Wikipedia

Jordan Peterson

kanadyjski psycholog

Jordan Bernt Peterson (ur. 12 czerwca 1962 w Edmonton[1]) – kanadyjski psycholog kliniczny, profesor psychologii na Uniwersytecie w Toronto, zajmujący się psychologią ideologii, religii, osobowości, świadomości[2][3][4] oraz systemami totalitarnymi.

Jordan Bernt Peterson
Ilustracja
Jordan Peterson (2018)
Data i miejsce urodzenia

12 czerwca 1962
Edmonton

Profesor nauk społecznych
Specjalność: Psychologia kliniczna
Alma Mater

Uniwersytet Alberty, Uniwersytet McGilla

Nauczyciel akademicki
Uczelnia

Uniwersytet Harvarda

Okres zatrudn.

1993–1997

Uczelnia

Uniwersytet w Toronto

Okres zatrudn.

od 1998

podpis
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Ukończył studia licencjackie na kierunkach politologia i psychologia na Uniwersytecie Alberty oraz obronił pracę doktorską z psychologii klinicznej na Uniwersytecie McGilla. Od 1991 roku do 1993 wykładał na Uniwersytecie McGilla, a do 1998 roku na Uniwersytecie Harvarda jako asystent oraz adiunkt na Wydziale Psychologii[5][6]. W 1998 roku przeniósł się na Wydział Psychologii Uniwersytetu w Toronto.

W 1999 roku wydał książkę pt. Mapy sensu, w której przedstawił systemy wierzeń i mitów, ich rolę w regulowaniu emocji oraz wiele innych zagadnień, takich jak np. przyczyny ludobójstwa[7][8][9]. W swojej drugiej książce 12 życiowych zasad. Antidotum na chaos[10] z 2018 roku opisał najważniejsze – jego zdaniem – reguły, które „mają pomóc uporządkować siebie, uporządkować swój dom i ulepszyć świat – zaczynając od siebie”[11]. Ta książka, jak i następna – Poza porządek. Kolejne 12 życiowych zasad, sprzedały się w milionach kopii i były na szczycie listy bestsellerów[12].

W 2016 roku zasłynął z krytyki poprawności politycznej i kanadyjskiej ustawy Bill C-16[13]. Mówił: Przyjmując ustawę Bill C-16 – a tym samym dodając „tożsamość płciową” i „ekspresję płciową” jako chronione podstawy i chronione grupy do kanadyjskiego kodeksu karnego – rząd kanadyjski skutecznie uczynił każde użycie nieprawidłowych zaimków płciowych dla danej osoby transpłciowej (...) formą mowy nienawiści, a tym samym prawnie nakazał każdemu obywatelowi podlegającemu ich jurysdykcji, aby nie używał pewnych słów[14]. Ustawa m.in. wymuszała stosowanie wybranego przez daną osobę nowego imienia lub zaimków, uznając odmowę ich stosowania za nękanie[15]. Z racji tego, że jego wypowiedzi wzbudzały kontrowersje, Peterson zyskał zarówno rzeszę fanów, jak i krytyków[16][17][5][18][19]. Niemniej jednak był to początek jego międzynarodowej kariery i szerokiej rozpoznawalności nie tylko w kręgach naukowych.

Życiorys

edytuj

Dzieciństwo i młodość

edytuj

J.B. Peterson urodził się 12 czerwca 1962 roku w Edmonton[20] w Kanadzie[21]. Wychowywał się i dorastał w Fairview w prowincji Alberta. Ojciec Petersona był nauczycielem, a matka bibliotekarką pracującą w Grande Prairie Regional College[22][23]. Był najstarszym z trójki dzieci. Drugie imię – Bernt[24], Peterson odziedziczył po swoim prapradziadku, który był Norwegiem[25].

W wieku 13 lat zaczął czytać dzieła takich twórców jak: George Orwell, Aldous Huxley, Aleksander Sołżenicyn czy Ayn Rand. Zachęcała go do tego jego szkolna bibliotekarka – Sandy Notltey. Była ona matką Rachel Notley, liderki Nowej Demokratycznej Partii Alberty, późniejszej siedemnastej premier Alberty[25]. Jako nastolatek Peterson pracował dla Nowej Demokratycznej Partii, jednak z powodu rozdźwięku ideologicznego między nim a partią[22][26], mając 18 lat, zrezygnował z członkostwa w niej[27].

Wykształcenie

edytuj

Ukończywszy Liceum Fairview w 1979 roku, Peterson rozpoczął studia na Grande Prairie Regional College na kierunkach politologia i literatura angielska[3]. W 1982 roku, po wcześniejszym przeniesieniu się na Uniwersytet Alberty, ukończył licencjat z politologii[27]. Peterson wybrał się w roczną podróż po Europie, podczas której uważnie studiował przyczyny zimnej wojny i XX-wiecznych totalitaryzmów[3][28], prace Carla Junga, Friedricha Nietzschego, Aleksandra Sołżenicyna[22] i Fiodora Dostojewskiego[28]. W 1984 roku powrócił na Uniwersytet Alberty i zrobił licencjat z psychologii[29]. W 1985 roku, przeprowadził się do Montrealu i rozpoczął studia doktoranckie z psychologii klinicznej na Uniwersytecie McGilla. W 1991 roku, pod opieką Roberta O. Phila, Peterson zdobył doktorat z psychologii klinicznej[3][30].

 
Jordan Peterson
 
Brain Bar 2019, przed Katedrą Św. Stefana w Budapeszcie

Kariera

edytuj

W latach 1988–1993 Peterson wykładał na Wydziale Psychologii Uniwersytetu Harvarda, zdobywając tytuł profesora nadzwyczajnego[2]. Równolegle badał związek agresji z uzależnieniem od narkotyków i alkoholu[27]. W 1998 roku Peterson wrócił do Kanady, gdzie rozpoczął pracę jako profesor na Uniwersytecie w Toronto[2][26].

Przedmiotem badań Petersona są psychofarmakologia, psychologia zajmująca się zachowaniami anormalnymi, neuropsychologia, psychologia osobowości[2], psychologia społeczna[3], psychologia badająca kreatywność[4]. Peterson jest autorem lub współautorem ponad stu artykułów naukowych[31][32].

W 2016 roku Peterson zasłynął z krytyki poprawności politycznej i kanadyjskiej ustawy Bill C-16[13][25][33]. Peterson mówił: „Ustawa C-16 jest ustawą zmieniającą kanadyjską ustawę o prawach człowieka i kanadyjski kodeks karny”. Był to początek jego międzynarodowej kariery. Z powodu tak dużego rozgłosu, Peterson porzucił praktykę kliniczną w 2017 roku[18] i nauczanie w 2018 roku, na rzecz rozwijania kariery w mediach, napisania i promowania książki 12 Rules of Life: An Antidote to Chaos, uczestniczenie w różnych projektach[21][23].

Dorobek naukowy

edytuj

Prace naukowe

edytuj

Według Google Scholar, Peterson opublikował jako profesor psychologii ponad 180 prac naukowych. Najczęściej cytowane prace dotyczą tematu modelu osobowości Wielkiej piątki, który opisuje następujące czynniki osobowości: neurotyczność, ekstrawersję, otwartość na doświadczenie, ugodowość i sumienność. Jego prace mają wskaźnik Hirscha równy 59, co świadczy o dużym dorobku naukowym i czyni go jednym z najczęściej cytowanych profesorów psychologii.

Książki

edytuj

Maps of Meaning: The Architecture of Belief (1999)

edytuj

W 1999 roku Routledge opublikowało książkę Jordana Petersona, w której autor opisuje, jak ludzie nadają sens, bada wierzenia, mitologię, religię, literaturę, filozofię i psychologię zajmującą się funkcjonowaniem mózgu[6][27].

Według Petersona, głównym celem książki było zbadanie powodów wchodzenia w konflikty społeczne, ich uzasadnień, motywacji i ideologii stojącej za decyzją podjęcia konfliktu[27]. Peterson przedstawił drogę od konfliktu społecznego do ludobójstwa, Gułagu, obozów koncentracyjnych, ludobójstwa w Rwandzie[6][27]. Autor książki twierdzi, że dokładna analiza systemów religijnych pozwoli wyjaśnić i opisać ludzki system moralności. W książce widoczne są wpływy filozofii Carla Junga[potrzebny przypis].

12 Rules for Life: An Antidote to Chaos (2018)

edytuj

W 2018 roku Penguin Random House opublikowało drugą książkę Jordana Petersona. W książce autor opisał etyczne reguły życiowe w bardziej dostępnej i uproszczonej formie niż w Maps of Meaning[5][18][19]. Peterson zorganizował tournée służące wypromowaniu książki[34][35][36]. Udzielił również wywiadu dla brytyjskiej telewizji Channel 4 News, w którym rozmawiał z Cathy Newman o filarach swoich poglądów. Wywiad ten przyniósł książce duży rozgłos[37][38][39][40].

Książka znajdowała się wśród bestsellerów w Kanadzie, USA i Wielkiej Brytanii[41][42][43].

Beyond Order: 12 More Rules for Life (2021)

edytuj

W 2021 roku Jordan Peterson wydał we współpracy z wydawnictwem Penguin Random House swoją trzecią książkę[44], która stanowi kontynuację „12 Rules for Life: An Antidote to Chaos”.

Kanał na YouTube i podcasty

edytuj

W 2013 roku Peterson zaczął nagrywać swoje wykłady i publikować je w serwisie YouTube[45]. W maju 2021 roku, jego kanał zgromadził ponad 3,74 miliony subskrybentów, a treści na nim zamieszczone wyświetlone zostały ponad 234 milionów razy[46].

W 2017 roku Peterson zatrudnił zespół produkcyjny, który nagrywał wszystkie jego wykłady z zajęć na Uniwersytecie w Toronto. Wykorzystał do tego pieniądze zebrane za pośrednictwem serwisu Patreon. Od 1000 dolarów miesięcznie w sierpniu 2016 roku dochód Petersona na Patreonie rozrósł się do 80 000 dolarów miesięcznie w maju 2018 roku[47][48]. Jordan Peterson zrezygnował z korzystania z platformy i usunął swoje konto w grudniu 2018 roku[49].

Peterson wziął udział w wielu podcastach, m.in. w The Joe Rogan Experience czy w podcaście Lexa Fridmana[46][50]. W grudniu 2016 roku, Peterson zaczął nagrywać swoje podcasty, The Jordan B. Peterson Podcast, w których jako goście wzięli udział: Camilie Paglia, Martin Daly, James W. Pennebaker[51].

Wykłady biblijne

edytuj

W maju 2017 roku rozpoczął serię wykładów Psychologiczne znaczenie opowieści biblijnych[52], w których przeanalizował przedstawione w Księdze Rodzaju archetypy jako modele jego zdaniem niezbędne dla utrzymania osobistej, społecznej i kulturalnej stabilności[13][53].

W marcu 2019 roku Uniwersytet w Cambridge unieważnił wcześniejsze zaproszenie Petersona do współpracy. Mimo że Peterson zapowiedział już pracę nad Księgą Wyjścia[54] z uniwersyteckimi ekspertami od religii, Rzecznik Cambridge poinformował, że w grę nie wchodzi współpraca z kimś, kto nie szanuje tolerancyjnego środowiska uniwersyteckiego[55]. Tydzień później, prorektor Stephen Toope wyjaśnił, że przyczyną tej decyzji było zdjęcie Petersona z człowiekiem noszącym islamofobiczną koszulkę[56][57]. Peterson określił tę decyzję jako „niefortunny akt niezrozumienia” i wyraził żal, że Wydział Teologii przyznał rację „niepoinfomowanej, ignoranckiej większości”[58][59].

Internetowy program samorozwoju

edytuj

W 2005 r. Peterson i jego koledzy założyli spółkę nastawioną na zysk, aby opracować program terapii pisarskiej wraz z serią ćwiczeń pisania online, zatytułowany Self-Authoring Suite[60]. Program był stosowany przez studentów Uniwersytetu McGilla w celu poprawy ich ocen, a także od 2011 roku na Uniwersytecie Erazma w Rotterdamie[61][62]. Program opracowano na podstawie badań Jamesa W. Pennebakera z Uniwersytetu w Teksasie w Austin i Gary'ego Lathama z Rotman School of Management w Toronto[5]. Badania wykazały redukcję różnic w ocenach pomiędzy osobami różnych płci oraz etniczności, zwłaszcza wśród studentów płci męskiej z mniejszości etnicznych[62][63]. Według Petersona ponad 10 000 studentów korzystało z programu od stycznia 2017 roku, a odsetek osób przedwcześnie kończących naukę spadł o 25%[22].

Akademia Petersona

edytuj

Jordan Peterson w sierpniu 2023 roku ogłosił plany uruchomienia uniwersytetu online, mając na celu znacznie zmniejszenie kosztu uzyskania tytułu licencjata, walkę z „lewicową stronniczością” w systemie edukacji i dostarczenie „wysokiej jakości standardu akredytacji”[64].

Uruchomienie uniwersytetu planowane jest na listopad 2023 roku[65].

Poglądy polityczne

edytuj

Peterson określił się jako „klasyczny brytyjski liberał”[28][66][67] i „tradycjonalista”. Stwierdził, że powszechnie mylnie uważa się go za prawicowca[51].

Peterson popiera powszechną opiekę zdrowotną, redystrybucję bogactwa w kierunku najbiedniejszych i dekryminalizację narkotyków. Nie jest przeciwnikiem małżeństwa osób tej samej płci[68][69].

Zarówno „New York Times”, jak i „Washington Post” opisał Petersona jako konserwatystę[70][71]. Yoram Hazony z „Wall Street Journal” stwierdził, że:

„zadziwiający sukces wzniosłych i uporządkowanych argumentów Petersona uczynił go najbardziej znaczącym konserwatywnym, anglojęzycznym myślicielem tego pokolenia”[72].

Libertariańska dziennikarka Cathy Young z Los Angeles Times skomentowała, że

„Pomysły Petersona są mieszane: Mówi kilka rozsądnych i wnikliwych rzeczy, ale mówi też kilka rzeczy, które słusznie przyciągają krytykę. Ale nie dowiedziałbyś się tego, czytając krytyków Petersona, którzy generalnie przedstawiają go jako skrajnie prawicowego straszydła jadącego na fali mizoginistycznej reakcji. To błąd”[73]

Poprawność polityczna

edytuj

Krytyka poprawności politycznej Petersona dotyczy między innymi postmodernizmu, postmodernizmu feministycznego, przywileju białych, zawłaszczenia kulturowego i ochrony środowiska[63][74]. Tim Lott z tygodnika „The Spectator” stwierdził, że Peterson stał się „otwartym krytykiem głównego nurtu akademii”[28]. Obecność Petersona w mediach społecznościowych zwiększyła oddziaływanie jego poglądów. Simona Chiose z „The Globe and Mail” zauważyła, że „niewielu profesorów nauk humanistycznych i społecznych na Uniwersytecie w Toronto cieszyło się światowym uznaniem, które zdobył prof. Peterson”[33].

Według jego badań przeprowadzonych z jedną z jego studentek, Christine Brophy, o związku między przekonaniami politycznymi a osobowością, poprawność polityczna występuje w dwóch typach: egalitarnej i autorytarnej, jako przejaw „napastliwej nadwrażliwości”[75]. Jason McBride twierdzi, że Peterson umieszcza klasycznych liberałów wśród egalitarystów, a zwolenników sprawiedliwości społecznej – w drugim[3][22]. Badanie wykazało również częściowe pokrywanie się osobowości politycznie poprawnej i prawicy[75].

Postmodernizm i polityka tożsamości

edytuj

Peterson twierdzi, że postmodernistyczni filozofowie i socjologowie od lat 60. XX wieku[74] opierali się na pewnych podstawowych założeniach marksizmu i komunizmu, rozszerzali je, a jednocześnie zdawali się zaprzeczać obu ideologiom. Mówi, że trudno jest zrozumieć współczesne społeczeństwo zachodnie bez uwzględnienia wpływu odmiany myśli postmodernistycznej, która migrowała z Francji do Stanów Zjednoczonych, poprzez Wydział Anglistyki na Uniwersytecie Yale[potrzebny przypis].

Perspektywa Petersona dotycząca wpływu postmodernizmu na północnoamerykańskie wydziały humanistyczne została porównana do teorii spiskowych o kulturowym marksizmie[39][76][77][78].

Peterson twierdzi, że „dyscypliny takie jak studia kobiecości powinny zostać obalone” i zaleca studentom pierwszego roku unikanie takich przedmiotów, jak socjologia, antropologia, literatura angielska, studia etniczne i rasowe, a także inne dziedziny nauki, które jego zdaniem są skorumpowane przez neomarksistowską ideologię[79][80][81]. Twierdzi, że pod pozorem badań akademickich, propagują one metody nienaukowe, oszukańcze procesy recenzowania czasopism akademickich, publikacje, które nie zawierają cytatów[82], zachowania podobne do kultu[80], safe-spaces[79] oraz radykalny lewicowy polityczny aktywizm studentów[83]. Peterson zaproponował uruchomienie strony internetowej, która wykorzystuje sztuczną inteligencję do identyfikowania i prezentowania poziomu ideologii na poszczególnych kursach. W listopadzie 2017 roku ogłosił, że tymczasowo wstrzymał projekt, ponieważ „może on nadmiernie zwiększyć obecną polaryzację”[84][85].

Peterson skrytykował użycie terminu „przywilej białego” (white privilege), stwierdzając, że jest on „utożsamiany z określoną grupą rasową, zmuszoną do ponoszenia konsekwencji swego istnienia i swych hipotetycznych zbrodni” i nazwał ów termin „skrajnym rasizmem”[83]. Co do polityki tożsamości, Peterson twierdzi, że „lewica gra w imieniu pseudouciśnionych, a prawo dąży do występowania w imieniu nacjonalizmu i dumy etnicznej”. Obie strony sceny politycznej uważa za „równie niebezpieczne” i wskazuje, że zamiast tego należy wspierać indywidualizm i indywidualną odpowiedzialność[86][87].

Ustawa C-16

edytuj

27 września 2016 roku Peterson wydał pierwszą część trzyczęściowej serii wideo wykładów, zatytułowaną: „Profesor przeciwko politycznej poprawności: część I: strach i prawo”[88][25]. W filmie oświadczył, że nie będzie używał zaimków preferowanych przez studentów i wykładowców, i stwierdził, że jest objęty mową przymusową, że sprzeciwia się ustawie C-16 rządu kanadyjskiego. Peterson stwierdził, że ustawa C-16, proponująca dodanie ustępów o „tożsamości lub ekspresji płci” zakazujących dyskryminacji, powinna zostać poszerzona o ustępy zachęcające do ludobójstwa i publicznego nawoływania do nienawiści[88][89]. Uzasadnił, że swój sprzeciw wobec projektu ustawy oparł na potencjalnych konsekwencjach zagrożenia wolności słowa. Twierdził, że od momentu wejścia w życie ustawy może zostać skazany za odmówienie zwracania się do transseksualnego studenta preferowanym zaimkiem osobowym[90]. Ponadto uzasadniał, że nowe poprawki, w połączeniu z sekcją 46.3 Kodeksu Praw Człowieka z Ontario, umożliwiłyby pracodawcom i organizacjom karanie pracowników w przypadku powiedzenia czegoś, co można by interpretować „bezpośrednio lub pośrednio „jako obraźliwe”[91], umyślnie lub nieumyślnie”. Inni naukowcy i prawnicy zakwestionowali interpretację C-16 przez Petersona[90].

Seria filmów spotkała się z krytyką działaczy transpłciowych, wykładowców i związków zawodowych. Krytycy oskarżyli Petersona o „przyczynianie się do zachęcania do nienawiści” oraz o „fundamentalne fałszowanie” prawa[25][92]. Na kampusie wybuchły protesty, a kontrowersje przyciągnęły uwagę międzynarodowych mediów[93][94][95]. Peterson zapytany we wrześniu 2016 r. czy zastosuje się do prośby ucznia o użycie preferowanego zaimka, odpowiedział, że „zależałoby to od tego w jaki sposób by mnie zapytał – jeśli wyczułbym, że jego pytanie umotywowane jest politycznie prawdopodobnie powiedziałbym nie. Gdybym mógł przeprowadzić taką rozmowę, jak ta którą teraz prowadzimy prawdopodobnie mógłbym porozmawiać z nim jak równy z równym”[95]. Dwa miesiące później National Post opublikował artykuł, w którym Peterson przedstawił swój sprzeciw wobec projektu ustawy i wyjaśnił dlaczego publicznie się mu przeciwstawił:

Nigdy nie będę używać słów, których nienawidzę, takich jak modne i sztucznie skonstruowane słowa „zhe” i „zher”. Te słowa należą do awangardy postmodernistycznej radykalnej lewicowej ideologii, której nienawidzę i która moim zdaniem jest przerażająco podobna do doktryn marksistowskich, które zabiły co najmniej 100 milionów ludzi w XX wieku. Od 35 lat badam autorytaryzm po prawej i lewej stronie. Napisałem na ten temat książkę Maps of Meaning: The Architecture of Belief, która bada w jaki sposób ideologie przejmują język i przekonania. W wyniku moich badań doszedłem do wniosku, że marksizm jest morderczą ideologią. Uważam, że jego praktykujący na współczesnych uniwersytetach powinni się wstydzić, że nadal promują takie błędne, nie do utrzymania i nieludzkie idee oraz za indoktrynację swoich studentów tymi przekonaniami. Dlatego nie zamierzam wypowiadać marksistowskich słów. To uczyniłoby mnie marionetką radykalnej lewicy i tak się nie stanie. Kropka[96].

W odpowiedzi na kontrowersje administratorzy akademiccy na Uniwersytecie w Toronto wysłali Petersonowi dwa listy ostrzegawcze, z których jeden zauważył, że wolność słowa musi być udzielona zgodnie z przepisami praw człowieka a drugi dodał, że jego odmowa użycia preferowanych zaimków osobowych stanowi dyskryminację. Peterson spekulował, że te ostrzeżenia były zalążkami formalnych działań prowadzących do zwolnienia dyscyplinarnego, ale w grudniu uniwersytet zapewnił go, że zachowa profesurę. Od stycznia 2017 r. wrócił do nauczania psychologii na Uniwersytecie w Toronto[25][97].

W lutym 2017 r. Maxime Bernier, kandydat na lidera Partii Konserwatywnej Kanady, stwierdził, że po spotkaniu z Petersonem i dyskusji zmienił swoje stanowisko w sprawie ustawy C-16 i przestał ją popierać[98]. Analiza ustawy Petersona była często cytowana przez senatorów, którzy byli przeciwni jej uchwaleniu[99]. W kwietniu 2017 r. Petersonowi odmówiono przyznania grantu Rady Nauk Społecznych i Humanistycznych (SSHRC) co interpretował jako odwet za swoje oświadczenia dotyczące ustawy C-16[32]. Doradca ds. Relacji z mediami SSHRC powiedział, że „komisje oceniają tylko informacje zawarte we wniosku”[100]. W odpowiedzi The Rebel Media zainicjowało kampanię Indiegogo w imieniu Petersona[100]. Do końca kampanii 6 maja zebrano 195 000 USD co stanowi równowartość ponad dwóch lat finansowania badań[101]. W maju 2017 r. Peterson wystąpił przeciwko ustawie C-16 podczas przesłuchania w kanadyjskiej Senackiej Komisji Prawnej i Konstytucyjnej. Był jednym z 24 świadków zaproszonych do wypowiedzenia się na temat ustawy[99].

W listopadzie 2017 r. Lindsay Shepherd, asystentka dydaktyczna na kursie komunikacyjnym pierwszego roku Uniwersytetu Wilfrid Laurier, została ocenzurowana przez jej profesorów za pokazanie fragmentu The Agenda, w którym Peterson rozmawiał o ustawie C-16 z innym profesorem podczas dyskusji na zajęciach o zaimkach osobowych[102][103][104]. Cenzurę uzasadniano stworzeniem „toksycznego środowiska”, porównując dyskusję Petersona z „przemową Hitlera”[26], a także z naruszeniem ustawy C-16[105]. Cenzura została później wycofana a profesorowie i uniwersytet formalnie przeprosili studentkę[106][107][108]. Wydarzenia te zostały skrytykowane przez Petersona, a także przez kilka redakcji gazet i publicystów krajowych gazet[109][110][111][112][113][114] jako przykład tłumienia wolności słowa na kampusie uniwersyteckim. W czerwcu 2018 r. Peterson złożył pozew o wartości 1,5 miliona dolarów przeciwko Uniwersytetowi Wilfrid Laurier, twierdząc, że trzech pracowników uniwersytetu złośliwie go zniesławiało rozpowszechniając negatywne komentarze o nim za zamkniętymi drzwiami[115]. We wrześniu 2018 r. Wilfried Laurier zwrócił się do sądu o oddalenie powództwa, twierdząc, że ironią dla rzekomego zwolennika wolności słowa jest próba ograniczenia wolności słowa[116].

Relacje płci i męskość

edytuj

Peterson argumentował, że trwa „kryzys męskości” i „reakcja na męskość”, w których „męski duch jest atakowany”[21][117][118][119]. Twierdził, że feminizm i polityka, taka jak rozwód bez winy, miały negatywny wpływ na relacje płci i zdestabilizowała społeczeństwo[117]. Argumentował, że istniejąca hierarchia społeczna, którą lewica określiła jako „represyjny patriarchat”, może „opierać się na kompetencjach”[21]. Peterson powiedział, że mężczyźni bez partnerek mogą stać się agresywni, i zauważył, że przemoc mężczyzn jest mniejszym problemem w społeczeństwach, w których monogamia jest normą społeczną[21][117]. Przypisał wzrost Donalda Trumpa i skrajnie prawicowych polityków europejskich temu co, jak mówi, jest negatywną reakcją na nacisk na „feminizację” mężczyzn mówiąc: „Jeśli mężczyźni będą zbyt mocno naciskani na feminizację, będą coraz bardziej zainteresowani ostrą, faszystowską ideologią polityczną.”[120] Zwrócił uwagę na wywiad na kanale Channel 4 w 2018 r., w którym starł się z dziennikarką Cathy Newman na temat różnic w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn[121][122]. Peterson zakwestionował twierdzenie, że różnica w płacach wynikała wyłącznie z dyskryminacji seksualnej[122][123][124].

Zmiany klimatyczne

edytuj

Peterson wątpi w naukowy konsensus w sprawie zmian klimatu[57][70], mówiąc, że jest „bardzo sceptyczny wobec modeli używanych do przewidywania zmian klimatu”[125] i że „[nie] można ufać danym ponieważ w grę wchodzi zbyt wiele ideologii”[57][126]. W 2023 roku założył grupę Alliance for Responsible Citizenship (ARC), której celem jest zapewnienie alternatywy dla Światowego Forum Ekonomicznego[127].

Krytyka

edytuj

Nathan Robinson zarzucił Petersonowi nierzetelność naukową, wymieniając wśród zarzutów stawianych psychologowi pustosłowie, przedstawianie oczywistości jako własnych opinii, chaotyczny sposób ilustrowania swych myśli oraz naginanie treści publikacji przytaczanych przez myśliciela do z góry ustalonych poglądów. Jako przykład ilustrujący ten ostatni zarzut Robinson wskazywał wypowiedź Petersona o Orwellu, który miał rzekomo wedle psychologa twierdzić, że „socjaliści tak naprawdę nie lubili ludzi biednych”, podczas gdy treść słów Orwella brzmiała następująco: „Odwrót od socjalizmu tylko dlatego, że wielu socjalistów to źli ludzie jest tak samo absurdalny jak odmowa podróży pociągiem, ponieważ nie podoba ci się twarz biletera”[128]. Matt McManus z portalu Jacobin zarzucał Petersonowi, że ten atakował lewicowych naukowców za „postmodernistyczny marksizm” mimo że sam w debacie ze Slavojem Žižkiem z 2019 roku przyznał się, że z Marksa czytał jedynie Manifest komunistyczny[129].

Życie prywatne

edytuj

Peterson poślubił Tammy Roberts w 1989 roku[25]. Mają jedną córkę i jednego syna[22][25].

Jest filozoficznym pragmatykiem, uznaje się za chrześcijanina[19]. W 2018 r. Peterson podkreślił, że jego koncepcja chrześcijaństwa różni się od terminu, który jest powszechnie rozumiany. Dla Petersona etyczną odpowiedzialnością chrześcijanina jest naśladowanie Chrystusa: wierzy, że oznacza to „coś takiego, że trzeba wziąć odpowiedzialność za zło na świecie, tak jakbyś był za to odpowiedzialny… aby zrozumieć, że określasz kierunek świata, czy to w kierunku nieba, czy piekła”. Zapytany, czy wierzy w Boga, Peterson odpowiedział: „Myślę, że właściwą odpowiedzią jest „nie”, ale obawiam się, że mógłby istnieć”. Tim Lott w The Spectator, napisał, że Peterson czerpie inspirację z filozofii religii Junga i ma poglądy podobne do chrześcijańskiego egzystencjalizmu Sørena Kierkegaarda i Paula Tillicha. Lott twierdzi również, że Peterson ma szacunek dla taoizmu, ponieważ postrzega przyrodę jako walkę między porządkiem a chaosem i uważa, że życie bez tej dwoistości byłoby pozbawione sensu[28].

Od około 2000 r. Peterson zaczął kolekcjonować obrazy z czasów radzieckich[26]. Obrazy są prezentowane w jego domu jako przypomnienie związku między totalitarną propagandą a sztuką oraz jako przykłady tego, jak idealistyczne wizje mogą stać się totalitarnym uciskiem i horrorem[5][21].

W 2016 r. Peterson został członkiem honorowym dalszej rodziny Karola Józefa, artysty Kwakwaka’wakw, i otrzymał imię Alestalagie („Wielki Poszukiwacz”)[26][130].

Pod koniec 2016 r. Peterson zastosował ścisłą dietę składającą się wyłącznie z mięsa i niektórych warzyw w celu opanowania ciężkiej depresji i zaburzeń autoimmunologicznych, w tym łuszczycy i zapalenia błony naczyniowej oka[23][70]. Przestał jeść warzywa w połowie 2018 r.[131]

W 2019 roku Peterson został przyjęty do ośrodka rehabilitacji po wystąpieniu objawów ubocznych klonazepamu – leku przeciwlękowego. Zaczął go brać po zdiagnozowaniu raka u żony, gdyż wystąpiło u niego pogłębienie depresji[132][133][134].

Jordan Peterson w Polsce

edytuj
 
Wyjście z sali kinowej po pierwszym w Polsce pokazie filmu o Jordanie Petersonie.

Poglądy Petersona coraz częściej są przytaczane w polskojęzycznych artykułach, zarówno przez zwolenników profesora, jak i przeciwników[135][136][137][138][139][140].

Książka Jordana Petersona 12 Rules for Life: An Antidote to Chaos została przetłumaczona na język polski i jest sprzedawana w wielu polskich sklepach internetowych[137][140][141].

 
Pierwszy w Polsce pokaz filmu o Jordanie Petersonie, Kino Nova Wisła 24.11.2019.

24 listopada 2019 w kinie „Wisła” w Warszawie odbył się pierwszy w Polsce pokaz filmu dokumentalnego o Jordanie Petersonie The Rise of Jordan Peterson (2019)[142].

20 czerwca 2022 miała miejsce pierwsza wizyta Jordana Petersona w Polsce, podczas której w warszawskiej Hali Expo XXI wygłosił wykład w ramach trasy „Beyond: 12 More Rules For Life”.

Książki

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Jordan Peterson – Astro-Databank [online], www.astro.com [dostęp 2022-09-15].
  2. ↑ a b c d Jordan PETERSON | Ph.D. | University of Toronto, Toronto | U of T | Department of Psychology [online], www.researchgate.net [dostęp 2020-07-09] (ang.).
  3. ↑ a b c d e f Are Universities Dying? [online], C2C Journal, 1 grudnia 2016 [dostęp 2019-11-03] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-18] (ang.).
  4. ↑ a b „Meaning Conference”. International Network on Personal Meaning. July 2016. Archived from the original on November 13, 2017.
  5. ↑ a b c d e Tom Bartlett, What’s So Dangerous About Jordan Peterson?, „The Chronicle of Higher Education”, 17 stycznia 2018, ISSN 0009-5982 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  6. ↑ a b c Right Now – Chaos, Culture, Curiosity [online], harvardmagazine.com [dostęp 2019-11-03] [zarchiwizowane z adresu 2017-03-08].
  7. ↑ Joan McCord, Beyond Empiricism: Institutions and Intentions in the Study of Crime, Transaction Publishers, ISBN 978-1-4128-1806-3 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  8. ↑ J. Harold Ellens, The Destructive Power of Religion: Models and cases of violence in religion, Praeger, 2004, ISBN 978-0-275-97974-4 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  9. ↑ Erik M. Gregory, Pamela B. Rutledge, Exploring Positive Psychology: The Science of Happiness and Well-Being: The Science of Happiness and Well-Being, ABC-CLIO, 3 października 2016, ISBN 978-1-61069-940-2 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  10. ↑ Katarzyna Makocka-Wojsiat, Recenzja książki J.B. Petersona, 12 życiowych zasad. Antidotum na chaos, „Parezja”, 12 lutego 2019, s. 137-145, ISSN 2353-7914.
  11. ↑ Dr Jordan Peterson, Jordan Peterson | 12 Rules For Life [online], Jordan Peterson [dostęp 2023-08-24] (ang.).
  12. ↑ Dr. Jordan B. Peterson Announces the Follow-Up to His Global Bestseller 12 RULES OF LIFE [online], penguinrandomhouse.com [dostęp 2023-08-24] (ang.).
  13. ↑ a b c 2016/09/27: Part 1: Fear and the Law. [dostęp 2019-11-03].
  14. ↑ GetReal, Peterson and Bill C-16 – Why It Was Never Actually About „Free Speech” (2. Peterson’s sated argument for opposing Bill C-16) [online], GetReal’s Substack, 31 lipca 2023 [dostęp 2023-08-24].
  15. ↑ Policy on preventing discrimination because of gender identity and gender expression [online] [dostęp 2023-08-24].
  16. ↑ Sachin Maharaj Special to the Star, Why is controversial professor Jordan Peterson so popular? [online], Toronto Star, 7 lutego 2018 [dostęp 2023-08-24] (ang.).
  17. ↑ Jordan Peterson losing free expression case puts us all at risk [online] [dostęp 2023-08-24].
  18. ↑ a b c Christie Blatchford National Post, Christie Blatchford sits down with ‘warrior for common sense’ Jordan Peterson | National Post [online], 19 stycznia 2018 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  19. ↑ a b c Tim Lott, Jordan Peterson: ‘The pursuit of happiness is a pointless goal’, „The Observer”, 21 stycznia 2018, ISSN 0029-7712 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  20. ↑ Dr Jordan B Peterson [online], www.facebook.com [dostęp 2019-11-03] (pol.).
  21. ↑ a b c d e f Nellie Bowles, Jordan Peterson, Custodian of the Patriarchy, „The New York Times”, 18 maja 2018, ISSN 0362-4331 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  22. ↑ a b c d e f Daniel Ehrenworth, A professor’s refusal to use gender-neutral pronouns, and the vicious campus war that followed [online], Toronto Life, 25 stycznia 2017 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  23. ↑ a b c Jordan Peterson is trying to make sense of the world – including his own strange journey | The Star [online], thestar.com [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  24. ↑ Schools a soft target for revenge-seekers | The Star [online], thestar.com [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  25. ↑ a b c d e f g h r/IAmA – I am Dr Jordan B Peterson, U of T Professor, clinical psychologist, author of Maps of Meaning and creator of The SelfAuthoring Suite. Ask me anything! [online], reddit [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  26. ↑ a b c d e Mick Brown, How did controversial psychologist Jordan Peterson become an international phenomenon?, „The Telegraph”, 31 marca 2018, ISSN 0307-1235 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  27. ↑ a b c d e f Jordan Peterson | News | The Harvard Crimson [online], www.thecrimson.com [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  28. ↑ a b c d e Jordan Peterson and the transgender wars [online], Spectator Life, 20 września 2017 [dostęp 2019-11-03] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-21] (ang.).
  29. ↑ Where we live... | Fairview Post [online], web.archive.org, 22 kwietnia 2017 [dostęp 2019-11-03] [zarchiwizowane z adresu 2017-04-22].
  30. ↑ Jordan Peterson [online], U of T Mind Matters [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  31. ↑ Wherefore Art Thou Peterson? [online], Convivium Magazine [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  32. ↑ a b Canada News, ‘An opportunity to make their displeasure known’: Pronoun professor denied government grant | National Post [online], 4 kwietnia 2017 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  33. ↑ a b How U of T’s Jordan Peterson has made money from online notoriety [online] [dostęp 2019-11-03].
  34. ↑ The ‘anti-snowflake’ crusader speaks out [online], Evening Standard, 17 stycznia 2018 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  35. ↑ The curious star appeal of Jordan Peterson [online], The Spectator, 20 stycznia 2018 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  36. ↑ Edmonton’s Citadel Theatre apologizes over how it handled Jordan Peterson event [online], Global News [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  37. ↑ Jamie Doward, ‘Back off’, controversial professor urges critics of Channel 4's Cathy Newman, „The Observer”, 21 stycznia 2018, ISSN 0029-7712 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  38. ↑ David Brooks, Opinion | The Jordan Peterson Moment, „The New York Times”, 25 stycznia 2018, ISSN 0362-4331 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  39. ↑ a b Dorian Lynskey, How dangerous is Jordan B Peterson, the rightwing professor who ‘hit a hornets’ nest’?, „The Guardian”, 7 lutego 2018, ISSN 0261-3077 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  40. ↑ Subscribe to The Australian | Newspaper home delivery, website, iPad, iPhone & Android apps [online], www.theaustralian.com.au [dostęp 2019-11-03].
  41. ↑ Jordan Peterson’s book is a bestseller – except where it matters most | The Star [online], thestar.com [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  42. ↑ Why Jordan Peterson Is Such a Crucial Figure for the Community [online], Study Breaks, 23 lutego 2018 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  43. ↑ Dr Jordan Peterson, #61 – January 2019 Q & A [online], Jordan Peterson, 22 stycznia 2019 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  44. ↑ Jordan B. Peterson, Beyond order: 12 more rules for life, Toronto 2021, ISBN 978-0-7352-7833-2, OCLC 1223036459 [dostęp 2021-06-10].
  45. ↑ http://assu.ca/wp/wp-content/uploads/2010/06/Psychology.pdf
  46. ↑ a b Greg Callaghan, Right-winger? Not me, says alt-right darling Jordan Peterson [online], The Sydney Morning Herald, 20 kwietnia 2018 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  47. ↑ Controversial U of T professor making nearly $50,000 a month through crowdfunding | The Star [online], thestar.com [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  48. ↑ Alex Hern, The rise of Patreon – the website that makes Jordan Peterson $80k a month, „The Guardian”, 14 maja 2018, ISSN 0261-3077 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  49. ↑ Brian Flood, Jordan B. Peterson, Dave Rubin ditch crowdfunding site Patreon to stand up for free speech [online], Fox News, 4 stycznia 2019 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  50. ↑ The Curious Case of Jordan Peterson [online], Areo, 17 września 2017 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  51. ↑ a b Jordan B Peterson Podcast [online], Jordan Peterson [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  52. ↑ The psychological significance of the Biblical stories: http://bit.ly/2rMHp08 [online], ResearchGate [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  53. ↑ Why Are Non-Believers Turning to Their Bibles? [online], Quillette, 12 listopada 2017 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  54. ↑ Rosemary Bennett Education Editor, Cambridge turns away alt-right darling Jordan Peterson, „The Times”, 21 marca 2019, ISSN 0140-0460 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  55. ↑ Cambridge Uni rescinds Peterson offer [online], 21 marca 2019 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  56. ↑ ‘Anti-Islam shirt’ behind Peterson U-turn [online], 25 marca 2019 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  57. ↑ a b c Sarah Marsh, Cambridge University rescinds Jordan Peterson invitation, „The Guardian”, 20 marca 2019, ISSN 0261-3077 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  58. ↑ Jordan Peterson criticises Cambridge’s decision to rescind fellowship offer [online], Varsity Online [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  59. ↑ Premier, Jordan Peterson accuses Cambridge divinity faculty of ‘serious error’ after withdrawing fellowship offer – Premier, „Premier”, 21 marca 2019 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  60. ↑ https://web.archive.org/web/20201125224116/https://craft.co/self-authoring
  61. ↑ Can a Writing Assignment Make You Happier, Healthier and Less Stressed?, „Oprah.com” [dostęp 2019-11-09] [zarchiwizowane z adresu 2019-03-03] (ang.).
  62. ↑ a b NPR Choice page [online], choice.npr.org [dostęp 2019-11-09].
  63. ↑ a b Michaéla C. Schippers, Ad W.A. Scheepers, Jordan B. Peterson, A scalable goal-setting intervention closes both the gender and ethnic minority achievement gap, „Palgrave Communications”, 1 (1), 2015, s. 1–12, DOI: 10.1057/palcomms.2015.14, ISSN 2055-1045 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  64. ↑ Bailee Hill, Dr. Jordan Peterson launching online university to counter left-wing bias: System is 'ripe for extreme upset’ [online], MSN, 3 sierpnia 2023 [dostęp 2023-08-24] (ang.).
  65. ↑ Peterson Academy [online], petersonacademy.com [dostęp 2023-08-24].
  66. ↑ Derek Robertson, Why the ‘Classical Liberal’ is Making a Comeback [online], POLITICO Magazine [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  67. ↑ Steve Kovach, Silicon Valley’s liberal bubble has burst, and the culture war has arrived [online], Business Insider [dostęp 2019-11-09].
  68. ↑ Tim Lott, Jordan Peterson: ‘The pursuit of happiness is a pointless goal’, „The Observer”, 21 stycznia 2018, ISSN 0029-7712 [dostęp 2023-09-14] (ang.).
  69. ↑ Condé Nast, Jordan Peterson: 'There was plenty of motivation to take me out. It just didn’t work’ [online], British GQ, 15 stycznia 2019 [dostęp 2023-09-14] (ang.).
  70. ↑ a b c Subscribe to read [online], Financial Times [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  71. ↑ Nellie Bowles, Patreon Bars Anti-Feminist for Racist Speech, Inciting Revolt, „The New York Times”, 24 grudnia 2018, ISSN 0362-4331 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  72. ↑ The Washington Post [online], www.washingtonpost.com [dostęp 2020-07-09] (ang.).
  73. ↑ Cathy Young, Op-Ed: Hate on Jordan Peterson all you want, but he’s tapping into frustration that feminists shouldn’t ignore [online], Los Angeles Times, 1 czerwca 2018 [dostęp 2023-09-14] (ang.).
  74. ↑ a b EXCLUSIVE: Q&A with Prof. Jordan Peterson on Genderless Pronouns and the Left’s ‘PC Game’ [online], The Daily Wire [dostęp 2019-11-09].
  75. ↑ a b Scott Barry Kaufman, The Personality of Political Correctness [online], Scientific American Blog Network [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  76. ↑ Noah Berlatsky, How Anti-Leftism Has Made Jordan Peterson a Mark for Fascist Propaganda [online], Pacific Standard [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  77. ↑ Zack Beauchamp, Jordan Peterson, the obscure Canadian psychologist turned right-wing celebrity, explained [online], Vox, 26 marca 2018 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  78. ↑ Derek Robertson, The Canadian Psychologist Beating American Pundits at Their Own Game [online], POLITICO Magazine [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  79. ↑ a b Drawing Criticism, Jordan Peterson Lectures at ‘Free Speech’ Initiative | News | The Harvard Crimson [online], www.thecrimson.com [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  80. ↑ a b https://www.cbc.ca/radio/asithappens/as-it-happens-friday-edition-1.4396970/u-of-t-profs-alarmed-by-jordan-peterson-s-plan-to-target-classes-he-calls-indoctrination-cults-1.4396974.
  81. ↑ Toronto SUN i inni, Jordan Peterson: Certain university disciplines ‘corrupted’ | Toronto Sun [online], 29 czerwca 2017 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  82. ↑ Dissident Professor Explains Neo-Marxism; ‘Women’s Studies Should Be Defunded’ [online], The Daily Wire [dostęp 2019-11-09].
  83. ↑ a b Canada News, Chris Selley: Jordan Peterson, hero of the anti-PC crowd, just keeps winning | National Post [online], 3 czerwca 2017 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  84. ↑ Jordan Peterson says website plan on hold | The Star [online], thestar.com [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  85. ↑ Jordan Peterson and the media: How one-sided reporting can limit critical thinking | The Knife Media | HuffPost [online], web.archive.org, 1 października 2018 [dostęp 2019-11-09] [zarchiwizowane z adresu 2018-10-01].
  86. ↑ Jordan Peterson Talks Gun Control, Angry Men and Why So Few Women Lead Companies [online], Time [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  87. ↑ Toronto SUN i inni, Prof. Jordan Peterson responds to CBC cultural appropriation fallout | Toronto Sun [online], 23 maja 2017 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  88. ↑ a b University of Toronto professor defends right to use gender-specific pronouns [online] [dostęp 2019-11-03].
  89. ↑ Canada News, U of T professor attacks political correctness, says he refuses to use genderless pronouns | National Post [online], 29 września 2016 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  90. ↑ a b Free Expression, Professor Ignites Protests By Refusing To Use Transgender Pronouns [online], The Federalist, 17 października 2016 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  91. ↑ Canadian Politics, What the Wilfrid Laurier professors got wrong about Bill C-16 and gender identity discrimination | National Post [online], 21 listopada 2017 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  92. ↑ Torontoist, Are Jordan Peterson’s Claims About Bill C-16 Correct? [online], Torontoist, 19 grudnia 2016 [dostęp 2019-11-09].
  93. ↑ Jessica Murphy, The professor versus gender-neutral pronouns [online], 4 listopada 2016 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  94. ↑ Free speech rally devolves into conflict, outbursts of violence [online], The Varsity, 12 października 2016 [dostęp 2019-11-09].
  95. ↑ a b Jake Kivanc, A Canadian University Professor Is Under Fire For Rant on Political Correctness [online], Vice, 29 września 2016 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  96. ↑ Full Comment, Jordan Peterson: The right to be politically incorrect | National Post [online], 8 listopada 2016 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  97. ↑ Jake Stangel, The Passion of Jordan Peterson [online], Esquire, 1 maja 2018 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  98. ↑ https://www.cbc.ca/news/politics/conservative-leadership-maxime-bernier-c-16-gender-1.3981691.
  99. ↑ a b U of T professor opposes transgender bill at Senate committee hearing [online] [dostęp 2019-11-09].
  100. ↑ a b Jordan Peterson’s federal funding denied, Rebel Media picks up the tab [online], The Varsity, 1 maja 2017 [dostęp 2019-11-09].
  101. ↑ Toronto SUN i inni, Supporters fund U of T professor Jordan Peterson’s research | Toronto Sun [online], 12 maja 2017 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  102. ↑ Full Comment, Christie Blatchford: Thought police strike again as Wilfrid Laurier grad student is chastised for showing Jordan Peterson video | National Post [online], 11 listopada 2017 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  103. ↑ Luisa D’Amato, WLU censures grad student for lesson that used TVO clip [online], TheRecord.com, 14 listopada 2017 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  104. ↑ Wilfrid Laurier University TA claims censure over video clip on gender pronouns [online] [dostęp 2019-11-09].
  105. ↑ Canadian Politics, What the Wilfrid Laurier professors got wrong about Bill C-16 and gender identity discrimination | National Post [online], 21 listopada 2017 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  106. ↑ FULL TEXT: Apology from Wilfrid Laurier officials over handling of free speech controversy [online], Global News [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  107. ↑ BREAKING: President of Laurier issues apology regarding Lindsey Shepherd [online], thecord.ca [dostęp 2019-11-09].
  108. ↑ Canadian Politics, Wilfrid Laurier University’s president apologizes to Lindsay Shepherd for dressing-down over Jordan Peterson clip | National Post [online], 21 listopada 2017 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  109. ↑ Globe editorial: Why are we killing critical thinking on campus? – The Globe and Mail [online], web.archive.org, 20 listopada 2017 [dostęp 2019-11-09] [zarchiwizowane z adresu 2017-11-20].
  110. ↑ Toronto SUN i inni, EDITORIAL: Wilfrid Laurier University insults our liberty | Toronto Sun [online], 15 listopada 2017 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  111. ↑ Full Comment, NP View: Laurier’s apology and a petition won’t fix the cancer on campus | National Post [online], 24 listopada 2017 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  112. ↑ What’s so scary about free speech on campus? [online] [dostęp 2019-11-09].
  113. ↑ Suppressing TVO video, stifling free speech, is making Wilfrid Laurier unsafe | The Star [online], thestar.com [dostęp 2019-11-09] [zarchiwizowane z adresu 2017-11-15] (ang.).
  114. ↑ Full Comment, Rex Murphy: University bullies student who dares to play Peterson clip from The Agenda | National Post [online], 17 listopada 2017 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  115. ↑ Jordan Peterson sues Wilfrid Laurier University for defamation [online] [dostęp 2019-11-09].
  116. ↑ Laurier University asks court to dismiss Jordan Peterson lawsuit [online] [dostęp 2019-11-09].
  117. ↑ a b c Opinion | Men are experiencing a crisis of masculinity. The solution? More feminism. [online], NBC News [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  118. ↑ Lizzy Acker, Jordan Peterson, who says men are 'under assault,' is coming to Portland next month [online], oregonlive, 22 maja 2018 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  119. ↑ There is 'a backlash against masculinity’ [online], BBC News [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  120. ↑ Kelefa Sanneh, Jordan Peterson’s Gospel of Masculinity, 26 lutego 2018, ISSN 0028-792X [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  121. ↑ – The Washington Post [online], Washington Post [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  122. ↑ a b Nosheen Iqbal, Cathy Newman: ‘The internet is being written by men with an agenda’, „The Guardian”, 19 marca 2018, ISSN 0261-3077 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  123. ↑ Jordan Peterson debate on the gender pay gap, campus protests and postmodernism [online], Channel 4 News [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  124. ↑ James Gillespie, Channel 4’s Cathy Newman trolled over gender pay gap, „The Sunday Times”, 21 stycznia 2018, ISSN 0956-1382 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  125. ↑ Outselling the Bible | LRB [online], LRB Blog [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  126. ↑ Greg Callaghan, Right-winger? Not me, says alt-right darling Jordan Peterson [online], The Sydney Morning Herald, 20 kwietnia 2018 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  127. ↑ Mike Lee is part of a new international organization founded by Jordan Peterson [online], Deseret News, 18 marca 2023 [dostęp 2024-01-10] (ang.).
  128. ↑ Nathan J. Robinson, The Intellectual We Deserve | Current Affairs [online], www.currentaffairs.org [dostęp 2019-11-09].
  129. ↑ Matt McManus, Why Conservatives Get Karl Marx Very, Very Wrong [online], Jacobin Magazine, 22 sierpnia 2020 [dostęp 2020-08-22] (ang.).
  130. ↑ The Story Behind Jordan Peterson’s Indigenous Identity [online], The Walrus, 22 marca 2018 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  131. ↑ James Hamblin, The Jordan Peterson All-Meat Diet, „The Atlantic”, 28 sierpnia 2018, ISSN 1072-7825 [dostęp 2019-11-09].
  132. ↑ Post Staff Report, Jordan Peterson enters rehab after wife’s cancer diagnosis [online], New York Post, 20 września 2019 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  133. ↑ Jordan Peterson is in rehab for Klonopin addiction [online], The Daily Dot, 20 września 2019 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  134. ↑ Suzanne Lucas, Jordan Peterson Is in Rehab. Why HR and Managers Should Take Note [online], Inc.com, 23 września 2019 [dostęp 2019-11-09].
  135. ↑ Internet właśnie wypromował faceta, który mężczyzn-nieudaczników zamienia w morderców kobiet [online], Spider’s Web, 28 maja 2018 [dostęp 2019-11-09] (pol.).
  136. ↑ Jan Rojewski, Kontrowersyjna „filozofia Jordana Petersona” [online], www.polityka.pl, 2018 [dostęp 2019-11-09] (pol.).
  137. ↑ a b Jordan Peterson to nowy guru internautów. Filozof-buntownik głosi niepopularne opinie, które porywają miliony osób [online], naTemat.pl [dostęp 2019-11-12] (pol.).
  138. ↑ Bolesny szpagat Jordana Petersona [online], Nowa Konfederacja, 5 lutego 2019 [dostęp 2019-11-12] (pol.).
  139. ↑ Dariusz Andrzej Kwiecień, Jordan Peterson. Agnostyk ewangelizujący zsekularyzowany Zachód? [online], klubjagiellonski.pl [dostęp 2022-08-23] (pol.).
  140. ↑ a b Monika Matura, Jordan B. Peterson „12 życiowych zasad: Antidotum na chaos” (recenzja) [online], Kulturatka.pl – wydarzenia kulturalne w Krakowie, koncerty, festiwale, kino, teatr, wystawy, literatura | Krakowski serwis kulturalny [dostęp 2019-11-12] (pol.).
  141. ↑ Antidotum na chaos? Recenzja „12 Rules For Life” Jordana B. Petersona [online], teologiapolityczna.pl [dostęp 2019-11-12] (pol.).
  142. ↑ Going, Dokument o Jordanie Petersonie – pierwszy pokaz w Polsce | Niedziela, 24 listopada 2019 [online], Going. [dostęp 2019-11-29] (pol.).

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Jordan_Peterson&oldid=75041562”