Wikipedia

Klasyfikacja gleb leśnych Polski

Klasyfikacja gleb leśnych Polski – systematyka gleb stosowana przez Lasy Państwowe dla obszarów leśnych na obszarze Polski.

Las sosnowy

Klasyfikacja charakteryzuje gleby i określa sposób ich podziału na poszczególne jednostki taksonomiczne oraz schematycznie zestawia powiązania pomiędzy typami i podtypami gleb a typami siedliskowymi lasu i leśnymi zbiorowiskami roślinnymi[1]. Należyte zaklasyfikowanie gleby ułatwia wyznaczanie mikrosiedlisk, a przez to podejmowanie właściwych decyzji co do składu gatunkowego w trakcie zakładania upraw. Kiedy tworzone zbiorowiska leśne odpowiadają glebie, na której są sadzone owocuje to lepszym ich wykorzystaniem i ochroną[2].

Powstanie i obowiązywanie klasyfikacji

edytuj

W związku z przyjętym 22 kwietnia 1997 r. przez Radę Ministrów dokumentem "Polityka Leśna Państwa" oraz podjętymi od 1999 r. pracami nad nowelizacją zasad kartowania siedlisk leśnych Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych podjęła decyzję o konieczności aktualizacji klasyfikacji gleb leśnych. Obowiązujące wtedy drugie wydanie klasyfikacji gleb leśnych z 1973 r. nie korespondowało z ówczesnym stanem wiedzy gleboznawczej i nie uwzględniało zasad wielofunkcyjnej i zrównoważonej gospodarki zasobami leśnymi. Skierowana do Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego inicjatywa Lasów Państwowych zaowocowała podjęciem prac przez grupę gleboznawców i powstaniem 10 listopada 1999 r. Zespołu Klasyfikacji Gleb Leśnych.

Nowa klasyfikacja powstała przede wszystkim na bazie poprzedniej "Klasyfikacji gleb leśnych" z 1973 r. oraz czwartego wydania "systematyki gleb Polski" z 1989 r. W związku z postępem wiedzy gleboznawczej od 1989 r. część informacji została zweryfikowana i uzupełniona w stosunku do systematyki opublikowanej w tym roku, wykorzystując między innymi klasyfikacje gleb WRB z 1998 r.[1].

Klasyfikacja gleb leśnych Polski została wprowadzona do stosowania w Lasach Państwowych zarządzeniem nr 9 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 7 lutego 2001 r. Została ona skierowana do odpowiednich wydziałów Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych, a także regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych w celu aktualizacji "Siedliskowych podstaw hodowli lasu" oraz "Zasad kartowania siedlisk leśnych"[3].

Jednostki taksonomiczne w klasyfikacji gleb leśnych

edytuj

Za podstawowy obiekt klasyfikacji został przyjęty pedon. Analiza pedonu, wraz ze skałą macierzystą, pozwala szeregować gleby na odpowiednie jednostki systematyczne[4]:

Typ gleby Podstawowa jednostka klasyfikacyjna, posiadająca określony układ głównych poziomów genetycznych, zbliżone właściwości chemiczne i fizykochemiczne wynikające z zachodzenia jednego z głównych procesów glebotwórczych lub cech pedomorfogenicznych poziomu akumulacji materii organicznej lub cech geomorfogenicznych skały macierzystej
Podtyp gleby Jednostka klasyfikacji w obrębie typu, posiada typowy układ poziomów dla danego typu (podtypy "właściwe") lub także dodatkowe poziomy lub podpoziomy zawierające cechy lub właściwości podogeniczne nie wynikające z głównego procesu glebotwórczego tworzącego glebę. Podtypy mogą być właściwe, przejściowe lub reliktowe.
Odmiana podtypu gleby Wyróżniana w obrębie podtypu, zawiera niższej rangi dodatkowe cechy pedogeniczne, geogeniczne i antropogeniczne w stosunku do cech podtypu (np. troficzność, oglejenie, domieszki innych materiałów, wytrącenia, antropogeniczne przekształcenia profilu, zanieczyszczenia itp.)
Rodzaj gleby Geologiczne pochodzenie i właściwości skały macierzystej
Gatunek gleby Uziarnienie materiału mineralnego z podziałem na frakcje według normy: PN-R-04033:1998

Ze względu na użytkowy charakter klasyfikacji nie widziano potrzeby łączenia typów gleby w jednostki wyższego rzędu (rzędy, działy).

Poziomy i warstwy glebowe

edytuj
 
Gleba brunatna, Beskid Niski

W trakcie opisu profilu glebowego wydziela się poziomy i warstwy glebowe: główne, przejściowe oraz mieszane, a także określa się nieciągłości litogeniczne i nieciągłości litogeniczno-pedogeniczne.
Poziomy główne, powstałe przez dominujący proces glebotwórczy, oraz zasady wyodrębniania poziomów mieszanych, przejściowych i podpoziomów, są takie same jak w 4. wydaniu systematyki gleb Polski z 1989 r.:

Przyrostki do oznaczania cech i właściwości warstw i poziomów oznaczane małymi literami alfabetu łacińskiego w znacznej części pokrywają się z przyrostkami z 4. wydania systematyki gleb Polski z 1989 r., lecz występują również różnice[5][6].

W celu obiektywizacji klasyfikacji gleb określono poziomy diagnostyczne gleb, tzn. wydzielane na podstawie mierzalnych, ilościowych cech. Opracowano je częściowo na podstawie klasyfikacji gleb WRB (1998), a częściowo na podstawie systematyki gleb Polski (1989). Wydzielono poziomy: albic, anthropedogenic (anthraquic, anthrosalic, hortic, hydragric, irragric, plaggic, terric), argic, calcic, cambic, chernic, fradic, glejospodic, gleyic, histic, luvic, melanic, mollic, ochric, sideric, spodic, stagnic, umbric[7][8].

Klasyfikacja gleb leśnych

edytuj
3.1 rankery właściwe (RNw); 3.2 rankery butwinowe - tangel rankery (RNbt); 3.3 rankery bielicowe (RNb); 3.4 rankery brunatne (RNbr)
4.1 arenosole inicjlne (ARi); 4.2 arenosole właściwe (ARw); 4.3 arenosole bielicowane (ARb)
6.1 rędziny inicjalne skaliste (Risk); 6.2 rędziny inicjalne rumoszowe (Rir); 6.3 rędziny butwinowe - tangel rędziny (Rbt); 6.4 rędziny próchniczne (Rp); 6.5 rędziny właściwe (Rw); 6.6 rędziny czarnoziemne (Rc); 6.7 rędziny brunatne (Rbr); 6.8 rędziny czerwonoziemne (reliktowe) (Rcz)
7.1 pararędziny inicjalne (PRi); 7.2 pararędziny właściwe (PRw); 7.3 pararędziny brunatne (PRbr)
8.1 czarnoziemy wyługowane właściwe (Cwyw); 8.2 czarnoziemy wyługowane brunatne (Cwybr); 8.3 czarnoziemy wyługowane opadowoglejowe (Cwyog); 8.4 gleby szare (Csz)
9.1 czarne ziemie murszaste (CZms); 9.2 czarne ziemie właściwe (CZw); 9.3 czarne ziemie wyługowane (CZwy); 9.4 czarne ziemie brunatne (CZbr)
10.1 gleby brunatne właściwe (BRw); 10.2 gleby szarobrunatne (BRs); 10.3 gleby brunatne wyługowane (BRwy); 10.4 gleby brunatne kwaśne (BRk); 10.5 gleby brunatne bielicowe (BRb)
11.1 gleby płowe właściwe (Pw); 11.2 gleby płowe brunatne (Pbr); 11.3 gleby płowe bielicowe (Pb); 11.4 gleby płowe opadowoglejowe (Pog)
12.1 gleby rdzawe właściwe (RDw); 12.2 gleby rdzawe brunatne (RDbr); 12.3 gleby rdzawe bielicowe (RDb)
14.1 gleby bielicowe właściwe (Bw); 14.2 bielice właściwe (BIw); 14.3 gleby glejo-bielicowe właściwe (Bgw); 14.4 gleby glejo-bielicowe murszaste (Bgms); 14.5 gleby glejo-bielicowe torfiaste (Bgts); 14.6 glejo-bielice właściwe (BIgw)
15.1 gleby gruntowoglejowe właściwe (Gw); 15.2 gleby gruntowoglejowe próchniczne (Gp); 15.3 gleby gruntowoglejowe z rudą darniową (Grd); 15.4 gleby gruntowoglejowe torfowe (Gt); 15.5 gleby gruntowoglejowe torfiaste (Gts); 15.6 gleby gruntowoglejowe murszowe (Gm); 15.7 gleby gruntowoglejowe murszaste (Gms); 15.8 gleby gruntowoglejowe mułowe (Gmł)
16.1 gleby opadowoglejowe właściwe (OGw); 16.2 gleby opadowoglejowe bielicowane (OGb); 16.3 gleby stagnoglejowe właściwe (OGSw); 16.4 gleby stagnoglejowe torfowe (OGSt); 16.5 gleby stagnoglejowe torfiaste (OGSts); 16.6 gleby amfiglejowe (OGam)
17.1 gleby mułowe właściwe (MŁw); 17.2 gleby torfowo-mułowe (MŁt); 17.3 gleby gytiowe (MŁgy)
18.1 gleby torfowe torfowisk niskich (Tn); 18.2 gleby torfowe torfowisk przejściowych (Tp); 18.3 gleby torfowe torfowisk wysokich (Tw)
19.1 gleby torfowo-murszowe (Mt); 19.2 gleby mułowo-murszowe (Mmł); 19.3 gleby gytiowo-murszowe (Mgy); 19.4 gleby namurszowe (Mn)
20.1 gleby mineralno-murszowe (MRm); 20.2 gleby murszowate właściwe (MRw); 20.3 gleby murszaste (MRms)
21.1 mady rzeczne inicjalne (MDi); 21.2 mady rzeczne właściwe (MDw); 21.3 mady rzeczne próchniczne (MDp); 21.4 mady rzeczne brunatne (MDbr)
23.1 gleby deluwialne inicjalne (Di); 23.2 gleby deluwialne właściwe (Dw); 23.3 gleby deluwialne próchniczne (Dp); 23.4 gleby deluwialne brunatne (Dbr)
24.1 rigosole (AKrs); 24.2 hortisole (AKhs); 24.3 kulturoziemy leśne (AKl); kulturoziemy pobagienne (AKb)
25.1 gleby industrioziemne i urbanoziemne o niewykształconym profilu (AUi); 25.2 gleby industrioziemne i urbanoziemne próchniczne (AUp); 25.3 paprarędziny antropogeniczne (AUpr); 25.4 gleby antropogeniczne słone (AUsł)[9][10]

Próchnica leśna

edytuj

Próchnica leśna w myśl klasyfikacji gleb leśnych Polski jest to substancja organiczna nagromadzona w obrębie mineralnej części gleby leśnej (endopróchnica) oraz na jej powierzchni (ektopróchnica) obejmująca szczątki głównie roślinne w różnym stadium rozdrobnienia, rozkładu i przetworzenia. Nie obejmuje ona świeżego opadu roślinnego, który może być jeszcze przemieszczany przez wiatr. Może ona mieć różną budowę morfologiczną i właściwości zależne od klimatu i porastającej roślinności. Wyróżnia się trzy jednostki taksonomiczne stosowane do klasyfikacji próchnic leśnych:

Typ próchnicy Podstawowa jednostka klasyfikacyjna próchnicy, określa warunki troficzne, wyróżniana na podstawie sekwencji poziomów organicznych i organiczno-mineralnych
Podtyp próchnicy Jednostka klasyfikacji w obrębie typu, określa warunki wilgotnościowe, wydziela się poprzez dodanie określeń: suchy, świeży, wilgotny i mokry
Odmiana próchnicy Najniższa jednostka klasyfikacji, określa stan rozkładu substancji organicznej, wydziela się poprzez dodanie określeń: rozdrobniony, włóknisty, właściwy, mazisty, murszowaty, torfiasty itp.

Wydzielono cztery rodzaje podpoziomów organicznych:

Wyróżniono trzy podstawowe typy próchnic leśnych:

  • mull - powstaje w żyznych, eutroficznych glebach o dużej aktywności biologicznej, pod lasami liściastymi. Układ poziomów: Ol-A
  • moder - powstaje w mezotroficznych glebach pod lasami liściastymi lub mieszanymi (lub glebach eutroficznych o zmienionym niekorzystnie układzie drzewostanu). Układ poziomów: Ol-Ofh-A
  • mor - powstaje w ubogich, oligotroficznych glebach o ograniczonej aktywności biologicznej, pod lasami iglastymi (lub glebach mezotroficznych pod niewłaściwą gospodarką leśną). Układ poziomów: Ol-Of-Oh-Ees (lub AEes)

Wyróżnia się również próchnicę murszową, próchnicę murszastą i próchnicę torfową[11].

Struktura gleb leśnych

edytuj

Struktura gleby jest to rodzaj i sposób powiązania ze sobą oraz układ przestrzenny elementarnych cząstek glebowych. Według niniejszej klasyfikacji ocenia się jedynie makrostrukturę, tzn. strukturę widzialną gołym okiem. Wydziela się typ struktury - opisujący kształt agregatów, rodzaj - opisujące ich wielkość oraz odmianę - opisującą ich trwałość i stopień wykształcenia.

Typy struktur glebowych: 1. Struktury proste (nieagregatowe)

- rozdzielnoziarnista (r)
- spójna (zwarta, masywna) (m)

2. Struktury agregatowe

2.1 struktury sferoidalne
- koprolitowa (ko)
- gruzełkowata (gr)
- ziarnista (zn)
2.2 Struktury foremnowielościenne (poliedryczne)
- foremnowielościenna ostrokrawędzista (angularna) (oa)
- foremnowielościenna zaokrąglona (subangularna) (os)
- bryłowa (br)
2.3 Struktury wrzecionowate
- pryzmatyczna (pr)
- słupowa (ps)
2.4 Struktury dyskoidalne
- płytkowa (dp)
- skorupkowa (ds)

3. Struktury włukniste

- gąbczasta (hg)
- włuknista właściwa (hw)

Wydziela się następujące rodzaje struktury glebowej: bardzo drobna (cienka), drobna (cienka), średnia, gruba, bardzo gruba, przy czym graniczna wielkość agregatu zależy od typu struktury. Wyróżniono cztery stopnie wykształcenia struktury gleby: 0 - struktura bezagregatowa, 1- struktura agregatowa słaba, 2 - struktura agregatowa średniotrwała, 3 - struktura agregatowa trwała[12].

Rodzaje gleb

edytuj

Rodzaj gleby jest to pochodzenie geologiczne, a za tym właściwości fizykochemiczne, skały macierzystej. Do najważniejszych pod lasami w Polsce należą:
Skały magmowe: granity, sjenity, dioryty, gabra, trachity, andezyty, bazalty, ryolity oraz skały magmowe żyłowe.
Skały osadowe: bloki i głazy, gruzy, żwiry zwałowe, żwiry wodnego pochodzenia, piaski zwałowe, piaski wodnolodowcowe (fluwioglacjalne), piaski aluwialne starych trasów akumulacyjnych, piaski aluwialne współczesnych tarasów rzecznych, piaski wydmowe (eoliczne), piaski pokrywowe, piaski morskie, gliny lodowcowe (morenowe lub zwałowe), iły lodowcowe (warwowe lub zastoiskowe), iły rzeczne, iły jeziorne, iły morskie, utwory pyłowe wodnej genezy, lessy, brekcje i zlepieńce (kamieniste i żwirowe), piaskowce kwarcowe, arkozy, szarogłazy, iłowce i łupki ilaste, wapienie, wapienie margliste, dolomity, margle, margle dolomitowe, torfy torfowisk niskich, torfy torfowisk wysokich, torfy torfowisk przejściowych, skały krzemionkowe, gipsy i anhydryty.
Skały metamorficzne: gnejsy, kwarcyty, amfibolity, marmury, łupki krystaliczne[13].

Jako że w rędzinach rodzaj skały macierzystej ma pierwszorzędne znaczenie dla ich właściwości w opisie tego typu dodaje się czy powstały one z utworów węglanowych trzeciorzędowych, kredowych, jurajskich, triasowych, dewońskich, permskich albo czy powstały one ze skał siarczanowych (gipsowych)[14].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b Biały i in. 2000 ↓, s. 7-8.
  2. ↑ Brożek i Zwydak 2003 ↓, s. 7.
  3. ↑ Biały i in. 2000 ↓, s. 3.
  4. ↑ Biały i in. 2000 ↓, s. 10-13.
  5. ↑ Biały i in. 2000 ↓, s. 14-18.
  6. ↑ Brożek i Zwydak 2003 ↓, s. 13-16.
  7. ↑ Biały i in. 2000 ↓, s. 23-35.
  8. ↑ Brożek i Zwydak 2003 ↓, s. 9-11.
  9. ↑ Biały i in. 2000 ↓, s. 36-95.
  10. ↑ Brożek i Zwydak 2003 ↓, s. 11-12.
  11. ↑ Biały i in. 2000 ↓, s. 97-100.
  12. ↑ Biały i in. 2000 ↓, s. 103-107.
  13. ↑ Biały i in. 2000 ↓, s. 109-118.
  14. ↑ Biały i in. 2000 ↓, s. 108-109.

Bibliografia

edytuj
  • Kazimierz Biały, Stanisław Brożek, Józef Chojnicki, Danuta Czępińska-Kamińska, Kazimierz Januszek, Alojzy Kowalkowski, Adam Krzyżanowski, Małgorzata Okołowicz, Antoni Sienkiewicz, Stefan Skiba, Józef Wójcik, Roman Zielony: Klasyfikacja gleb leśnych Polski. Warszawa: Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, 2000, s. 1-119. ISBN 83-88478-20-6.
  • Stanisław Brożek, Maciej Zwydak: Atlas gleb leśnych Polski. Warszawa: Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, 2003, s. 1-467. ISBN 83-88478-17-6.

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Klasyfikacja_gleb_leśnych_Polski&oldid=75205328”