Kaligula (dramat Alberta Camusa)

Kaligula (fr. Caligula) – dramat autorstwa Alberta Camusa, będący reinterpretacją historii rzymskiego cesarza, Gajusza Juliusza Kaliguli. Zasadniczy zrąb utworu powstał jeszcze pod koniec lat trzydziestych, po raz pierwszy Camus wspomina o swoim pomyśle w roku 1937. Inspiracją staje się lektura Żywotów cezarów Swetoniusza. Utwór był wielokrotnie przerabiany i zmieniany. Zwłaszcza pod wpływem wydarzeń związanych z II wojną światową rozwinięty został wątek totalitaryzmu, a w postaci tytułowego bohatera pogłębione zostały rysy dyktatora. Pierwsze wydanie miało miejsce w oficynie Gallimarda w roku 1944, ale kolejnych zmian na tekście autor dokonywał jeszcze do roku 1958. Utwór składa się z IV aktów i zaliczany jest do tzw. „trylogii Syzyfa” (z „Mitem Syfyza” i „Obcym”).

Przegląd treści

Kaligula, cesarz rzymski, znika po śmierci swojej siostry, a zarazem kazirodczej ukochanej, Druzylli. Gdy wraca, jest zupełnie odmienioną osobą – zapowiada rządy dziejące się wbrew logice i oparte na okrucieństwie. Wspomagają go jego wierny wyzwoleniec Helikon i kochająca go dawna nałożnica, Cesonia. Upokarzani i prześladowani patrycjusze zawiązują spisek, na czele którego staje Kasjusz Cherea. Postacią rozdartą pomiędzy obiema grupami jest Scypion Młodszy – poeta i niegdysiejszy przyjaciel Kaliguli (do chwili, gdy ten rozkazał zamordować jego ojca). W ostatniej scenie dramatu cesarz zostaje zamordowany.

Kaligula nie został jednak sportretowany przez Camusa jako szaleniec. Szuka przede wszystkim wolności. Najpierw postanawia osiągnąć ją przez zaprzeczenie rządzącym światem prawom i dokonanie czegoś niemożliwego (chce posiąść Księżyc, zadanie jego sprowadzenia powierza Helikonowi). Gdy to okazuje się niemożliwe, ogłasza się bogiem i postanawia działać wbrew swojemu człowieczeństwu, kierując się bezwzględną logiką okrucieństwa. Odrzucając najbliższych, postanawia zniszczyć to wszystko, co było mu bliskie – odtrącić przyjaciół, zabić kochającą go kobietę, przełamać wszelkie społeczne normy. Plan nie przynosi mu jednak wolności, lecz niewymowne cierpienie. Wyzwolenie odnajduje dopiero we własnej śmierci.

Inspiracje historyczne

Większość motywów została zaczerpnięta bezpośrednio ze Swetoniusza, jako twórcza reinterpretacja (należy pamiętać, że już samo to dzieło historiograficzne było mocno subiektywne, jako niechętne środowisku cesarskiemu). W Żywotach cezarów odnajdujemy tak zasadnicze wątki, jak spółkowanie z Księżycem, wcielanie się Kaliguli w postać Wenus, jego wymyślne dziwactwa i sposoby upokarzania senatorów. Kilka wypowiedzi cesarza to także bezpośrednie cytaty. Istnieją i jednak pewne przesunięcia w zapożyczeniach, zwłaszcza co do postaci (np. według Swetoniusza cezar miał upokarzać Chereę, zwracając się do niego „moja droga” – u Camusa darzy sędziwego oficera szacunkiem, zaś swe drwiny kieruje ku postaci Senektusa).