Jerzyk alpejski

Jerzyk alpejski
	Tachymarptis melba
	(Linnaeus, 1758)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	krótkonogie
Rodzina	jerzykowate
Podrodzina	jerzyki
Plemię	Apodini
Rodzaj	Tachymarptis
Gatunek	jerzyk alpejski
Synonimy
	Apus melba (Linnaeus, 1758); Hirundo Melba Linnaeus, 1758;
	Apus melba (Linnaeus, 1758); Hirundo Melba Linnaeus, 1758;
Podgatunki
	10 podgatunków – zobacz opis w tekście
	10 podgatunków – zobacz opis w tekście
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; w sezonie lęgowym występuje przez cały rok przeloty zimowiska
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Jerzyk alpejski^[4], jerzyk skalny (Tachymarptis melba) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny jerzykowatych (Apodidae), zamieszkujący góry południowej Europy, Azji i Afryki. W Polsce widywany bardzo rzadko. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Morfologia

Wygląd^[5]^[6]: Zauważalnie większy od jerzyka zwyczajnego, w locie wolniej od niego uderza skrzydłami, przez co może zostać wzięty za kobuza. Upierzenie szarobrązowe, z białą plamą na podgardlu i dużą białą plamą na brzuchu.
Wymiary średnie^[7]: długość ciała 21 cm
rozpiętość skrzydeł 57 cm
masa ciała ok. 100 g

Zasięg występowania

Obszary lęgowe znajdują się w południowej Europie i północnej Afryce na wschód poprzez Bliski Wschód aż po centralną Azję i Himalaje, oraz w południowej Afryce. Osiadły na Półwyspie Somalijskim i na jego granicy z kontynentem, w południowo-zachodniej Afryce, na Madagaskarze, w Indiach i na Cejlonie. Zimowiska znajdują się głównie w subsaharyjskiej części Afryki^[8]. W trakcie migracji może przebyć około 1600 km w trzy dni^[7].

Do Polski zalatuje sporadycznie; do końca 2021 roku odnotowano 15 stwierdzeń (łącznie obserwowano 19 osobników)^[9].

Biotop

Głównie góry i osiedla ludzkie. Sporadycznie występuje na nizinach^[3].

Pożywienie

Pożywienie stanowią owady chwytane w locie^[7].

Lęgi

Jaja z kolekcji muzealnej

Gniazdo: Gniazduje kolonijnie w szczelinach skalnych, rzadziej na budynkach czy pod mostami.
Jaja: W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając 1 do 6 jaj^[7]. Jaja wysiadywane są przez okres około 17–28 dni przez obydwoje rodziców^[7].
Pisklęta: Opuszczają gniazdo po około 53–66 dniach od wyklucia.

Głos jerzyka alpejskiego

Status i ochrona

IUCN klasyfikuje jerzyka alpejskiego jako gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2021 roku, mieści się w przedziale 2 160 000 – 4 870 000 dorosłych osobników. Trend liczebności populacji nie jest znany^[3].

W Polsce jerzyk alpejski podlega ścisłej ochronie gatunkowej^[10].

Podgatunki

Obecnie wyróżnia się 10 podgatunków T. melba^[2]^[11]:

T. m. melba (Linnaeus, 1758) – południowa Europa przez Turcję do północno-zachodniego Iranu
T. m. tuneti (Tschusi, 1904) – Maroko przez Bliski Wschód i dalej na wschód po zachodni Pakistan
T. m. archeri (E. Hartert, 1928) – północna Somalia, południowo-zachodni Półwysep Arabski do Jordanii i Izraela
T. m. maximus (Ogilvie-Grant, 1907) – góry Ruwenzori (północno-wschodnia Demokratyczna Republika Konga i Uganda)
T. m. africanus (Temminck, 1815) – Etiopia do RPA i południowo-zachodniej Angoli
T. m. marjoriae (Bradfield, 1935) – północno-środkowa Namibia do północno-zachodniej RPA
T. m. willsi (E. Hartert, 1896) – Madagaskar
T. m. nubifugus (Koelz, 1954) – Himalaje
T. m. dorabtatai (Abdulali, 1965) – zachodnie Indie
T. m. bakeri (E. Hartert, 1928) – Sri Lanka

Proponowany podgatunek striatus, opisany z góry Kenia, uznany za synonim africanus^[2].

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ ^a ^b Tachymarptis melba, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c Alpine Swift (Tachymarptis melba). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-08)]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Tachymarptis melba, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Apodini Olphe-Galliard, 1887 (wersja: 2024-10-02). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2025-01-15].
↑ LarsL. Jonsson LarsL., Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego, 2006 .
↑ LarsL. Svensson LarsL., KillianK. Mullarney KillianK., DanD. Zetterstrom DanD., Collins Bird Guide, second edition, 2009 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Alpine swift fact file. ARKive. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-02-06)].
↑ Alpine Swift Tachymarptis melba. BirdLife International. [dostęp 2014-01-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (28 grudnia 2013)].
↑ Komisja Faunistyczna. Raport nr 38. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2021. „Ornis Polonica”. 63, s. 130–159, 2022.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Owlet-nightjars, treeswifts, swifts. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-18]. (ang.).

Linki zewnętrzne

Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Tachymarptis melba, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[ibc-2] Alpine Swift (Tachymarptis melba). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-08)]. (ang.).

[iucn-3] Tachymarptis melba, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-4] Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Apodini Olphe-Galliard, 1887 (wersja: 2024-10-02). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2025-01-15].

[5] LarsL. Jonsson LarsL., Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego, 2006 .

[6] LarsL. Svensson LarsL., KillianK. Mullarney KillianK., DanD. Zetterstrom DanD., Collins Bird Guide, second edition, 2009 .

[arkive-7] Alpine swift fact file. ARKive. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-02-06)].

[8] Alpine Swift Tachymarptis melba. BirdLife International. [dostęp 2014-01-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (28 grudnia 2013)].

[kf2021-9] Komisja Faunistyczna. Raport nr 38. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2021. „Ornis Polonica”. 63, s. 130–159, 2022.

[10] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[ioc-11] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Owlet-nightjars, treeswifts, swifts. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-18]. (ang.).

[4]

[1]

[2]

[3]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]