Jurien de la Gravière (1899)
Jurien de la Gravière – francuski krążownik pancernopokładowy z końca XIX wieku. Był jedynym zbudowanym okrętem swojego typu, służył we francuskiej marynarce wojennej podczas I wojny światowej na Morzu Śródziemnym.
| |
| Klasa | |
|---|---|
| Typ |
pojedynczy okręt |
| Historia | |
| Stocznia |
Arsenał w Lorient |
| Położenie stępki |
listopad 1897 |
| Wodowanie |
czerwiec 1899 |
 Marine nationale
| |
| Nazwa |
Jurien de la Gravière |
| Wejście do służby |
1903 |
| Wycofanie ze służby |
21 lipca 1921 |
| Los okrętu |
złomowany w 1922 |
| Dane taktyczno-techniczne | |
| Wyporność |
normalna 5595 t |
| Długość |
138,9 m |
| Szerokość |
15 m |
| Zanurzenie |
6,3 m |
| Napęd | |
| 3 maszyny parowe VTE o mocy indykowanej 17 400 KM, 3 śruby | |
| Prędkość |
22,9 w |
| Zasięg |
6150 Mm przy prędkości 10 w |
| Uzbrojenie | |
| 8 dział 164 mm (8×I) 10 dział 47 mm 2 wyrzutnie torped 450 mm (2×I) | |
| Opancerzenie | |
| pokład: do 70 mm artyleria: 72 mm kazamaty: 46 mm wieża dowodzenia: 160 mm | |
| Załoga |
463 lub 511 |
Zamówienie i budowa
edytuj„Jurien de la Gravière” był ostatnim francuskim krążownikiem pancernopokładowym[1]. Jego projektantem był inż. Emile Bertin[1]. Zaplanowano go jako pojedynczy okręt typu. Otrzymał nazwę na cześć francuskiego admirała Juriena de la Gravière (1772-1849)[2]. Powstał w okresie wpływów na francuską marynarkę tzw. młodej szkoły – Jeune École, czego jednym z efektów była budowa dla marynarki pojedynczych okrętów o różnych charakterystykach[1]. W publikacjach wskazuje się, że okręt powstał bez jasnej koncepcji jego wykorzystania, będąc mniejszy, ale lepiej uzbrojony od poprzednich krążowników pancernopokładowych przeznaczonych do zwalczania żeglugi – „Guichen” i „Châteaurenault”, w czasie, gdy na świecie i w samej Francji powstawały już lepiej chronione silniejsze krążowniki pancerne, których z kolei nie przewyższał prędkością[1]. Klasyfikowany był jako krążownik I klasy[3].
Stępkę pod budowę okrętu położono w listopadzie 1897 roku w państwowej stoczni Marynarki (arsenale) w Lorient[4]. Okręt wodowano w czerwcu lub lipcu 1899 roku[a]. Okręt został ukończony według niektórych publikacji już w 1901 roku, jednak większość źródeł podaje 1903 rok[b]. Podczas prób okręt nie osiągnął kontraktowej prędkości 23 węzłów, rozwijając 22,9 węzła[5]. Koszt budowy wyniósł 11 960 000 franków[c].
Opis
edytujOgólna architektura i konstrukcja
edytuj
Krążownik „Jurien de la Gravière” miał podobną architekturę i cechy konstrukcyjne do krążownika „Guichen”, typowe także dla innych francuskich okrętów przełomu wieków, jak przede wszystkim dwie grupy szeroko rozstawionych na długości kadłuba kotłowni z podwójnymi kominami, przedzielone maszynowniami[6]. Przy podobnej długości, jego kadłub był jednak węższy i smuklejszy[3], z mniejszym pochyleniem dośrodkowym burt. Dziób był w niewielkim stopniu nawisający do przodu, co było nietypowe dla francuskich krążowników, które miały na ogół dziobnice taranowe lub pionowe[6]. Kadłub był praktycznie gładkopokładowy – pokład dziobowy ciągnął się od stewy aż za maszt rufowy i w porównaniu do „Guichen”, nie był obniżony na dziobie[6]. Dno było pokryte drewnem i blachą miedzianą dla ułatwienia konserwacji podczas służby w koloniach[7].
Wyporność normalna okrętu określana jest na ogół na 5595 ton, spotykana jest też 5512 lub 5700 ton[d]. Długość okrętu wynosiła 138,9 m, a między pionami 137 m[e]. Szerokość wynosiła 15 m, a zanurzenie 6,4 m[3].
Załoga liczyła 511 osób, lub według innych publikacji 463 osoby[f].
Opancerzenie
edytujOpancerzenie okrętu obejmowało przede wszystkim wewnętrzny pokład pancerny w rejonie linii wodnej, typowy dla krążowników pancernopokładowych, wykonany z miękkiej (nieutwardzanej) stali, o kształcie przyrównywanym do skorupy żółwia. W środkowej poziomej części miał on grubość 55 mm na większości długości, a w kierunku dziobu i rufy grubość 35 mm, natomiast boczne skosy pokładu pancernego miały grubość 65–70 mm w górnej części i 55 mm w dolnej[8]. Do grubości pancerza wliczane jest podłoże ze stali konstrukcyjnej grubości 20 mm (dwa razy po 10 mm)[9]. Burty były dodatkowo chronione przez przylegające od wewnątrz specjalne puste przedziały (koferdamy), o niewielkiej grubości 38 cm, oraz przez zasobnie węglowe za nimi[9].
Artyleria główna była chroniona przez głębokie maski pancerne grubości od 54 do 72 mm[9]. Pancerna wieża dowodzenia miała pancerz pionowy 160 mm[4]. Opancerzone były też kazamaty dział, pancerzem 46 mm[4].
Uzbrojenie
edytujOkręt miał jednolitą artylerię główną, w składzie ośmiu pojedynczych armat kalibru 164,7 mm w stanowiskach chronionych maskami pancernymi[9]. Działa były modelu M1893, o długości lufy 45 kalibrów[10]. Po jednym dziale było umieszczone na długim pokładzie dziobowym na dziobie i rufie, a po trzy na burtowych sponsonach na każdej z burt[9]. Działo na dziobie umieszczone było na wysokości 9,2 m nad wodą, co zapewniało dobre warunki do prowadzenia ognia[9]. Pary dział burtowych na dziobie i rufie mogły prowadzić ogień w kierunku odpowiednio dziobu i rufy, również para dział na śródokręciu miała większy kąt ostrzału w kierunku dziobu[11]. Stanowiska dział burtowych, zakryte od góry, były też określane jako kazamaty[5]. Wszystkie działa miały indywidualne windy amunicyjne, których szyby były chronione pancerzem 25 mm[9]. Salwa burtowa z pięciu dział ważyła 235 kg[9]. Jednolite silne uzbrojenie główne, bez dział mniejszego kalibru, stanowiło postęp w stosunku do wcześniejszych francuskich krążowników pancernopokładowych[5].
Uzbrojenie pomocnicze stanowiło 10 dział 47 mm Hotchkiss oraz 6 dział 37 mm Hotchkiss, przy tym te ostatnie zostały zdjęte do wybuchu wojny[12]. Uzbrojenie uzupełniały dwie burtowe nadwodne wyrzutnie torped kalibru 450 mm[g].
Napęd
edytuj„Jurien de la Gravière” był napędzany trzema czterocylindrowymi pionowymi maszynami parowymi potrójnego rozprężania[9]. Maszyny umieszczone były obok siebie w maszynowni pośrodku kadłuba, podzielonej grodziami wzdłużnymi na trzy przedziały (za wadę krążownika uważano ich ciasnotę, przy węższym kadłubie od poprzedników)[9]. Maszyny napędzały trzy śruby. Parę dostarczały 24 kotły systemu Guyot du Temple, umieszczone w czterech kotłowniach[7]. Dwie z kotłowni umieszczone były przed maszynowniami, a pozostałe dwie za nimi[11]. Przy tym, kotłownie numer 2 i 3 mieściły sześć dużych kotłów, a skrajne kotłownie numer 1 i 4 – cztery duże i dwa małe kotły[9]. Projektowa moc indykowana siłowni wynosiła 17 000 KM[4]. Na próbach osiągnięto wyższą moc 17 400 KM, lecz nie udało się rozwinąć projektowej prędkości 23 węzłów – rozwinięto maksymalnie 22,9 węzła[9].
Projektowany maksymalny zapas paliwa – węgla wynosił 886 ton, lecz zmniejszono go do normalnego zapasu 600 ton[12]. Zasięg wynosił 6000[9] lub według innych źródeł 6150 mil morskich przy prędkości 10 węzłów[4]. Wadą okrętu była słaba manewrowość – przy pełnej prędkości średnica cyrkulacji wynosiła ponad 2000 m[9].
Służba
edytujPrzed I wojną światową
edytujPrzed wojną „Jurien de la Gravière” służył między innymi na Dalekim Wschodzie, we francuskich Indochinach[13]. Po powrocie wszedł w skład Eskadry Śródziemnomorskiej[14].
Według niektórych publikacji, w 1911 roku został wycofany do rezerwy, a na początku 1914 został przeznaczony do szkolenia[9]. Według M. Glocka, w chwili wybuchu I wojny światowej przydzielony był do wydzielonej sekcji obejmującej nowe drednoty: flagowy „Courbet” i „Jean Bart”, w roli okrętu służącego do przekazywania rozkazów innym dywizjonom pancerników[14].
I wojna światowa
edytuj„Jurien de la Gravière” wchodził podczas wojny w skład Eskadry Śródziemnomorskiej. Od 1 do 3 sierpnia 1914 roku eskortował okręty 2. Flotylli Okrętów Podwodnych między Tulonem a Bizertą[15]. 16 sierpnia 1914 roku wraz z głównymi siłami floty krążownik wszedł na Adriatyk w celu przerwania blokady Czarnogóry (pancerniki zatopiły wówczas austro-węgierski krążownik „Zenta”)[16]. „Jurien de la Gravière” z niszczycielami ścigał tego dnia austro-węgierski niszczyciel „Ulan”, który jednak zdołał uciec do bazy[16]. Poza tym, okręt nie miał do końca wojny istotniejszych epizodów bojowych[16]. Do listopada tego roku patrolował Cieśninę Otranto[9].
21 września 1916 roku „Jurien de la Gravière” brał udział w tłumieniu powstania na Krecie[9]. W październiku tego roku ostrzeliwał osmańskie wybrzeże[9]. Między listopadem 1916 roku a czerwcem 1917 roku brał udział w blokadzie Grecji i demonstracji w porcie w Atenach[9].
Po wojnie, od 1920 roku pełnił służbę u wybrzeży Syrii, przekazanej Francji jako terytorium mandatowe[9]. 21 lub 27 lipca 1921 roku został wycofany ze służby[h]. Został złomowany w 1922 roku w Villefranche-sur-Mer[16].
Uwagi
edytuj- ↑ Wodowanie w lipcu 1899 według Labayle-Couhat 1974 ↓, s. 69, w czerwcu 1899 według Conway’s... 1979 ↓, s. 313.
- ↑ Ukończenie w 1903 roku według Conway’s... 1979 ↓, s. 313, Lisycyn 2015 ↓, s. 363 i Glock 2015 ↓, s. 64, natomiast w 1901 według Labayle-Couhat 1974 ↓, s. 69.
- ↑ Koszt 11,96 mln. franków według Lisycyn 2015 ↓, s. 364, natomiast Glock 2015 ↓, s. 64 podaje „około” 13 mln.
- ↑ Wyporność normalna 5512 ton według Lisycyn 2015 ↓, s. 363, 5595 ton według Conway’s... 1979 ↓, s. 313 i Glock 2015 ↓, s. 64, 5700 ton według Labayle-Couhat 1974 ↓, s. 69.
- ↑ Tak według Lisycyn 2015 ↓, s. 363. Labayle-Couhat 1974 ↓, s. 69 podaje tylko długość między pionami 137 m. Według Conway’s... 1979 ↓, s. 313, 137 m to długość całkowita, natomiast Glock 2015 ↓, s. 64 podaje długość 137 m bez bliższego sprecyzowania.
- ↑ Załoga 511 osób według Lisycyn 2015 ↓, s. 363 i Labayle-Couhat 1974 ↓, s. 69, 463 osoby według Glock 2015 ↓, s. 68 i Conway’s... 1979 ↓, s. 313
- ↑ Wyrzutnie torped kalibru 450 mm na podstawie Labayle-Couhat 1974 ↓, s. 69 i Glock 2015 ↓, s. 66. W publikacjach spotykany jest angielski zaokrąglony kaliber 18 cali (Conway’s... 1979 ↓, s. 313) lub będący jego przeliczeniem 457 mm (Lisycyn 2015 ↓, s. 364)
- ↑ Skreślony z listy floty 21 lipca (Glock 2015 ↓, s. 70) lub według innych źródeł 27 lipca 1921 (Lisycyn 2015 ↓, s. 364)
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d Glock 2015 ↓, s. 62.
- ↑ Glock 2015 ↓, s. 63.
- ↑ a b c Lisycyn 2015 ↓, s. 363.
- ↑ a b c d e Labayle-Couhat 1974 ↓, s. 69.
- ↑ a b c Glock 2015 ↓, s. 64.
- ↑ a b c Na podstawie Lisycyn 2015 ↓, s. 356, 364 i Conway’s... 1979 ↓, s. 313, porównaj także z Conway’s... 1979 ↓, s. 304-312.
- ↑ a b Glock 2015 ↓, s. 66.
- ↑ Pancerz według Lisycyn 2015 ↓, s. 364. Labayle-Couhat 1974 ↓, s. 69 podaje jedynie grubość maksymalną pokładu do 65 mm.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t Lisycyn 2015 ↓, s. 364.
- ↑ Conway’s... 1979 ↓, s. 313.
- ↑ a b Glock 2015 ↓, s. 66-67 (rysunki).
- ↑ a b Lisycyn 2015 ↓, s. 363-364.
- ↑ Glock 2015 ↓, s. 68.
- ↑ a b Glock 2015 ↓, s. 69.
- ↑ Labayle-Couhat 1974 ↓, s. 69-71.
- ↑ a b c d Glock 2015 ↓, s. 70.
Bibliografia
edytuj- Michał Glock. „Białe słonie” francuskiej Młodej Szkoły. „Morze, Statki i Okręty”. Wydanie specjalne 4/2015, 2015. Warszawa: Magnum X. ISSN 1426-629X.
- Conway’s All The World’s Fighting Ships 1860–1905. Robert Gardiner, Roger Chesneau, Eugene Kolesnik (red.). Londyn: Conway Maritime Press, 1979. ISBN 0-85177-133-5. (ang.).
- Jean Labayle-Couhat: French Warships of World War I. Ian Allan Ltd., 1974. ISBN 0-7110-0445-5. (ang.).
- Fiodor Lisycyn: Kriejsiera Pierwoj Mirowoj. Unikalnaja encykłopiedija. Moskwa: Jauza – Eksmo, 2015, seria: Arsenał Kollekcyja. ISBN 978-5-699-84344-2. (ros.).