Kaplica Zmartwychwstania Pańskiego w Terespolu
Kaplica pod wezwaniem Zmartwychwstania Pańskiego – prawosławna kaplica cmentarna[a] w Terespolu. Należy do parafii św. Jana Teologa w Terespolu, wchodzącej w skład dekanatu Terespol diecezji lubelsko-chełmskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.
 nr rej. A/866 z dnia 30.06.2008.
| |||||||||||||||||||
| kaplica cmentarna | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||||||||
| Adres |
ul. Wojska Polskiego 176 | ||||||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||||||
| Diecezja | |||||||||||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||||||||||
| Wspomnienie liturgiczne | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Terespola  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa lubelskiego  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie powiatu bialskiego  | |||||||||||||||||||
 52°04′34,9″N 23°37′25,7″E/52,076361 23,623806
| |||||||||||||||||||
Świątynia znajduje się w centralnej części terespolskiego cmentarza prawosławnego, przy ulicy Wojska Polskiego 176. Cerkiew powstała w 1892 (niektóre źródła podają błędną datę 1903). Od momentu oddania do użytku pełni funkcje świątyni cmentarnej.
Historia
edytujBudowla została wzniesiona w 1892[1][2]. Od momentu powstania przeznaczona była do pełnienia funkcji świątyni pomocniczej parafii św. Jana Teologa w Terespolu, przeznaczonej do odprawiania nabożeństw pogrzebowych i w intencji zmarłych[2]. Jej budowa miała również znaczenie w kontekście zaprowadzania prawosławia wśród opornych unitów[1]. W Terespolu z przymusem konwersji wszystkich unitów na prawosławie nie pogodziło się ok. 70% parafian[2]. Ludzie ci, formalnie należący od 1875 do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, nie pojawiali się na nabożeństwach w cerkwi, a jedynie przybywali na pogrzeby członków rodziny na terespolskim cmentarzu. Wzniesienie na jego terenie kaplicy miało umożliwić duchowieństwu prawosławnemu oddziaływanie na opornych[1]. Inwestycja taka była planowana od 1885, jednak jej wzniesienie umożliwiło dopiero przekazanie kwoty 5121 rubli i 30 kopiejek przez anonimowego rosyjskiego fundatora[1].
Konsekracja gotowego obiektu miała miejsce 31 maja tego samego roku, zaś przewodniczył jej arcybiskup chełmski i warszawski Flawian, który odbywał w parafii terespolskiej wizytę kanoniczną[2]. W czasie Świętej Liturgii arcybiskupowi asystowali proboszczowie parafii w Terespolu, Kopytowie, Kobylanach, Neplach, Krzyczewie oraz duchowieństwo z soboru Narodzenia Matki Bożej w Chełmie. W drugiej części uroczystości Flawian odprawił w świątyni panichidę w intencji wszystkich pochowanych na terespolskim cmentarzu. W ceremonii uczestniczyło ok. 3 tysiące wiernych oraz stacjonujący w Terespolu rosyjscy żołnierze[1].
Cerkiew od początku nosiła wezwanie Zmartwychwstania Pańskiego[1], w źródłach można spotkać błędną informację, jakoby początkowo święto patronalne cerkwi przypadało w święto Wniebowstąpienia Pańskiego[2]. Katalog zabytków sztuki w Polsce podaje, również nietrafnie, iż cerkiew jest młodsza, gdyż została ukończona i oddana do użytku dopiero w 1903[3].
Od wyświęcenia w 1892 do 1926 kaplica była świątynią prawosławną, następnie, przez piętnaście lat, neounicką, począwszy od 1941 jest to ponownie cerkiew prawosławna[2]. W swojej historii była trzykrotnie remontowana – w 1930, w 1970[3] oraz w 2019 r.[4]
W sąsiedztwie budynku znajdują się nagrobki duchownych związanych z Terespolem – ks. Mikołaja Poleszczuka, urodzonego w mieście i służącego głównie w diecezji wrocławsko-szczecińskiej[2], oraz ks. Arkadiusza (Arkadija) Nikolskiego, proboszcza miejscowej parafii, który przyjął neounię i kierował odtąd placówką jako duchowny katolicki obrządku słowiańskiego[5].
Obiekt wpisano do rejestru zabytków 30 czerwca 2008 pod nr A/866[6].
Architektura
edytujKaplica Zmartwychwstania Pańskiego jest budowlą drewnianą, o konstrukcji zrębowej, orientowaną. Świątynia jest trójdzielna, z pojedynczą prostokątną nawą, węższym prostokątnym pomieszczeniem ołtarzowym i niewielkim przedsionkiem, również węższym od nawy. Wszystkie okna budynku są półkoliste i zdobione deskowymi obramowaniami. W narożach obiektu widoczne są aplikacje z faliście wycinanych desek. Cerkiew ma dach dwuspadowy, kryty blachą. Nad częścią ołtarzową oraz nad przedsionkiem znajdują się prawosławne krzyże, natomiast nad nawą – niska ostrosłupowa wieżyczka, a na niej cebulasta kopułka, również zwieńczona takim krzyżem[3].
We wnętrzu świątyni znajdował się jednorzędowy ikonostas wykonany na przełomie XIX i XX stulecia w stylu eklektycznym[3]. Po remoncie w 2019 r. na jego miejscu znajdują się dwie ikony, a ponadto eksponowane są fotografie cerkwi i cmentarza, sama zaś konstrukcja ikonostasu oczekuje nad renowację[4]. Opis świątyni w relacji z wyświęcenia obiektu wskazuje również, że w 1892 r. znajdowały się w niej cztery dzwony i komplet srebrnych naczyń liturgicznych, brązowy wielki żyrandol (panikadiło), chorągwie procesyjne oraz sześć kompletów strojów liturgicznych[1].
Uwagi
edytuj- ↑ Budynek określany jest mianem kaplicy z powodu niewielkich rozmiarów i nieposiadania statusu świątyni parafialnej. Nie jest jednak to typowa prawosławna kaplica-czasownia, gdyż obiekt zawiera wszystkie elementy niezbędne do odprawiania Świętej Liturgii (pomieszczenie ołtarzowe, w którym znajdowały się stół ołtarzowy i stół ofiarny, antymins).
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g Łopatinski N.. Posieszczenije Tieriespolskogo prichoda Wysokoprieoswiaszczennym Fławianom, archiepiskopom Chołmsko-Warszawskim i oswiaszczenije kładbiszczenskogo chrama Woskriesienija Christowa. „Chołmsko-Warszawskij Jeparchialnyj Wiestnik”. R. XVI, nr 13, s. 230–232, 1 lipca 1892.
- ↑ a b c d e f g Pelica G. J.: Historia: Terespol – św. ap. Jana Teologa. lublin.cerkiew.pl. [dostęp 2013-04-27]. (pol.).
- ↑ a b c d red. K. Kolendo-Korczakowa, A. Oleńska, M. Zgliński: Katalog zabytków sztuki w Polsce. Województwo lubelskie, powiat Biała Podlaska. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2006, s. 229. ISBN 83-89101-47-5.
- ↑ a b Cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego w Terespolu [online], orthodox.fm, 6 października 2019 [dostęp 2019-10-06] (pol.).
- ↑ G.J. Pelica: Kościół prawosławny w województwie lubelskim (1918–1939). Lublin: Fundacja Dialog Narodów, 2007, s. 160–164. ISBN 978-83-925882-0-7.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo lubelskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.