Wikipedia

Jelonek czubaty

Jelonek czubaty[15] (Elaphodus cephalophus) – gatunek ssaka parzystokopytnego z podrodziny jelenie (Cervinae) w obrębie rodziny jeleniowatych (Cervidae).

Jelonek czubaty
Elaphodus cephalophus
Milne-Edwards, 1871[1]
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

Cetartiodactyla

Podrząd

przeżuwacze

Infrarząd

Pecora

Rodzina

jeleniowate

Podrodzina

jelenie

Plemię

Muntiacini

Rodzaj

Elaphodus
Milne-Edwards, 1871[1]

Gatunek

jelonek czubaty

Podgatunki
  • E. c. cephalophus Milne-Edwards, 1871
  • E. c. ichangensis Lydekker, 1904
  • E. c. michianus (Swinhoe, 1874)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[14]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Taksonomia

edytuj

Rodzaj i gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał francuski zoolog Alphonse Milne-Edwards nadając mu nazwę Elaphodus cephalophus. Opis ukazał się w raporcie dla profesorów-administratorów z Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu pod redakcją Armanda Davida, opublikowanym w czasopiśmie Nouvelles archives du Muséum d’histoire naturelle[1]. Miejsce typowe to Moupin, Syczuan, Chińska Republika Ludowa[16][17]. Holotyp to czaszka samicy (sygnatura MNHN-ZM-MO-1870-551) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu; okaz typowy zebrał Armand David[18].

Jedyny przedstawiciel rodzaju jelonek[15] (Elaphodus). Najbliżej spokrewniony z rodzajem Muntiacus z którym razem tworzą plemię Muntiacini[17]. W zależności od źródła wyróżnia się 3-4 podgatunki[19][17][6][20][21]; tutaj trzy podgatunki za Illustrated Checklist of the Mammals of the World[17]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:

Podgatunek Oryginalna nazwa Autor i rok opisu Miejsce typowe Holotyp
E. c. ichangensis Elaphodus ichangensis Lydekker, 1904 Yichang, Hubei, Chińska Republika Ludowa[22]. Czaszka i skóra dorosłego samca (sygnatura BMNH:Mamm:1901.3.2.17) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz typowy zebrał w 1901 roku Frederick William Styan[22].
E. c. michianus Lophotragus michianus Swinhoe, 1874 w pobliżu Ningbo, Zhejiang, Chińska Republika Ludowa[23]. Skóra (czaszka została zniszczona)[2], być może znajduje się w zbiorach Muzeum Historii Naturalnej w Londynie.

Etymologia

edytuj
  • Elaphodus: gr. ελαφος elaphos ‘jeleń’; οδους odous, οδοντος odontos ‘ząb’[24].
  • Lophotragus: gr. λοφος lophos ‘grzebień, czub’; τραγος tragos ‘kozioł’[25].
  • cephalophus: gr. -κεφαλος -kephalos ‘-głowy’, od κεφαλη kephalē ‘głowa’[26]; λοφος lophos ‘grzebień, czub’[27].
  • ichangensis: Yichang, Chińska Republika Ludowa[5].
  • michianus: Alexander Michie (1833–1902) brytyjski przedsiębiorca, odkrywca, redaktor gazety, w Chinach od 1854 do 1894[28].

Występowanie

edytuj

Jelonek czubaty zamieszkuje górskie lasy Chińskiej Republiki Ludowej[17]; kiedyś występował w Mjanmie[17]. W południowych Chinach żyją na wysokościach 300 – 800 m, ale w niektórych prowincjach zaobserwowane zostały nawet na wysokości 4500 m. W związku z prowadzonym trybem życia badania tego gatunku są utrudnione.

Jelonek czubaty zamieszkuje w zależności od podgatunku[17]:

  • E. cephalophus cephalophus – południowo-zachodnia Chińska Republika Ludowa; stare zapisy z północnej Mjanmy
  • E. cephalophus ichangensis – południowa Chińska Republika Ludowa
  • E. cephalophus michianus – południowa-wschodnia Chińska Republika Ludowa

Morfologia

edytuj

U jelonka błotnego występuje poroże w kształcie szpica, bardzo niewielkich rozmiarów, prawie całkowicie zasłonięte przez kilkunastocentymetrowy czub, czyli kępkę dłuższych włosów na czole (Komosińska i Podsiadło 2002). Gatunek ten ma specyficznie rozwinięte kły – u samców górne kły są wydłużone i zakrzywione oraz wystają na zewnątrz pyska. Ich długość dochodzi nawet do 2,5 cm.

Zarówno samce, jak i samice jelonka błotnego wydają zarówno w okresie godowym, jak i w przypadku zagrożenia charakterystyczne dźwięki przypominające szczekanie.

Długość ciała 100–120 cm, długość ogona 7–13 cm, w kłębie wysokość wynosi 50–70 cm; masa ciała 17–30 kg[20][21]. Ubarwienie ciemnoszare, spodnia część ciała jest biała, natomiast głowa oraz szyja szara.

Ekologia

edytuj

Osobniki zazwyczaj występują pojedynczo, rzadziej widywane są w parach. Przedstawiciele trzymają się zazwyczaj blisko wody. Jelonek czubaty jest gatunkiem roślinożernym. Głównymi składnikami jego diety są: trawa, owoce, rośliny zielne czy liście krzewów.

Aktywne głównie o świcie i po zmierzchu. Prowadzą samotniczy tryb życia, czasem spotykane w parach.

Po trwającej ok. 180 dni ciąży samica rodzi jedno, rzadko dwa młode. Dojrzałość płciową osiągają ok. 18 miesiąca życia.

Znaczenie w ochronie środowiska

edytuj

Gatunek jelonka czubatego zalicza się do kategorii gatunków bliskich zagrożeniu – kategoria „Near Threatend”. Liczba osobników ciągle maleje, brak jest jednak dokładnych danych na ten temat. W Chinach liczba ta szacowana jest na 300–500 tys. Główną przyczyną takiego statusu Elaphodus cephalophus oraz zmniejszającej się populacji są polowania. Gatunek nie jest wpisany na światową listę gatunków chronionych i na razie ma taki status tylko w niektórych prowincjach Chin.

Znaczenie dla gospodarki

edytuj

Gatunek ten nie odgrywa większej roli w gospodarce[potrzebny przypis]. Źle znosi pobyt w niewoli i żyją zdecydowanie krócej niż na wolności[potrzebny przypis]. W przypadku wystąpienia zagrożenia wydaje charakterystyczny dźwięk mogący być ostrzeżeniem np. przed panterami borneańskimi (Neofelis diardi borneensis) czy cyjonami rudymi (Cuon alpinus)[potrzebny przypis].

Uwagi

edytuj
  1. ↑ a b c d e Kombinacja nazw.
  2. ↑ Miejsce typowe: w oryginale „Fing-ling, Fo-kien, leżąca znacznie na południe od Ningpo”; uściślone do Kohwang niedaleko Ching Feng Ling, około 100 mi (161 km) na północny zachód od Foochow, Fuijan, Chińska Republika Ludowa[6]; holotyp: czaszka i skóra dorosłej samicy (sygnatura BMNH:Mamm:1898.3.7.18) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz typowy zebrał Charles Boughey Rickett[7]; etymologia: Fo-kien (= Fuijan), Chińska Republika Ludowa[5].
  3. ↑ Mijesce typowe: Yenchingkou, Wanhsien, Syczuan, Chińska Republika Ludowa[11]; holotyp: przód czaszki samicy z prawymi M1–3 i lewym P2, P4–M2 (sygnatura AMNH FM-18828) ze zbiorów Amerykańskie Muzeum Historii Naturalnej w Nowym Jorku[11]; etymologia: gr. μεγας megas, μεγαλη megalē ‘wielki’[12]; οδους odous, οδοντος odontos ‘ząb’[13].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c A. David. Rapport adressé a mm. les professeurs-administrateurs du Muséum d’histoire naturelle. „Nouvelles archives du Muséum d’histoire naturelle”. 7, s. 93, 1870. (fr.). 
  2. ↑ a b c R. Swinhoe. On a small, tufted, hornless Deer from the mountains near Ningpo. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1874 (3), s. 453, 1874. (ang.). 
  3. ↑ A. Milne-Edwards: Études pour servir a l’histoire de la faune mammalogique de la Chine. W: H. Milne-Edwards: Recherches pour servir à l’histoire naturelle des mammifères: comprenant des considérations sur la classification de ces animaux. T. 2: Atlas. Paris: G. Masson, 1868–1874, s. wyjaśnienie do ryciny 65. (fr.).
  4. ↑ V. Brooke. On the Classification of the Cervidœ, with a Synopsis of the existing Species. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1878 (2), s. 900, 1878. (ang.). 
  5. ↑ a b c d R. Lydekker. Mr. Lydekker also described from Ichang a new species of Tufted Deer. „Abstracts of the Proceedings of the Zoological Society of London”. 9, s. 10, 1904. (ang.). 
  6. ↑ a b D.M. Leslie, Jr., D.N. Lee & R.W. Dolman. „Mammalian Species”. 45 (904), s. 81, 2013. DOI: 10.1644/904.1. (ang.). 
  7. ↑ 1898.3.7.18. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2024-12-10]. (ang.).
  8. ↑ R.I. Pocock. On the specialised cutaneous glands of ruminants. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1910 (2), s. 956, 1910. (ang.). 
  9. ↑ Lyddeker 1915 ↓, s. 38.
  10. ↑ Lyddeker 1915 ↓, s. 39.
  11. ↑ a b c D.A. Hooijer. Two new deer from the Pleistocene of Wanhsien, Szechwan, China. „American Museum novitates”. 1495, s. 11, 1951. (ang.). 
  12. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 151.
  13. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 171.
  14. ↑ R.B. Harris, Z. Jiang, Elaphodus cephalophus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2015, wersja 2015.2 [dostęp 2015-09-04] (ang.).
  15. ↑ a b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 175. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  16. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Elaphodus cephalophus A. Milne-Edwards in A. David, 1871. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-12-09]. (ang.).
  17. ↑ a b c d e f g C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 308. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  18. ↑ MNHN-ZM-MO-1870-551, [w:] Mammals (ZM) [online], Muséum national d’Histoire naturelle [dostęp 2024-12-09] (fr. • ang.).
  19. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Elaphodus cephalophus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2024-12-09].
  20. ↑ a b S. Mattioli: Family Cervidae (Deer). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 409. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).
  21. ↑ a b Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 588. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  22. ↑ a b BMNH:Mamm:1901.3.2.17. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2024-12-09]. (ang.).
  23. ↑ J.R. Ellerman & T.C.S. Morrison-Scott: Checklist of Palaearctic and Indian mammals 1758 to 1946. Wyd. 2. London: Trustees of the British Museum (Natural History), 1966, s. 358. (ang.).
  24. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 253.
  25. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 384.
  26. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 50.
  27. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 144.
  28. ↑ michieanus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2024-12-10] (ang.).

Bibliografia

edytuj
  • T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.). 
  • R. Lydekker: Catalogue of the ungulate mammals in the British Museum (Natural History). Cz. 4: Artiodactyla, families Cervidæ (deer), Tragulidæ (chevrotains), Camelidæ (camels and llamas), Suidæ (pigs and peccaries), and Hippopotamidæ (hippopotamuses). London: The Trustees, 1915, s. 1–438. (ang.).
  • E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 3 (Revised second printing). Springfield: Charles C. Thomas, 1959, s. 1-316. (ang.).
  • Komosińska Halina, Podsiadło Elżbieta, Ssaki kopytne, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, ISBN 83-01-13806-8.
  • Brent Huffman, www.ultimateungulate.com, Hippocamelus bisulcus (ang.)
  • Kowalski K. 1975. „Mały słownik zoologiczny ssaki.” Wiedza powszechna (Warszawa) str. 118
  • Li X., Buzzard P., Jiang X., 2013. „Habitat associations of four ungulates in mountain forests of southwest China, based on camera trapping and dung counts data”. Population Ecology
  • Walker E. P. 1964 “Mammals of the World”, The Johns Hopkins Press, Baltimore. Tom 2, s. 1386
  • Wilson D. E, Reeder DA. M. 2005. “Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference.” Johns Hopkins University Press. 2:142.
  • Sheng H., Lu H. 1982. “Distribution, habits and resource status of the tufted deer (Elaphodus cephalophus)”. Acta Zoologica 28:307-311.
  • EOL – Encyclopedia of Life
  • R.B. Harris, Z. Jiang, Elaphodus cephalophus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-02-13] (ang.).
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Jelonek_czubaty&oldid=75538038”