Wikipedia

Opactwo Benedyktynów w Tyńcu

opactwo w Krakowie
(Przekierowano z Klasztor benedyktynów w Tyńcu)

Opactwo benedyktynów w Tyńcu wraz z kościołem św. Piotra i św. Pawła (łac. Monasterium Tinecensis, niem. Benediktinerabtei Tinz) – opactwo benedyktynów w Tyńcu w południowo-zachodniej części Krakowa. Opactwo w Tyńcu jest najstarszym z istniejących klasztorów w Polsce.

Zespół klasztorny benedyktynów
Zabytek: nr rej. A-169/M z 29 października 2008[1]
Ilustracja
Klasztor w Tyńcu
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Miejscowość

Kraków-Tyniec
ul. Benedyktyńska 37

Kościół

Kościół katolicki

Rodzaj klasztoru

Opactwo

Właściciel

Benedyktyni

Prowincja

krakowska;
Kongregacja Zwiastowania

Opat

Szymon Hiżycki

Klauzura

tak

Typ zakonu

męski

Liczba zakonników (2020)

33

Liczba eremów

1

Obiekty sakralne
Kościół

św. Piotra i św. Pawła

Fundator

Kazimierz I Odnowiciel

Styl

XI wiek – romański
XV wiek – gotycki
barok

Materiał budowlany

kamień

Data budowy

XI wiek

Data zamknięcia

1816

Data reaktywacji

1939

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Zespół klasztorny benedyktynów”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Zespół klasztorny benedyktynów”
Położenie na mapie Krakowa
Mapa konturowa Krakowa, blisko lewej krawiędzi nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Zespół klasztorny benedyktynów”
Ziemia50°01′10″N 19°48′07″E/50,019444 19,801944
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Historia

edytuj

Opactwo, usytuowane na wapiennym Wzgórzu Klasztornym nad Wisłą, ufundował najprawdopodobniej Kazimierz I Odnowiciel w 1044 r. Działo się to po kryzysie młodego państwa, wywołanym pogańskim buntem i czeskim najazdem. Benedyktyni mieli wspierać odbudowę państwa i Kościoła. Pierwszym opatem został Aaron z Kolonii[2]. Część badaczy uważa natomiast, że opactwo tynieckie dla benedyktynów obecnych wcześniej w Krakowie ufundował dopiero syn Kazimierza Odnowiciela, Bolesław II Szczodry.

W II połowie XI w. powstał zespół romańskich budowli: trójnawowa bazylika oraz zabudowania klasztorne. W średniowieczu Tyniec znajdował się na terenie przygranicznym, a bliskość stołecznego Krakowa czyniła z opactwa przedmiot sporów jako miejsca o charakterze obronnym. Znajdująca się u stóp wzgórza przeprawa przez Wisłę miała duże znaczenie komunikacyjne, ale także ekonomiczno-skarbowe. W 1. połowie XIII stulecia założenie klasztorne zostało otoczone kamiennym murem. Taki system obrony okazał się jednak niewystarczający, bo w 1259 roku klasztor został zniszczony podczas najazdu tatarskiego. W II połowie XIII wieku na terenie opactwa wzniesiony został książęcy zamek na planie trójkąta z wieżą od strony skarpy wiślanej. W 1306 r. szwagier biskupa Jana Muskaty Gerlach de Culpen obległ, zdobył i spalił sprzyjające Władysławowi Łokietkowi opactwo. Na początku XIV w. we wschodnim skrzydle klasztornym powstał krzyżowo sklepiony kapitularz, a w XV w. otaczające wirydarz gotyckie krużganki. Nowy gotycki kościół zbudowano w XV wieku, a jego konsekracja miała miejsce w 1463 r. za rządów opata Macieja ze Skawiny. W XV wieku benedyktyni tynieccy zaliczali się do najbogatszych konwentów w Polsce – jak napisał Jan Długosz, benedyktyni tynieccy posiadali dobra, składające się „ze stu wsi i pięciu miasteczek”[3]. Gdy w 1457 r. król Kazimierz Jagiellończyk wykupił księstwo oświęcimskie i księstwo zatorskie, Tyniec stracił znaczenie jako strażnica graniczna. Z tego powodu w XVI wieku budynek zamku przeszedł na własność klasztoru i został zaadaptowany na siedzibę opata. W latach 1618–1622 benedyktyni przebudowali gotycki kościół w stylu barokowym i w tej postaci zachował się zasadniczo bez zmian do naszych czasów. Nowy kościół konsekrowano 8 maja 1622[4]. Barokowa przebudowa objęła również klasztor. Opactwo zostało zniszczone przez wojny w połowie XVII wieku, lecz wkrótce zostało odbudowane w stylu barokowym i powiększone (m.in. o bibliotekę). W XVIII wieku wzniesiono u podnóża wzgórza klasztornego mury obronne z basztami, później unowocześnione o bastiony. Kolejne zniszczenie dotknęło zabudowania klasztorne w latach 1771–1772 w związku z zamienieniem ich na punkt oporu konfederatów barskich, których oblegały w nim wojska rosyjskie, bombardując klasztor.

Mocą zawartego ze Stolicą Apostolską konkordatu wschowskiego w 1737 roku królowie Polski mieli prawo mianowania tynieckich opatów komendatoryjnych[5].

Odbudowy dokonał opat Florian Amand Janowski. W 1816 r. opactwo zostało zlikwidowane przez zaborców austriackich. W 1821 r. kościół został siedzibą biskupstwa tynieckiego z biskupem Grzegorzem Tomaszem Zieglerem na czele. Diecezję tę w 1826 roku przeniesiono do Tarnowa. Ostateczny cios zadał opactwu pożar, który wybuchł od pioruna uderzenia w 1831 r. i po którym odnowiono tylko kościół[3]. Po okresie dziewiętnastowiecznego zaniedbania tyniecki kościół został odzyskany dla diecezji i odnowiony przez kardynała Jana Duklana Puzynę.

Mnisi, dzięki inicjatywie belgijskiego benedyktyna Karola van Oosta[6], powrócili do Tyńca po 123 latach 30 lipca 1939[7], a od 1947 r. odbudowywali podniszczony kompleks. W 1968 r. przywrócono opactwo.

8 maja 1991 o. Włodzimierz Zatorski założył przy opactwie Wydawnictwo Benedyktynów „Tyniec”. 14 stycznia 2006 dekret opata Bernarda Sawickiego powołał do życia Benedicite – Jednostkę Gospodarczą Opactwa Tynieckiego. Wtedy też rozpoczął się ostatni etap odbudowy. Jednostka zajmuje się m.in. prowadzeniem domu gości, kawiarni i restauracji oraz klasztornego sklepu na dziedzińcu[8] (w przeszłości prowadziła sprzedaż produktów pod marką Produkty Benedyktyńskie[9]). Jednostka gospodarcza działa w głównej mierze na terenie odbudowanej w lipcu 2008 roku tzw. Wielkiej Ruiny, w której goście mogą zatrzymać się na nocleg. Także w 2008 r. powstał Benedyktyński Instytut Kultury Aby chronić Dobro, z czasem przekształcony w Fundację Chronić Dobro[10].

19 sierpnia 2002 opactwo w Tyńcu odwiedził papież Jan Paweł II[11][12].

Oprócz domu gościnnego, restauracji, kawiarni i sklepu z produktami, na terenie klasztoru mieści się także muzeum opactwa oraz księgarnia Wydawnictwa Benedyktynów Tyniec.

Opactwo należy do benedyktyńskiej Kongregacji Zwiastowania.

Zabytki

edytuj
  • Kościół klasztorny – trójnawowa świątynia ma gotyckie prezbiterium i barokową nawę główną. We wnętrzu najcenniejsze zabytki to:
  • Zabudowania klasztorne
    • krużganki klasztorne w stylu gotyckim
    • XIV-wieczny kapitularz
    • Opatówka z okresu średniowiecza (mieści małe muzeum)
  • zabytkowa studnia z 1620 r. na środku dziedzińca
  • dwie bramy prowadzące do klasztoru
  • ogród renesansowy
  • mury obronne z basztami


  •  
    Dziedziniec ze studnią
  •  
  •  
    Krużganki z romańską ścianą i portalem uskokowym
  •  
    Kościół św. św. Piotra i Pawła
  •  
    Wnętrze kościoła
  •  
    Prezbiterium kościoła
  •  
    Ambona
  •  
    Opactwo widziane z powietrza

Ujęcie opactwa zostało wykorzystane w filmie Ogniem i mieczem (reż. Jerzy Hoffman) jako widok zdobytego Baru.

W pobliżu klasztoru, na brzegu Wisły, znajduje się przystanek tramwaju wodnego kursującego do centrum Krakowa.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
  2. ↑ TBC PROJECT, Aaron (1046 - 1059) [online], Archidiecezja Krakowska [dostęp 2024-09-01] (pol.).
  3. ↑ a b Marek Robak, Tyniec: opactwo benedyktynów [online], dziedzictwo.ekai.pl [dostęp 2018-07-20] (pol.).
  4. ↑ Via Benedictina – Historia opactwa w Tyńcu [online], www.viabenedictina.eu [dostęp 2018-07-21] (pol.).
  5. ↑ Historia Kościoła w Polsce, t. 1, cz. 2, Poznań – Warszawa 1974, s. 430.
  6. ↑ Br. Michał T. Gronowski OSB: 70-lecie odnowy Tyńca. „Spotkania z Zabytkami”, 09/2009. [dostęp 2009-09-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-04-16)].
  7. ↑ Uroczysta instalacja oo. Benedyktynów w Tyńcu, „Gazeta Lwowska”, Nr 171, 1 sierpnia 1939, s. 3.
  8. ↑ Dom Gości Opactwa Benedyktynów w Tyńcu | Zapraszamy do Domu Gości Opactwa Benedyktynów w Tyńcu [online] [dostęp 2020-08-12] (pol.).
  9. ↑ Aneta Żurek: Weekendowe spacery – Opactwo Benedyktynów w Tyńcu. Gazeta Krakowska, 29 stycznia 2017. [dostęp 2018-01-04].
  10. ↑ Fundacja Chronić dobro - Rekolekcje, Warsztaty i seminaria, Muzeum, Edukacja, Dom Gości w Tyńcu [online] [dostęp 2020-08-12] (pol.).
  11. ↑ Dwie nowe wystawy w opactwie. Opactwo Benedyktynów w Tyńcu. [dostęp 2020-08-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-07)].
  12. ↑ Papież w Ojczyźnie – Religia.

Bibliografia

edytuj
  • Kamińska M., Aktualny stan badań i nowe koncepcje interpretacyjne romańskiego Tyńca, [w:] M. Bochenek (red.), Kraków romański: materiały sesji naukowej odbytej 13 kwietnia 2013 roku w Krakowie, Kraków (Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, Muzeum Historyczne Miasta Krakowa), 2014, s. 137–168
  • Leńczyk Gabriel, Wyniki dotychczasowych badań na Tyńcu, pow. Kraków, Materiały Starożytne 1, 1956, s. 7–49
  • Woźny Marzena, Milenijne Badania Gabriela Leńczyka w Tyńcu, [w:] Od Bachórza do Światowida ze Zbrucza.Tworzenie się słowiańskiej Europy w ujęciu źródłoznawczym.Księga jubileuszowa Profesora Michała Parczewskiego; B. Chudzińska, M. Wojenka, M. Wołoszyn (red.), Kraków – Rzeszów 2016, s. 773–781

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Opactwo_Benedyktynów_w_Tyńcu&oldid=74706138”