Kościół św. Michała Archanioła w Binarowej

Kościół pw. św. Michała Archanioła w Binarowej – rzymskokatolicki kościół parafialny z około 1500 roku położony we wsi Binarowa w województwie małopolskim.

Kościół św. Michała Archanioła
w Binarowej

nr rej. 22-ZN z dnia 24.11.1948
kościół parafialny
Widok od strony południowej
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Miejscowość	Binarowa
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Parafia	św. Michała Archanioła w Binarowej
Wezwanie	św. Michała Archanioła
Historia Data zakończenia budowy ok. 1500
Dane świątyni Styl gotycki Świątynia • materiał bud. • drewno jodłowe Liczba naw 1 Organy • liczba głosów • liczba manuałów 8 1
Położenie na mapie Polski Binarowa, kościół
Położenie na mapie województwa małopolskiego Binarowa, kościół
Położenie na mapie powiatu gorlickiego Binarowa, kościół
Położenie na mapie gminy Biecz Binarowa, kościół
49°45′26,28″N 21°13′39,27″E
Strona internetowa

Widok ogólny wnętrza

Drewniane kościoły południowej Małopolski

Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Państwo	Polska
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	III, IV
Numer ref.	1053
Region	Europa i Ameryka Północna
Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	2003 na 27. sesji

Znajduje się na szlaku architektury drewnianej województwa małopolskiego i uznawany jest za jeden z najcenniejszych drewnianych późnogotyckich kościołów w Polsce i Europie.

5 lipca 2003 roku został wpisany wraz z innymi drewnianymi kościołami południowej Małopolski na listę światowego dziedzictwa UNESCO, co uzasadniono następująco: harmonijne połączenie walorów historycznych, architektonicznych i artystycznych, najcenniejsza polichromia spośród wszystkich drewnianych kościołów Małopolski.

Historia

Dokument z 1415 roku informuje o istnieniu drewnianego kościoła parafialnego w Binarowej, a potwierdza jego funkcjonowanie Jan Długosz na przełomie trzeciej i czwartej ćwierci XV stulecia. Kościół spłonął pod koniec XV wieku. Obecnie istniejąca świątynia została wybudowana około 1500 roku. Nie wiadomo, kiedy dokładnie odbyło się jej poświęcenie i konsekracja. W ciągu następnych stuleci przeprowadzono szereg konserwacji mających na celu zachowanie tego obiektu w jak najlepszym stanie:

• w 1596 roku dostawiono do korpusu nawy wieżę;
• na początku XVI wieku wykonano polichromię patronową niemal w całym wnętrzu kościoła; malowidłami pokryto także ściany zewnętrzne;
• w latach 1602–1608 kościół wzbogacono o wieżyczkę na sygnaturkę;
• w latach 1641–1650 świątynię gruntownie przekształcono: do nawy dobudowano kaplicę Aniołów Stróżów, wieża otrzymała nowe zwieńczenie, przebudowano chór muzyczny, powiększono otwory okienne, wykonano nową polichromię ścian;
• w 1655 roku powstała polichromia w kaplicy Aniołów Stróżów;
• rok 1844 – duży remont kościoła obejmujący także wyposażenie; rozebrano soboty, które powstały przed 1601 rokiem;
• w latach 1890–1908 przeprowadzono prace zmierzające do zabezpieczenia podupadającego i znacznie osłabionego konstrukcyjnie kościoła co poważnie zniekształcono świątynię m.in. poprzez zmianę pokrycia dachów (gont zastąpiono blachą), szalunek gontowy ścian zastąpiono deskowaniem, a zaskrzynienia w nawie podparto arkadami filarowymi;
• w latach 1953–1956 i w 1967 roku remontowany;
• w latach 1990. podjęto zabiegi renowacyjne mające przywrócić pierwotny wygląd kościoła. Między innymi wymieniono gontowe pokrycie ścian; w 1998 zrekonstruowano pierwotny kształt wieży; na początku lat 2000 przeprowadzono remont więźby dachowej z wymianą pokrycia na gontowe;
• w latach 2010–2012 były prowadzono prace renowacyjne we wnętrzu kościoła (m.in. wymiana posadzki), mające na celu likwidację szkód spowodowanych powodzią w 2010 roku.

• 
  Widok od strony południowo-wschodniej
• 
  Widok od strony zachodniej
• 
  Widok od strony wschodniej
• 
  Widok od strony północnej
• 
  Dzwonnica i ogrodzenie
• 
  Widok ogólny
• 
  Ozdobny kuty zawias

Architektura i wyposażenie

Kościół jest orientowany, konstrukcji zrębowej z drewna jodłowego, jednonawowy, z dobudowaną wieżą od zachodu. Do kwadratowej niemal nawy przylega węższe, prostokątne prezbiterium zamknięte trójbocznie od wschodu z dostawioną od północy zakrystią. Od północy do nawy dobudowana znacznych rozmiarów kaplica Aniołów Stróżów, a od południa kruchta. Wieża konstrukcji słupowo-ramowej, o ścianach silnie zwężających się ku górze, z nadwieszoną izbicą, zwieńczona hełmem ostrosłupowym. Pod wieżą mieści się obszerny przedsionek. To najstarsza znana drewniana wieża przykościelna. Nawa i prezbiterium przykryte dachem jednokalenicowym o konstrukcji więźbowo-zaskrzynieniowej z sygnaturkową wieżyczką.

Wnętrze świątyni nakryte jest stropami płaskimi, w nawie z zaskrzynieniami wsparte drewnianymi filarami z arkadami. Całe wnętrze z najdrobniejszymi detalami architektonicznymi ozdabia wspaniała polichromia: na stropach późnogotycka patronowa z motywami roślinnymi (jej twórca podpisał się inicjałem M K B oraz stylizowanym gmerkiem), na ścianach barokowe cykle przedstawieniowe, w kaplicy o motywach figuralnych i ornamentalnych. W nawie, kaplicy i zakrystii znajdują się nadwieszone nad tymi pomieszczeniami chóry muzyczne. W kościele znajdują się organy z XIX wieku zbudowane najpewniej przez Stanisława Janika z Krosna.

W skład najstarszego i najcennieszego wyposażenia kościoła pochodzącego także z poprzednich świątyń wchodzą:

• gotycka rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem z około 1380 roku oraz cztery płaskorzeźby Świętych Dziewic: Barbary, Doroty, Katarzyny i Małgorzaty z około 1410 roku (pozostałość ołtarza Czterech Świętych Dziewic)
• figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem datowaną na lata około 1425-1430 w ołtarzu głównym
• krucyfiks z około 1525 roku
• kamienna chrzcielnica z pierwszej tercji XVI wieku
• ozdobne gotyckie okucia kowalskie drzwi prowadzących z kruchty do nawy

Z XVII wieku pochodzą między innymi:

• duży ołtarz główny z początku XVII wieku, wzorowany na ołtarzu głównym z kościoła parafialnego w Bieczu z rzeźbą św. Michała Archanioła w zwieńczeniu,
• dwa ołtarze boczne w nawie; północny z kultowym obrazem Matki Boskiej Piaskowej,
• Grupa Pasyjna na gotyckiej belce tęczowej,
• bogato rzeźbione ławki,
• konfesjonały pokryte malowidłami,
• tron celebransa,
• ambona.

• 
  Ołtarz główny
• 
  Polichromia stropu
• 
  Polichromia ścian
• 
  Polichromia ścian
• 
  Ławki
• 
  Ołtarz boczny MB Piaskowej

Otoczenie kościoła

Kościół ogrodzono drewnianym płotem w XIX wieku. W 1898 roku wzniesiono w bezpośrednim jego sąsiedztwie murowaną dwuprzelotową dzwonnicę parawanową o tynkowo-ceglanej fakturze murów. Mieszczą się na niej trzy dzwony: jeden gotycki z XV wieku z minuskułowym napisem i dwa z lat 1960. Ogrodzenie i dzwonnica były remontowane w 1956 i 1997 roku.

W kulturze

Wyjątkowość kościoła w Binarowej zainspirowała Mirona Białoszewskiego do napisania w 1956 roku utworu poetyckiego poświęconemu świątyni pod tytułem Stara pieśń nad Binarową.

Stanisław Wyspiański będąc w kościele wykonał jego szkic.

Bibliografia

• Andrzej Laskowski, Adam Organisty, Drewniany kościół pw. św. Michała Archanioła w Binarowej, Rzeszów 2004, ISBN 83-918949-8-3, ISBN 83-88341-16-2.
• Magdalena i Artur Michniewscy, Marta Duda, Sebastian Wypych, Kościoły drewniane Karpat i Podkarpacia, Wydawnictwo Rewasz, Pruszków 2001, s. 152–153, ISBN 83-85557-88-1, ISBN 83-85368-79-5.
• Szlak Architektury Drewnianej Małopolska, BartłomiejB. Cisowski i inni, Kraków: Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego. Departament Promocji i Turystyki. Zespół ds. Turystyki, 2010, s. 187–191, ISBN 978-83-60538-61-6, OCLC 995427727 .
• „Aura” z 10/04, ISSN 0137-3668.

Linki zewnętrzne

• Kościoły drewniane, Binarowa