Kanczendzonga
Kanczendzonga (właśc. K'angcz'endzönga, Kanczendzanga, Kangczendzonga, Kangchendzönga, nep. कञ्चनजङ्घा) – ośmiotysięcznik, najwyższy punkt Indii[a], drugi co do wysokości szczyt w Himalajach, trzeci co do wysokości szczyt Ziemi, o wysokości 8586 m n.p.m. (według innych źródeł[1] główny wierzchołek liczy 8598 m n.p.m.).
 Kanczendzonga (widok z Gangtok) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Położenie | |
| Pasmo | |
| Wysokość |
8586 m n.p.m. |
| Wybitność |
3922 m |
| Pierwsze wejście | |
| • zimowe |
1986 |
Położenie na mapie Nepalu  | |
 27°42′09″N 88°08′54″E/27,702500 88,148333
| |
Topografia
edytujPołożony jest we wschodniej części Himalajów, na granicy Indii (Sikkimu) i Nepalu. Szczyt IX na mapach Indyjskiej Służby Topograficznej. Zbudowany ze skał metamorficznych i magmowych. Tworzy kilkuwierzchołkowy masyw, rozczłonkowany dolinami, którymi w różne strony spływają lodowce. Najbardziej znaną ścianą góry jest jej południowo-zachodnia flanka Yalung, o wysokości 3000-3500 metrów.
Od masywu leżących na zachód ośmiotysięczników z Mount Everestem oddzielony jest przełomem rzeki Arun[2]
Masyw Kanczendzongi jest bardzo rozbudowany, a w bliskim jego sąsiedztwie (i niejako z tej samej "podstawy") wznoszą się dwa słynne z piękna szczyty – Jannu (7710 m) i Siniolchu (6887 m). W kopule szczytowej Kanczendzongi wyodrębnić można poza głównym szczytem jeszcze cztery wzniesienia:
| Nazwa | Wysokość (m n.p.m.) |
|---|---|
| Kanczendzonga | 8586 |
| Kanczendzonga Zachodnia (Yalung Kang) | 8505 |
| Kanczendzonga Środkowa | 8482 |
| Kanczendzonga Południowa | 8494 |
| Kangbachen | 7903 |
Nazwa szczytu
edytuj
Nazwa szczytu jest bardzo skomplikowana i Anglicy wprowadzili do swojej literatury alpinistycznej transliterację Kangchenjunga. Stosowana jest ona w krajach, w których angielski jest językiem urzędowym, została też przyjęta przez Francuzów. Nazwa składa się z czterech słów tybetańskich: kang – śnieg, chien – wielki, dzod – skarbnica, nga – pięć. Stosownie do właściwości składni tybetańskiej znaczy to: Pięć Skarbów pod Wielkim Śniegiem. Brzmi to po polsku niezbyt zręcznie, więc lepszym tłumaczeniem zdaje się być Pięć Skarbnic Wielkiego Śniegu.[1] Nie jest pewne, czym owe skarbnice mogą być – ludność lokalna mówi o pięciu wierzchołkach masywu, pięciu lodowcach, lecz także o tradycyjnych pięciu skarbach regionu – soli (tsa), złocie i turkusach (ser dhang ji), świętych księgach i bogactwach (dham-czo, dhang nor), orężu (mtson) oraz zbożu i lekach (lo-thog, dhang men). Wierzchołek góry jest uważany za święty. Pierwsi zdobywcy uszanowali wolę tutejszych mieszkańców i zatrzymali się kilka metrów przed szczytem[3].
W języku polskim stosowane są różne pisownie nazwy szczytu. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej uznaje za prawidłowe nazwy Kanczendzanga i Kanczendzonga[4]. Polski Klub Górski proponował spolszczenie Kangczendzonga, w wielu publikacjach używa się angielskiej nazwy Kangchenjunga. W polskiej literaturze himalaistycznej często używana jest forma Kangczendżanga[1] lub Kangchendzönga z diakrytycznym znakiem ö (wymawianym jak w języku niemieckim) - jako wersja najbardziej zbliżona do oryginalnej wymowy. Tę drugą wersję wprowadził znawca himalaizmu, Günter Oskar Dyhrenfurth[5][3].
Historia podboju
edytuj- W 1848 rekonesans przeprowadził brytyjski botanik Joseph D. Hooker. Hooker stworzył pierwsze szkice szczytu i wszedł na wysokość około 5800 m n.p.m. W 1852 Great British Trigonometric Survey ogłosiło, że Kanczendzonga nie jest, jak dotąd uważano, najwyższym, lecz trzecim pod względem wysokości szczytem na Ziemi. W latach 1883–1884 Rinsing Namgyal obszedł wokół masyw Kanczendzongi, osiągnął przy tym wysokość 5800 m.
- W 1899 r. Douglas William Freshfield, któremu towarzyszyli E. Garwood, Ange Maquignaz oraz słynny później fotografik Vittorio Sella, okrążył masyw dookoła, opracowując pierwszy jego opis i pierwszą mapę regionu.
- W 1905 grupa wspinaczy – Aleister E. Crowley, Alexis A. Pache, Charles A. Reymond, R. de Roghi oraz dr Jacot-Guillarmod wraz z tragarzami – osiągnęła wysokość około 6500 m n.p.m. Podczas zejścia zginęło trzech tragarzy i A. Pache.
- 1929 – podczas próby wejścia na szczyt zaginął Amerykanin Edgar. F. Farmer.
- 1929 – wyprawa niemiecka – szef: Paul Bauer, osiągnięto 7400 m n.p.m.
- 1930 – wyprawa międzynarodowa – szef: Günter O. Dyhrenfurth (Szwajcaria), zdobyto pobliski Jongsang Peak – 7483 m n.p.m., zrezygnowano z prób wyjścia na Kanczendzongę.
- 1931 – wyprawa niemiecka – szef: Paul Bauer, osiągnięto 7700 m n.p.m.
- 1955 – wyprawa brytyjska, szef: Charles Evans, uczestnicy – George Band, Joe Brown, Norman Hardie, John Jackson, Tom McKinnon, Neil Mather, Tony Streather, John Clegg (lekarz), Dawa Tenzing i Szerpowie. Szczyt został zdobyty 25 maja przez George’a Banda i Joe Browna, a dzień później przez Normana Hardie'go i Tony’ego Streathera.
- 1973 – wyprawa japońska, szef: Eizaburo Nishibori, pierwsze wejście na Yalung Kang: Yutaka Ageta, Takao Matsuda (zginął w czasie zejścia).
- 1974 – polska wyprawa na Kangbachen kierowana przez Piotra Młoteckiego: Wojciech Brański, Zbigniew Rubinowski, Wiesław Kłaput, Marek Malatyński, Kazimierz Olech – pierwsze wejście na Kangbachen (26 maja).
- 1975 – wyprawa niemiecko-austriacka kierowana przez Sigi Aeberliego, dziewięciu spośród jedenastu członków ekspedycji weszło na szczyt Yalung Kang.
- 1977 – wyprawa hinduska kierowana przez pułkownika Narindera Kumara, Prem Chand i Nima Dorje – drugie wejście na Kanczendzongę (31 maja).
- 1978 – polska wyprawa kierowana przez Piotra Młoteckiego: Eugeniusz Chrobak, Wojciech Wróż – pierwsze wejście na Kanczendzongę Południową (19 maja); Wojciech Brański, Zygmunt Andrzej Heinrich, Kazimierz Olech – pierwsze wejście na Kanczendzongę Środkową (22 maja)[3].
- 1981 - pierwsze wejście czechosłowackie: 20 maja na szczyt weszli Jožo Psotka i Ľudo Zahoranský z wyprawy, którą kierował Ivan Gálfy.[6]
- 1983 – Pierre Beghin – pierwsze wejście solowe.
- Styczeń 1986 – wyprawa polska – kierownik wyprawy Andrzej Machnik, uczestnicy: Piotr Bednarczyk, Andrzej Czok, Grzegorz Figiel, Artur Hajzer, Robert Janik (lekarz), Zdzisław Kiszela, Julian Kubowicz, Jerzy Kukuczka, Alexandra i Casimir Lorentz (USA), Marc Palten (RFN), Krzysztof Pankiewicz, Jose Luiz Pauletto (Brazylia), Przemysław Piasecki, Bogusław Probulski, Michael Skorupski (Wielka Brytania), Zbigniew Terlikowski, Krzysztof Wielicki, Ludwik Wilczyński. Pierwsze wejście zimowe – Jerzy Kukuczka i Krzysztof Wielicki (11 stycznia). Podczas wyprawy zmarł wskutek obrzęku płuc Andrzej Czok (11 stycznia).
- 1992 – na wysokości 8250 m n.p.m. zaginęła Wanda Rutkiewicz – jedna z najwybitniejszych himalaistek świata.
- 2001 – na szczycie stanął Piotr Pustelnik[7]
- 2009 – 18 maja około godz. 17.00 na szczycie stanęła Kinga Baranowska (pierwsze polskie wejście kobiece)[8][9].
- 2022 - 12 maja około 7.00 rano na wierzchołku stanęła Dorota Rasińska-Samoćko (jako druga Polka w historii)[10].
Kanczendzonga jest górą trudną, po Annapurnie i Lhotse zanotowano tu najmniej wejść spośród ośmiotysięczników – do końca 2000 udokumentowano 162 wejścia, śmierć poniosło 39 wspinaczy.
Fikcyjny opis ataku dwu wspinaczy na Kanczendzongę napisał w 1951 r. Stanisław Lem w powieści Astronauci. Michelle Paver w powieści Przepaść również opisuje próbę zdobycia tej góry.
Zobacz też
edytujUwagi
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c Brański Wojciech: Do Himalajów, wiecznych śniegów skarbnicy, Nasza Księgarnia, Warszawa 1981, ISBN 83-10-07836-6, s. 262
- ↑ L.R. Wager, The Arun River Drainage Pattern and the Rise of the Himalaya, „The Geographical Journal”, 89 (3), 1937, s. 239–250, DOI: 10.2307/1785796, ISSN 0016-7398, JSTOR: 1785796 [dostęp 2024-11-03].
- ↑ a b c Wojciech Wróż: Święta góra Sikkimu. Warszawa: „Sport i Turystyka”, 1982. ISBN 83-217-2377-2.
- ↑ Zmiany wprowadzone na XX posiedzeniu KSNG. [dostęp 2009-03-31].
- ↑ Janusz Kurczab: Lodowi wojownicy. Warszawa: Agora SA – Biblioteka Gazety Wyborczej, 2008, s. 113-116, seria: Polskie Himalaje. ISBN 978-83-7552-379-9.
- ↑ Šimko Jožo: 60 horolezeckých týždňov vo Vysokých Tatrách, w: "Krásy Slovenska" R. LXI, nr 8/84, s. 12
- ↑ Wyprawa na trzeci szczyt świata - Kanczendzongę. wspinanie.pl, 30 marca 2009. [dostęp 2013-03-22].
- ↑ Kinga Baranowska zdobyła Kangchenjungę. wspinanie.pl, 18 maja 2009. [dostęp 2013-03-22].
- ↑ Kinga Baranowska na szczycie Kanczendzongi 8586 m / 2009r.. YouTube, 27 stycznia 2011. [dostęp 2013-03-22].
- ↑ Dorota Rasińska-Samoćko w miesiąc na 4 ośmiotysięczniki – Annapurna, Kanczendzonga, Lhotse i Makalu | wspinanie.pl [online], wspinanie.pl [dostęp 2024-04-23] (pol.).