskorzeźba Madonny
  •  
    Apsyda, rok 1966
  •  
    Kościół w roku 1966
  •  
    ...5 lat później już socjalistyczny blok

Przypisy

edytuj
  1. ↑ https://zabytek.pl/pl/obiekty/kosciol-obok-budynku-pok-875624/dokumenty/PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_28_EN.341133/1
  2. ↑ Marek Jodkowski Budownictwo sakralne diecezji warmińskiej w latach 1821–1945, Olsztyn 2011, s. 85
  3. ↑ Marek Jodkowski Budownictwo sakralne diecezji warmińskiej w latach 1821–1945, Olsztyn 2011, s. 256
  4. ↑ Rocznik Diecezji Warmińskiej rok 1974, Olsztyn 1974, s. 99
  5. ↑ Paweł Romański Biskup warmiński Józef Ambroży Geritz (1783-1867), Olsztyn 2015, s. 177
  6. ↑ a b c Das Akademische Gymnasium 1772–1811 von Berhard-Maria Rosenberg, in: Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands, 30 (1966), s. 572–593
  7. ↑ Marek Jodkowski Budownictwo sakralne diecezji warmińskiej w latach 1821– 1945, Olsztyn 2011, s. 20–21
  8. ↑ Jahresbericht über das Königliche Gymnasium zu Braunsberg. Ostern 1914, Braunsberg. Heynes Buchdruckerei (G. Riebensahm), 1914
  9. ↑ An die Gefallenen [w:] Braunsberg/Ostpreußen. Unsere Schulen, Heft 54, Weihnachten 1991, s. 26
  10. ↑ Marek Jodkowski Budownictwo sakralne diecezji warmińskiej w latach 1821–1945, Olsztyn 2011, s. 144
  11. ↑ a b c Das Akademische Gymnasium 1772–1811 von Berhard-Maria Rosenberg, in: Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands, 30 (1966), s. 626–627
  12. ↑ List burmistrza Braniewa Ludwiga Kaysera do ks. Grimme opublikowany w Braunsberg / Ostpreußen. Höhere Schulen, Heft 19, Ostern 1974, s.19
  13. ↑ a b Braunsberg / Ostpreußen. Stadt und Kreis in Bildern aus vergangenen Tagen, s. 58-59
  14. ↑ DAWNE BRANIEWSKIE KOŚCIOŁY [online], braniewo.com.pl [dostęp 2022-08-07] (pol.).
  15. ↑ Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands Beiheft 8 1990, Ernst Federau, Die Abiturienten des Braunsberger Gymnasiums von 1916 bis 1945
  16. ↑ Stanisław Achremczyk, Alojzy Szorc Braniewo, 1995, s. 235–236
  17. ↑ Braunsberg wurde halbiert w: Ostpreußen-Warte. Heimatblatt aller Ost- und Westpreußen, Nummer 8, s. 3, August 1957
  18. ↑ Braunsberg/Ostpreußen. Unsere Schulen, Heft 42, Jahreswende1985/86, s. 57
  19. ↑ a b zabytek.pl kościół obok budynku poklasztornego (?) Nr karty: 980
  20. ↑ Super User, Historia szkoły [online], ZSZ Braniewo, 23 marca 2021 [dostęp 2023-08-18] (pol.).
  21. ↑ Andrzej Kopiczko Kościół warmiński a polityka wyznaniowa po II wojnie światowej, Olsztyn 1996, s. 73
  22. ↑ zabytek.pl Ruina ratusza
  23. ↑ Stanisław Achremczyk, Alojzy Szorc, Braniewo, Olsztyn 1995, s. 301
  24. ↑ Die silberne Madonna von Braunsberg [w:] Heimatbrief für den Kreis Braunsberg 2015 Sommer Nr. 33
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Kościół_gimnazjalny_w_Braniewie&oldid=75673285”