Kenia (góra)
Kenia[1] (ang. Mount Kenya, suahili Mlima Kenya[1][a]) – masyw wulkaniczny w Kenii, wysokość 5199 m n.p.m. (szczyt Batian), najwyższy szczyt w Kenii i drugi szczyt w Afryce, po Kilimandżaro. Leży nieznacznie na południe od równika, około 150 km na północ od stolicy Kenii – Nairobi.
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Pasmo | |
| Wysokość |
5199 m n.p.m. |
| Wybitność |
3825 m |
| Pierwsze wejście | |
Położenie na mapie Kenii  | |
 0°09′22″N 37°19′05″E/0,156111 37,318056
| |
Góra jest ważnym źródłem wody dla dużej części populacji Kenii – swe źródła mają tu dwie największe rzeka Kenii – Tana i Ewaso Ng'iro.
W 1997 roku Park Narodowy Góry Kenia został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
Jej południowe, nawietrzne stoki i pola uprawne są zamieszkane przez bantuski lud Embu.[2]
Historia
edytujPierwszym Europejczykiem, który odkrył Kenię, był w 1849 roku niemiecki misjonarz Johann Ludwig Krapf (1810–1881)[3], przebywający w regionie wraz z Johannesem Rebmannem (1820–1876) – odkrywcą Kilimandżaro[4]. Społeczność naukowa tamtych czasów nie chciała wierzyć w jego opowieści o śniegu i lodzie tak blisko równika[5]. Potwierdzenie tych faktów nastąpiło dopiero w 1883 roku, kiedy górę zobaczył Joseph Thomson (1858–1895)[5][6]. JAko pierwszy opisał wzniesienie pod względem geologicznym, uznając, że masyw to wygasły wulkan[6]. W 1887 roku Sámuel Teleki potwierdził istnienie krateru[6]. W 1893 roku ekspedycja pod kierownictwem Johna Waltera Gregory'ego osiągnęła lodowiec Lewis Glacier na wysokości 5000 m.[7] Najwyższy szczyt masywu (Batian – 5199 m n.p.m.) po raz pierwszy zdobył Halford John Mackinder (1861–1947) w 1899 roku[8]. Dziś na szczyt prowadzi wiele szlaków oraz tras wspinaczkowych, a najpopularniejsze to „Naro Moru”, „Chogoria” i „Sirimon”[9].
Geografia
edytuj
Kenia to masyw wulkaniczny leżący nieznacznie na południe od równika[10]. Dawny stratowulkan powstały w pliocenie[11], zbudowany jest z bazaltów, trachitów, fonolitów i kenitów[12].
Najwyższy szczyt masywu – Batian osiąga wysokość 5199 m n.p.m. – jest to najwyższy szczyt w Kenii i drugi – po Kilimandżaro – pod względem wysokości szczyt w Afryce[13]. Jego wybitność wynosi 3825 metrów[14].
Góra jest ważnym źródłem wody dla dużej części populacji Kenii – swe źródła mają tu dwie największe rzeka Kenii – Tana i Ewaso Ng'iro[15].
Najwyższe szczyty masywu
edytujLista podana za Balliett (2016)[16]:
- Batian – 5199 m n.p.m.
- Nelion – 5188 m n.p.m.
- Point Lenana – 4985 m n.p.m.
- Coryndon Peak – 4960 m n.p.m.
- Point Piggot – 4958 m n.p.m.
- Point Dutton – 4885 m n.p.m.
- Point John – 4882 m n.p.m.
- Point John Minor – 4974 m n.p.m.
Zlodowacenie
edytujSzczyt przez tysiące lat pokryty był lodowcem, co spowodowało daleko posuniętą erozję wierzchołka i zboczy. Przypuszczalnie pierwotna wysokość wulkanu wynosiła około 6000 m, czyli więcej niż Kilimandżaro[16]. Pozostałością po lodowcach górskich są U-kształtne doliny oraz moreny. Najniżej schodziły one do wysokości 3300 m. Obecnie lodowce nie schodzą niżej niż 4650 m.
W 2015 roku znajdowało się tam 9 małych lodowców[17]:
| Zdjęcie | Nazwa | Powierzchnia w 1947 (km²)[18] | Powierzchnia w 2015 (km²)[18] | Opis |
|---|---|---|---|---|
|
Krapf Glacier | 0.043 | 0.006 | |
|
Gregory Glacier | 0.094 | 0.000 | Lodowiec zanikł w latach 2006–2011[19]. |
| Cesar Glacier | 0.049 | 0.008 | ||
| Joseph Glacier | 0.034 | 0.000 | Lodowiec zanikł w latach 1993–2004[19]. | |
| Northey Glacier | 0.039 | 0.002 | ||
|
Lewis Glacier | 0.400 | 0.088 | W 2016 roku powierzchnia lodowca wynosiła 73 300 m², a lodowiec był największym w regionie[20]. |
| Mellhuish Glacier | 0.005 | 0.000 | Lodowiec zanikł w latach 1947−1987[19]. | |
| Darwin Glacier | 0.040 | 0.005 | ||
| Diamond Glacier | 0.007 | 0.001 | ||
| Forel Glacier | 0.037 | 0.011 | ||
| Heim Glacier | 0.025 | 0.004 | ||
| Tyndall Glacier | 0.101 | 0.024 | W 2016 roku powierzchnia lodowca wynosiła 38 000 m², a lodowiec był drugim największym w regionie[20]. |
Deglacjacja postępuje stopniowo od początku XX w.[19] W 1929 roku na górze odnotowano 17 lodowców, w 2004 rok – 10 a w 2016 – 9[21]. Według prognoz wszystkie lodowce mogą zaniknąć całkowicie do 2050 roku[22].
Flora i fauna
edytuj
Do wysokości 1200 m górę porastają lasy równikowe, do 3200 m wilgotne lasy górskie i sawanny, wyżej łąki wysokogórskie a najwyższe partie pokrywają śnieg i lodowce[13].
Występuje tu 13 gatunków roślin endemicznych[23], m.in. Dendrosenecio i lobelie[24]. Do endemicznych gatunków zwierząt zalicza się m.in. Tachyoryctes rex i Surdisorex polulus[24].
Ochrona środowiska
edytujPowyżej 3300 m góra objęta jest ochroną w ramach Parku Narodowego Góry Kenia (ang. Mount Kenya National Park)[13]. W 1932 roku ustanowiono tu rezerwat przyrody, a w 1949 roku – park narodowy o powierzchni 715 km²[25]. W 1978 roku park został ustanowiony rezerwatem biosfery UNESCO[24]. W 1997 roku Park Narodowy Góry Kenia został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO[26].
Kultura i religia
edytujTradycyjne społeczności, m.in. Kikuju, Meru czy Embu uznają Kenię za świętą górę[25]. Śnieg na szczycie uznawany jest za boski[25]. Na górze znajduje się wiele świętych miejsc – wzniesień, jezior, jaskiń czy zagajników[25]. Porastający górę Ficus natalensis czczony jest jako święte drzewo[25].
Kikuju wierzą, że bóg, stwórca świata Ngai rezyduje na ziemi na górze Kenia[27]. Według mitu stworzenia, Ngai pokazał pierwszemu Kikuju stworzony przez siebie świat ze szczytu Kenii i zapowiedział, że jeśli kiedykolwiek będzie w potrzebie, to ma złożyć ofiarę i wznieść ręce w stronę góry[27]. Wszystkie najważniejsze obrzędy Kikuju – związane z poświęceniem domu, zawarciem związku małżeńskiego czy rozstrzyganiem sporów – wymagają zwrócenia się w stronę góry i prośby o błogosławieństwo Ngai[28]. Góra pełni ponadto centralną funkcję w inicjacji w wiek dorosły oraz w rytuałach sprowadzających deszcz[28].
Uwagi
edytuj- ↑ Encyklopedia PWN podaje, że nazwa w języku suahili to Kirinyaga, zob. Encyklopedia PWN ↓. Natomiast Maxon i Ofcansky (2014) podają, że Kirinyaga lubKereNyaga („Góra Jasności”) to nazwy góry w języku kikuju, zob. Maxon i Ofcansky 2014 ↓, s. 232.
Przypisy
edytuj- ↑ a b KSNG 2019 ↓, s. 518.
- ↑ Pierre Camberlin i inni, Climatic gradients along the windward slopes of Mount Kenya and their implication for crop risks. Part 1: climate variability, „International Journal of Climatology”, 34 (7), 2014, s. 2136–2152, DOI: 10.1002/joc.3427, ISSN 0899-8418 [dostęp 2023-12-31] (ang.).
- ↑ Gregory 2018 ↓, s. 161.
- ↑ Coe 1967 ↓, s. 1.
- ↑ a b Coe 1967 ↓, s. 2.
- ↑ a b c Gregory 2018 ↓, s. 163.
- ↑ Gregory 2018 ↓, s. 173.
- ↑ Coe 1967 ↓, s. 3.
- ↑ Mountain Club of Kenya 2023 ↓.
- ↑ Encyclopædia Britannica 2023 ↓.
- ↑ Mizuno i Otani 2022 ↓, s. 71.
- ↑ Scoon 2022 ↓.
- ↑ a b c Encyklopedia PWN ↓.
- ↑ Helman 2005 ↓.
- ↑ Mizuno i Otani 2022 ↓, s. 46.
- ↑ a b Balliett 2016 ↓.
- ↑ Chen, Wang i Guo 2018 ↓.
- ↑ a b Chen, Wang i Guo 2018 ↓, s. 1271.
- ↑ a b c d Chen, Wang i Guo 2018 ↓, s. 1279.
- ↑ a b Mizuno i Otani 2022 ↓, s. 4.
- ↑ Mizuno i Otani 2022 ↓, s. 2.
- ↑ UNESCO i IUCN 2022 ↓, s. 24.
- ↑ Maxon i Ofcansky 2014 ↓, s. 232.
- ↑ a b c UNESCO 2020 ↓.
- ↑ a b c d e Mizuno i Otani 2022 ↓, s. 49.
- ↑ UNESCO ↓.
- ↑ a b Bernbaum 2022 ↓, s. 189.
- ↑ a b Bernbaum 2022 ↓, s. 190.
Bibliografia
edytuj- Baker, B. H.: Geology of the Mount Kenya Area. Ministry of Natural Resources, 1967, seria: Geological Survey of Kenya. [dostęp 2023-12-31]. (ang.).
- Balliett, James Fargo: Mountains Environmental Issues, Global Perspectives. Taylor & Francis, 2016. ISBN 978-1-315-49699-3. [dostęp 2023-12-31]. (ang.).
- Bernbaum, Edwin: Sacred Mountains of the World. Cambridge University Press, 2022, s. 188–195. ISBN 978-1-108-83474-2. [dostęp 2023-12-31]. (ang.).
- Coe, M.J.: The Ecology of the Alpine Zone of Mount Kenya. Springer Netherlands, 1967. ISBN 978-94-011-7831-0. [dostęp 2023-12-31]. (ang.).
- Chen, Aa., Wang, Nl., Guo, Zm. et al.. Glacier variations and rising temperature in the Mt. Kenya since the Last Glacial Maximum. „Journal of Mountain Science”, s. 1268–1282, 2018. DOI: 10.1007/s11629-017-4600-z. (ang.).
- Gregory, J.W.: The Great Rift Valley [1896]. Taylor & Francis, 2018. ISBN 978-1-317-84550-8. [dostęp 2023-12-31]. (ang.).
- Helman, Adam: The Finest Peaks – Prominence and Other Mountain Measures. Trafford Publishing, 2005. ISBN 978-1-4120-5995-4. [dostęp 2023-12-31]. (ang.).
- Kenia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-12-29].
- Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej przy Głównym Geodecie Kraju: Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych świata. Warszawa: GŁÓWNY URZĄD GEODEZJI I KARTOGRAFII, 2019. ISBN 978-83-254-2578-4. [dostęp 2023-12-29].
- Maxon, Robert M., Ofcansky, Thomas P.: Historical Dictionary of Kenya. Rowman & Littlefield, 2014. ISBN 978-0-8108-5637-0. [dostęp 2023-12-31]. (ang.).
- Mount Kenya, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2023-12-31] (ang.).
- Mountain Club of Kenya: Mt. Kenya information. [dostęp 2023-12-31]. (ang.).
- Mizuno, Kazuharu, Otani, Yuya: Glaciers, Nature, Water, and Local Community in Mount Kenya. Springer Nature Singapore, 2022. ISBN 978-981-16-7853-0. [dostęp 2023-12-31]. (ang.).
- Scoon, Roger: Geological Highlights of East Africas National Parks. Penguin Random House South Africa, 2022. ISBN 978-1-77584-778-6. [dostęp 2023-12-31]. (ang.).
- UNESCO, International Union for Conservation of Nature: World heritage glaciers: sentinels of climate change. 2022. ISBN 978-92-3-100557-2. [dostęp 2023-12-31]. (ang.).
- UNESCO: Mount Kenya National Park/Natural Forest. [dostęp 2023-12-31]. (ang.).
- UNESCO: Mount Kenya - Lewa Biosphere Reserve, Kenya. 2020. [dostęp 2023-12-31]. (ang.).
