Biały przywilej (ang. white privilege[1]) lub przywilej białej skóry[2]społeczny przywilej(inne języki), który przynosi korzyść białym ludziom w stosunku do osób nie-białych, szczególnie jeśli znajdują się oni w tych samym otoczeniu społecznym, politycznym lub ekonomicznym[3][4]. Zakorzeniona w europejskim kolonializmie, imperializmie[5] i atlantyckim handlu niewolnikami, koncepcja białego przywileju rozwijała się[6] w imię ochrony pozycji białych osób[7].

Transparent odnoszący się do białego przywileju na proteście w USA

W szerszym ujęciu studiów nad białością koncepcji białego przywileju używa się do analizy, w jaki sposób rasizm i nierówności wynikające z koloru skóry wpływają na życie białych ludzi. Peggy McIntosh(inne języki) w swojej pracy określiła, że są to korzyści, którymi biali cieszą w różnych społeczeństwach, a których nie-biali nie są w stanie doświadczyć, jako że jest to „niewidzialny pakiet niezarobionych aktywów”[8].

Definicja

edytuj

Biały przywilej oznacza korzyści, których w codziennym życiu się nie dostrzega, co odróżnia je od jawnych uprzedzeń. Obejmują one kulturową afirmację własnej wartości, domniemany wyższy status społeczny oraz swobodę poruszania się, kupowania, pracy, zabawy i zabierania głosu[8]. Skutki można dostrzec w kontekstach zawodowych, edukacyjnych i osobistych[3]. Koncepcja białego przywileju obejmuje również prawo do zakładania o standardowości i uniwersalności własnych doświadczeń, piętnując jednocześnie osoby o innych tożsamościach jako odmienne, które muszą się do tego standardu dostosować[9][10].

Biały przywilej jest zjawiskiem społecznym związanym z rasą i rasizmem[4]. Amerykańskie Stowarzyszenie Antropologiczne(inne języki) stwierdza, że „światopogląd rasowy” został wymyślony, aby przypisać niektóre grupy do wiecznie niskiego statusu, podczas gdy inne miały dostęp do przywilejów, władzy i bogactwa[11]. Chociaż definicja „białego przywileju” jest płynna, ogólnie przyjmuje się, że odnosi się on do ukrytych lub systemowych korzyści, które ludzie uznawani za białych mają w stosunku do ludzi, którzy nie są uznawani za białych. Brak konieczności doświadczania podejrzliwości i innych negatywnych reakcji na swój kolor skóry jest również często określany jako rodzaj białego przywileju[4].

Termin ten jest używany w dyskusjach skupiających się na przeważnie ukrytych korzyściach, które biali ludzie posiadają w społeczeństwie, a nie na szkodach dla ludzi, którzy są obiektami rasizmu[12][13]. Większość definicji i dyskusji nad tym pojęciem używa jako punktu wyjścia metafory McIntosh o „niewidzialnym plecaku”, który biali ludzie nieświadomie noszą w społeczeństwie, w którym dominuje rasizm[14][15][16].

Przypisy

edytuj
  1. What Is White Privilege, Really? [online], Learning for Justice, 15 sierpnia 2018 [dostęp 2023-02-06] (ang.).
  2. Paulina Zamęcka, Echa kolonializmu – fenomen chemicznego wybielania się kobiet z tzw. trzeciego świata, „Tematy z Szewskiej”, 4 (14), 2014, s. 54, ISSN 1898-3901.
  3. a b Paweł Cywiński, Kapitał białej skóry – czyli przybywam z lepszego świata [online], post-turysta.pl [dostęp 2023-01-04] (pol.).
  4. a b c H.A. Neville, R.L. Worthington, L.B. Spanierman, Race, power, and multicultural counseling psychology: Understanding white privilege and color-blind racial attitudes, [w:] J.G. Ponterotto i inni red., Handbook of multicultural counseling, Sage Publications, Inc., 2001, s. 257–288.
  5. James Stephen, The Slavery of the British West India Colonies Delineated, Cambridge University Press, 1824, s. 179.
  6. Eva Bischoff, Elisabeth Engel, Colonialism and Beyond: Race and Migration from a Postcolonial Perspective, LIT Verlag, 2013, s. 33, ISBN 978-3643902610.
  7. Henke Holger, Fred Reno (red.), Modern Political Culture in the Caribbean, University Press of the West Indies, 2003, s. 396, ISBN 978-9766401351.
  8. a b Peggy McIntosh, White Privilege: Unpacking the Invisible Knapsack, „Peace and Freedom” (July/August), 1989.
  9. Samantha Vice, “How Do I Live in This Strange Place?”: “How Do I Live in This Strange Place?”, „Journal of Social Philosophy”, 41 (3), 2010, s. 323–342, DOI10.1111/j.1467-9833.2010.01496.x [dostęp 2023-01-04] (ang.).
  10. Kristine Martin-McDonald, Alexandra McCarthy, ‘Marking’ the white terrain in indigenous health research: literature review, „Journal of Advanced Nursing”, 61 (2), 2008, s. 126–133, DOI10.1111/j.1365-2648.2007.04438.x [dostęp 2023-01-04] (ang.).
  11. AAA Statement on Race - Connect with AAA [online], www.americananthro.org [dostęp 2023-01-04].
  12. Laura Pulido, Rethinking Environmental Racism: White Privilege and Urban Development in Southern California, Routledge, 24 października 2017, s. 379–407 [dostęp 2023-01-04].
  13. Chris Andersen, Critical Indigenous Studies in the Classroom: Exploring 'the Local' using Primary Evidence, „International Journal of Critical Indigenous Studies”, 5 (1), 2012, s. 67–78, DOI10.5204/ijcis.v5i1.95, ISSN 1837-0144 [dostęp 2023-01-04].
  14. Structure of the Privilege – General Theory, Hart Publishing [dostęp 2023-01-04].
  15. James Banks, Encyclopedia of Diversity in Education, 2455 Teller Road, Thousand Oaks California 91320 United States: SAGE Publications, Inc., 2012, ISBN 978-1-4129-8152-1 [dostęp 2023-01-04].
  16. Carole L. Lund, The nature of white privilege in the teaching and training of adults, „New Directions for Adult and Continuing Education”, 2010 (125), 2010, s. 15–25, DOI10.1002/ace.359 [dostęp 2023-01-04] (ang.).