Wikipedia

KT-91

KT-91 – polski kuter torpedowy z okresu zimnej wojny, jeden z dziewiętnastu pozyskanych przez Polskę radzieckich okrętów projektu 183. Jednostkę zbudowano w stoczni numer 5 w Leningradzie, a następnie została wydzierżawiona przez Polskę i 11 października 1958 roku weszła w skład Marynarki Wojennej. Intensywnie eksploatowany okręt, oznaczony znakami burtowymi KT-91 i 418, został wycofany ze służby w styczniu 1971 roku.

KT-91
Ilustracja
Śródokręcie kutra projektu 183
Klasa

kuter torpedowy

Typ

projekt 183

Oznaczenie NATO

P-6

Historia
Stocznia

Nr 5, Leningrad 

Zamówiony dla  Marynarka Wojenna ZSRR
Nazwa

572[a]

 Marynarka Wojenna (PRL)
Nazwa

KT-91, 418

Wejście do służby

11 października 1958

Wycofanie ze służby

1 stycznia 1971

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

standardowa: 56 ton
pełna: 67 t

Długość

25,5 metra

Szerokość

6,1 m

Zanurzenie

1,13 m

Napęd
4 silniki wysokoprężne M-50F o łącznej mocy 4800 KM
4 śruby
Prędkość

43 węzły

Zasięg

1000 Mm przy prędkości 14 węzłów

Sensory
system kontroli ognia Tros
system „swój-obcy” Kremnij-1
radar Zarnica
Uzbrojenie
4 działka kal. 25 mm 2M-3M (2 x II)
8-12 bg, ew. 18 min
Wyrzutnie torpedowe

2 × 533 mm

Wyposażenie
radiostacja R-609
Załoga

14

Projekt i budowa

edytuj

Prace nad dużym kutrem torpedowym rozpoczęły się w ZSRR w 1946 roku[5]. Ostateczny projekt jednostki pod oznaczeniem 183 powstał w biurze konstrukcyjnym CKB-5 w Leningradzie, a w 1949 roku prototyp przekazano Marynarce Wojennej ZSRR[5]. W porównaniu do poprzedników nowe okręty miały większą dzielność morską, doskonalsze uzbrojenie i rozwijały większą prędkość[5]. W 1952 roku rozpoczęto ich produkcję seryjną, budując do 1960 roku łącznie 360 okrętów[1][6]. Zadaniem kutrów było wykonywanie samodzielnych lub zespołowych ataków torpedowych na cele nawodne, operujące na obszarach przybrzeżnych i zamkniętych akwenach[3].

Na początku lat 50. w Dowództwie Marynarki Wojennej rozważano możliwość budowy kutrów torpedowych w polskich stoczniach (projektu TD-200(inne języki))[7]. W październiku 1954 roku podjęto jednak decyzję o rezygnacji z ich budowy w kraju, w zamian postanowiono zakupić lub wydzierżawić w ZSRR gotowe jednostki tej klasy, nowszego projektu 183[7]. W 1955 roku uzyskano zgodę ZSRR na zakup pięciu nowych, nieużytkowanych jednostek tego typu, w cenie 2,5 mln rubli za okręt, a w 1957 roku zakupiono kolejne trzy kutry[7][8]. Z powodów ekonomicznych następne 11 okrętów tego typu pozyskano drogą dzierżawy, płacąc łącznie 12,6 mln rubli[2][b].

Przyszły KT-91 zbudowany został w stoczni numer 5 (ros. Katiernyj Zawod) w Leningradzie[3][9]. Jednostka prawdopodobnie powstała w 1953 roku, a po ukończeniu nie była eksploatowana i została zakonserwowana na lądzie w Królewcu[10]. Okręt w Marynarce Wojennej ZSRR oznaczony był numerem 572[a][1].

Dane taktyczno-techniczne

edytuj
 
Montaż zestawu 2M-3M na pokładzie bliźniaczego kutra 401

Okręt był dużym kutrem torpedowym[1]. Długość całkowita wykonanego z drewna kadłuba wynosiła 25,5 metra, szerokość 6,1 metra i zanurzenie 1,13 metra[3]. Wyporność standardowa wynosiła 56 ton, a pełna 67 ton[3][5][c]. Kadłub podzielony był na osiem przedziałów (od dziobu): I – forpik, II – przedział załogi, III – pomieszczenia oficerskie i kambuz, IV – agregaty prądotwórcze, pomieszczenia oficerskie i pomieszczenia socjalne, V i VI – silniki, VII – zbiorniki paliwa i VIII – magazyn amunicji i pomieszczenie sterowe[14]. Na śródokręciu mieściła się niewielka, otwarta nadbudówka, za którą znajdował się składany do tyłu maszt i otwór kanału wentylacyjnego siłowni[14]. Okręt napędzany był przez cztery czterosuwowe silniki wysokoprężne M-50F o łącznej mocy 4800 koni mechanicznych (KM), poruszające czterema śrubami o stałym skoku[3][12][d]. Maksymalna prędkość okrętu wynosiła 43 węzły, a ekonomiczna 32,9 węzła[3][8]. Okręt zabierał 10,3 tony paliwa[8], co pozwalało osiągnąć zasięg wynoszący 1000 Mm przy prędkości 14 węzłów lub 600 Mm przy prędkości 32,9 węzła[11][12]. Energię elektryczną zapewniało pięć generatorów wysokoprężnych: jeden DG-12,5 (o mocy 17 KM) i cztery o mocy 1,36 KM każdy[1]. Autonomiczność okrętu wynosiła 5 dób, a wyjść w morze mógł przy sile wiatru do 8°B[1][8]. Instrukcja umożliwiała pływanie z prędkością maksymalną i użycie uzbrojenia przy stanie morza 3[14].

Jednostka wyposażona była w dwie pojedyncze wyrzutnie torpedowe TTKA-53M kal. 533 mm, umieszczone wzdłuż burt na śródokręciu z odchyleniem 6° na zewnątrz, przenosząc dwie torpedy typu 53-38U lub 53-39[1][3]. Uzbrojenie artyleryjskie jednostki stanowiły dwa podwójne zestawy działek automatycznych 2M-3M kal. 25 mm, z łącznym zapasem amunicji wynoszącym 4000 naboi, umieszczone przed nadbudówką (przesunięte na lewo od osi płaszczyzny okrętu w celu polepszenia widoczności z pomostu bojowego) i na rufie[12][14]. Broń ZOP stanowiło 8–12 bomb głębinowych BB-1, umieszczonych wzdłuż burt w części rufowej, za wyrzutniami torpedowymi[3][12]. Opcjonalnie, zamiast torped i bomb głębinowych okręt mógł zabrać na pokład 18 min AMD-500[1]. Wyposażenie radioelektroniczne obejmowało system kontroli ognia Tros, system rozpoznawczy „swój-obcy” typu Kremnij-1, radiostację R-609 oraz radar Zarnica[1][5][8]. Okręt wyposażony był też w umieszczone na rufie wyrzutnie dla 12 świec dymnych[13].

Załoga okrętu składała się z 14 osób – 2 oficerów, 9 podoficerów i 3 marynarzy[3][8][e].

Służba

edytuj
 
Moment odpalenia torped z pokładu polskiego kutra projektu 183

Po zawarciu 5 września 1958 roku umowy o dzierżawie, 11 października jednostka pod oznaczeniem KT-91 (KT – kuter torpedowy)[16] rozkazem Dowódcy Marynarki Wojennej nr 044/Org. została przyjęta w skład Marynarki Wojennej (wraz z bliźniaczymi kutrami KT-71, KT-72, KT-73, KT-74, KT-75, KT-76, KT-77, KT-78, KT-79 i KT-92)[2][17][f]. Okręt początkowo wchodził w skład Dywizjonu Kutrów Torpedowych stacjonując w Gdyni, przeformowanego w listopadzie 1958 roku w Brygadę Kutrów Torpedowych, także z bazą z Gdyni[3][17]. 1 stycznia 1960 roku numer burtowy okrętu został zmieniony na 418[18][19]. Po zakończeniu okresu dzierżawy, 1 stycznia 1962 roku jednostka została zakupiona przez Marynarkę Wojenną w cenie 120 000 zł[2][g]. W wyniku reorganizacji od 1965 roku Brygada Kutrów Torpedowych przyjęła nazwę 3. Brygady Kutrów Torpedowych, a okręt przydzielono do 2. Dywizjonu Kutrów Torpedowych[4]. Podczas długoletniej służby kuter (podobnie jak inne polskie jednostki projektu 183) był intensywnie eksploatowany, uczestnicząc w ćwiczeniach i manewrach, a na jego pokładzie wyszkoliło się wielu morskich specjalistów[20]. 1 września 1970 roku okręt został rozkazem Dowódcy Marynarki Wojennej (nr 041/Org.) skreślony z listy floty[21]. Po raz ostatni banderę opuszczono 1 stycznia 1971 roku[3][21].

Uwagi

edytuj
  1. ↑ a b Według R. Volkova i A. Brichevsky’ego[1]. Według R. Rochowicza okręt nosił oznaczenie TK-572[2], zaś J. Ciślak i W. Koszela podają, że okręt nosił numer T-572[3][4], co kłóci się pośrednio z informacją R. Volkova i A. Brichevsky’ego, że zmiany oznaczeń kutrów torpedowych w ZSRR z TK- na T- dokonano w 1966 roku.
  2. ↑ Zakup jednostek pochłonąłby dwukrotnie więcej funduszy – 26 mln rubli[2].
  3. ↑ Conway’s All the World’s Fighting Ships 1947–1995 i M.B. Pietlewannyj podają wyporność standardową 61,5 tony i pełną 66,5 tony[11][12], zaś M. Piwowoński 65/75 ton[13].
  4. ↑ I. Gogin podaje, że okręt napędzały silniki M-50FTK o łącznej mocy 6000 KM[9].
  5. ↑ Według M. Soroki załoga okrętu liczyła 20 osób[15].
  6. ↑ Załogi nowych jedenastu kutrów torpedowych zostały skompletowane dzięki wycofaniu z aktywnej służby jedenastu ścigaczy okrętów podwodnych projektu OD-200(inne języki)[2].
  7. ↑ Ówczesna cena samochodu marki Warszawa[2].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d e f g h i Roman Volkov, Andrew Brichevsky: Large torpedo boats – Project 183. RussianShips.info. [dostęp 2017-05-30]. (ang.).
  2. ↑ a b c d e f g Robert Rochowicz. Kutry projektu 183. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 2/1999 (15). s. 42. 
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l Witold Koszela: Okręty Floty Polskiej. T. I. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2017, s. 356.
  4. ↑ a b Jarosław Ciślak. Jednostki lekkich sił uderzeniowych Marynarki Wojennej. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 2/2014 – wydanie specjalne (144). s. 22. 
  5. ↑ a b c d e Robert Rochowicz. Kutry projektu 183. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 2/1999 (15). s. 38. 
  6. ↑ Ivan Gogin: TK-501 attack craft (torpedo) (project 183) (1949 – 1960). Navypedia. [dostęp 2017-05-30]. (ang.).
  7. ↑ a b c Robert Rochowicz. Kutry projektu 183. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 2/1999 (15). s. 41. 
  8. ↑ a b c d e f Czesław Ciesielski, Walter Pater, Jerzy Przybylski: Polska Marynarka Wojenna 1918-1980. Warszawa: Bellona, 1992, s. 222.
  9. ↑ a b Ivan Gogin: KT-91 torpedo attack craft (project 183, 1956 – 1958). Navypedia. [dostęp 2017-05-30]. (ang.).
  10. ↑ Robert Rochowicz. Kutry projektu 183. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 2/1999 (15). s. 41–42. 
  11. ↑ a b Robert Gardiner, Stephen Chumbley: Conway’s All The World’s Fighting Ships 1947-1995. Annapolis: 1996, s. 416.
  12. ↑ a b c d e M.B. Pietlewannyj: Korabli stran Warszawskogo dogowora. Sankt Petersburg: 2009, s. 123.
  13. ↑ a b Jan Piwowoński: Flota spod biało-czerwonej. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1989, s. 331.
  14. ↑ a b c d Robert Rochowicz. Kutry projektu 183. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 2/1999 (15). s. 39. 
  15. ↑ Marek Soroka: Polskie Okręty Wojenne 1945-1980. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1986, s. 36.
  16. ↑ Robert Gardiner, Stephen Chumbley: Conway’s All The World’s Fighting Ships 1947-1995. Annapolis: 1996, s. 314.
  17. ↑ a b Jarosław Ciślak. Jednostki lekkich sił uderzeniowych Marynarki Wojennej. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 2/2014 – wydanie specjalne (144). s. 20. 
  18. ↑ Jarosław Ciślak. Jednostki lekkich sił uderzeniowych Marynarki Wojennej. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 2/2014 – wydanie specjalne (144). s. 20–21. 
  19. ↑ Mieczysław Serafin: Polska Marynarka Wojenna 1945-2007. Kronika wydarzeń. Gdynia: Zespół Redakcyjno-Wydawniczy Marynarki Wojennej, 2008, s. 64.
  20. ↑ Witold Koszela: Okręty Floty Polskiej. T. I. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2017, s. 350.
  21. ↑ a b Jarosław Ciślak. Jednostki lekkich sił uderzeniowych Marynarki Wojennej. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 2/2014 – wydanie specjalne (144). s. 24. 

Bibliografia

edytuj
  • Czesław Ciesielski, Walter Pater, Jerzy Przybylski: Polska Marynarka Wojenna 1918-1980. Wyd. I. Warszawa: Bellona, 1992. ISBN 83-1108-202-2.
  • Jarosław Ciślak. Jednostki lekkich sił uderzeniowych Marynarki Wojennej. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 2/2014 – wydanie specjalne (144). ISSN 1426-529X. 
  • Conway’s All The World’s Fighting Ships 1947-1995. Robert Gardiner, Stephen Chumbley (red.). Annapolis: Naval Institute Press, 1996. ISBN 1-55750-132-7. (ang.).
  • Ivan Gogin: KT-91 torpedo attack craft (project 183, 1956 – 1958). Navypedia. [dostęp 2017-05-30]. (ang.).
  • Ivan Gogin: TK-501 attack craft (torpedo) (project 183) (1949 – 1960). Navypedia. [dostęp 2017-05-30]. (ang.).
  • Witold Koszela: Okręty Floty Polskiej. T. I. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2017. ISBN 978-83-65746-67-2.
  • M.B. Pietlewannyj: Korabli stran Warszawskogo dogowora. Sankt Petersburg: Galeja Print, 2009. ISBN 978-5-8172-0127-7. (ros.).
  • Jan Piwowoński: Flota spod biało-czerwonej. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1989. ISBN 83-10-08902-3.
  • Robert Rochowicz. Kutry projektu 183. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 2/1999 (15). ISSN 1426-529X. 
  • Mieczysław Serafin: Polska Marynarka Wojenna 1945-2007. Kronika wydarzeń. Gdynia: Zespół Redakcyjno-Wydawniczy Marynarki Wojennej, 2008. ISBN 978-83-88698-03-3.
  • Marek Soroka: Polskie Okręty Wojenne 1945-1980. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1986. ISBN 83-215-3249-7.
  • Roman Volkov, Andrew Brichevsky: Large torpedo boats – Project 183. RussianShips.info. [dostęp 2017-05-30]. (ang.).
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=KT-91&oldid=75017121”