Kancjonał

Kancjonał (łac. canticum – monolog, pieśń; średniowieczne cantionale) – w XIV w., zbiór popularnych pieśni religijnych lub śpiewów liturgicznych – kantyk i kantyczek (z nutami lub bez). Nazwa z czasem zastąpiona przez bardziej spopularyzowaną: „kantyczki”.

Historia

Określenie używane głównie w Niemczech i Czechach od połowy XV wieku. Początkowo kancjonałem był zbiór śpiewów liturgicznych Kościoła katolickiego, jednak później zamieszczano w nim również inne śpiewy religijne, przede wszystkim chorały luterańskie.

Pierwsze kancjonały

Kancjonał kórnicki

Kancjonał puławski

Kancjonał Biblioteki Czartoryskich

Kancyjonał albo księgi chwał boskich Walentego z Brzozowa sporządzony ok. 1554/1569

Kancyjonał albo pieśni duchowne z Pisma Św. ku czci a chwale samemu Panu Bogu Piotra Artomiusza sporządzony ok. 1587

Kancyjonał piosnek rozmaitych a nabożnych napisany Roku Pańskiego 1586

Kancyjonał z nutami z 1586 oraz kolejne pod taką nazwą

Do najbardziej znanych kancjonałów należą: Kancjonał istebnicki (ok. 1420); Kancjonał gotajski (1646–1649); Kancjonał brzeski (1673) polskojęzyczny kancjonał wydany w śląskim Brzegu.

Dysydenckie: Kancjonał puławski; Kancjonał Zamoyskich; Kancjonał wschowski

Luterańskie kancjonały XIX-wieczne

Kancyonał czyli śpiewnik dla chrześcian ewangielickich zebrany i ułożony za staraniem ewangielickiego duchowieństwa w Śląsku austryackim, wydanie drugie, Nakładca ks. Jerzy Heczko, drukarz Karol Prochaska, Cieszyn 1866, ss. 111
Kancyonał czyli śpiewnik dla chrześcian ewangielickich, Wydawnictwo Karol Prochaska, Cieszyn 1897, ss. 691
Kancyonał czyli śpiewnik dla chrześcijan ewangelickich. Zatwierdzony przez synod wolny ewangelicki augsb. wyzn., wydanie jedenaste, nakładem c. i k. nadwornej księgarni Karola Prochaski, Cieszyn 1899
Kancyonał czyli śpiewnik dla chrześcijan ewangelickich. Zatwierdzony przez synod wolny ewangelicki augsb. wyzn., wydanie szesnaste, Meyer & Raszka, Cieszyn 1914, ss. 692.
Kancjonał czyli śpiewnik dla chrześcian ewangelickich, wydanie siedemnaste, Towarzystwo Ewangelickie w Cieszynie (b.d.w.)

Współczesne polskie kancjonały protestanckie

Harfa syjońska
Śpiewnik Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w PRL (1956)
Śpiewnik Pielgrzyma
Śpiewnik Ewangelicki (2002)

Wydawcy kancjonałów

Aleksander Augezdecky
Robert Fiedler
M. Hey-Stawicki
Jan Seklucjan
Walenty z Brzozowa
Bartłomiej Groicki
P. Artomiusz
K. Kraiński
Fryderyk Mortzfeld
Jan Jakub Gräber
Jonathan Paul

Bibliografia

Encyklopedia muzyki. Andrzej Chodkowski (red.). Warszawa: PWN, 1995, s. 424. ISBN 83-01-11390-1. (pol.).
Jerzy Habela: Słowniczek muzyczny. Warszawa: PWM, 1968, s. 87. ISBN 83-01-11390-1. (pol.).