Janusz Waluś
Janusz Jakub Waluś (ur. 14 stycznia 1953 w Zakopanem[1]) – polsko-południowoafrykański działacz skrajnej prawicy, terrorysta i zabójca czarnoskórego lidera Południowoafrykańskiej Partii Komunistycznej Chrisa Haniego.
| Data i miejsce urodzenia |
14 stycznia 1953 |
|---|---|
| Okres |
od 1986 |
| Przynależność polityczna |
Partia Narodowa, Partia Konserwatywna, Afrykanerski Ruch Oporu |
Życiorys
Młodość
Urodził się w Zakopanem, na Podhalu, choć publicysta Adam Tycner wskazuje na okolice Szczyrku. W rodzinie, wywodzącej się z Kresów, panowała atmosfera antykomunistyczna[2]. Jego rodzice wraz z Januszem i jego starszym bratem przenieśli się potem do Radomia. Jego ojciec, Tadeusz Waluś, prowadził prywatny zakład zajmujący się produkcją kryształów, w którym pomagał także jego syn.
W młodości uprawiał sporty samochodowe – zdobył tytuł mistrza Polski w kategorii Fiat 127. Mówił, że był „sympatykiem Solidarności, ale bliżej mu było do KPN”[2].
Emigracja do Południowej Afryki
W 1981 roku wyemigrował do Południowej Afryki, gdzie dołączył do ojca i brata, którzy przybyli tam w połowie lat 70. XX wieku. Wspólnie z nimi, podobnie jak wcześniej w Polsce, prowadził niewielką hutę szkła. Gdy po kilku latach ich rodzinny interes zbankrutował, ojciec opuścił Południową Afrykę, a bracia pozostali w tym kraju, zajmując się różnymi profesjami – starszy brat założył przedsiębiorstwo, a Janusz Waluś został kierowcą ciężarówki.
Działalność polityczna
W 1986 roku przyjął południowoafrykańskie obywatelstwo i silnie zaangażował się w działalność polityczną[3]. W czasie rosnących antagonizmów rasowych, światopoglądowych i narodowych stanął po stronie afrykanerskich nacjonalistycznych działaczy, dążących do utrzymania systemu segregacji rasowej – apartheidu. Wstąpił kolejno do rządzącej Partii Narodowej, następnie Partii Konserwatywnej, a w końcu do neonazistowskiej i terrorystycznej organizacji Afrykanerski Ruch Oporu (Afrikaner Weerstandsbeweging).
Po tym, gdy w lutym 1990 roku, decyzją prezydenta Frederika Willema de Klerka, uwolniono Nelsona Mandelę i zalegalizowano działalność największych opozycyjnych stowarzyszeń – Afrykańskiego Kongresu Narodowego i Południowoafrykańskiej Partii Komunistycznej, ruchy afrykanerskie uległy zradykalizowaniu. Skrajna rasistowska prawica, w której szeregach był Waluś, była zdecydowanie przeciwna postępującym przemianom politycznym. Oprócz sprzeciwu wobec nadania praw obywatelskich i wyborczych czarnej większości obawiała się również skutków rosnącego poparcia dla komunistów.
Zabójstwo Haniego
10 kwietnia 1993 roku zastrzelił Chrisa Haniego, będącego liderem partii komunistycznej, przed jego domem w Boksburgu koło Pretorii. W sądzie tak opisał sam moment zabójstwa:
Wychodził ze swojego samochodu. Wsadziłem pistolet Z88 za pasek z tyłu moich spodni i podszedłem do niego. Nie chciałem strzelać w plecy, więc zawołałem: Mister Hani. Odwrócił się, a ja wyciągnąłem pistolet i strzeliłem w niego. Kiedy się przewracał, strzeliłem drugi raz. Tym razem w głowę. Kiedy upadł na ziemię, oddałem jeszcze dwa strzały w skroń. Zaraz potem wsiadłem do samochodu i odjechałem stamtąd najszybciej, jak to było możliwe[4][5].
Reakcje po zabójstwie i proces
Mord na czołowym działaczu opozycji zaostrzył nastroje społeczne i spowodował ryzyko fiaska rozmów między apartheidowskim rządem a opozycją[6]. Bojową atmosferę w kraju załagodzono głównie dzięki działaniom Nelsona Mandeli. Kilka dni po morderstwie przypomniał on w przemówieniu telewizyjnym, że chociaż zabójcą był człowiek o białym kolorze skóry, to sprawca został odnaleziony dzięki pomocy białej kobiety, Afrykanerki[7].
Za zlecenie zabójstwa odpowiedzialny był lider Partii Konserwatywnej Clive Derby-Lewis[8][5]. Polityk podżegał Walusia do zbrodni i dostarczył mu broń. Obydwaj działacze zostali potem skazani na karę śmierci. Wobec zniesienia tej kary w Południowej Afryce, wyrok zamieniono na dożywotnie więzienie. Na znalezionej u Derby-Lewisa liście potencjalnych ofiar Hani znajdował się na trzeciej pozycji, pierwszy był Nelson Mandela, a drugi Joe Slovo[9]. W 1997 roku Janusz Waluś stanął przed Komisją Prawdy i Pojednania, stworzoną w celu rozliczenia zbrodni apartheidu. Wyrok nie został uchylony[4].
Dalsze lata
W czerwcu 2015 roku ambasada RP w Pretorii przekazała do Ministerstwa Sprawiedliwości prośbę Janusza Walusia, odbywającego w Południowej Afryce karę dożywotniego pozbawienia wolności, o umożliwienie mu odbycia reszty tej kary w Polsce[10].
10 marca 2016 roku sąd w Pretorii orzekł, że Janusz Waluś może w ciągu 14 dni po ustaleniu wysokości kaucji zostać zwolniony warunkowo z więzienia. Rzecznik Ministerstwa Sprawiedliwości Południowej Afryki Mthunzi Mhaga poinformował, że istnieje możliwość złożenia apelacji i ten wyrok nie jest równoznaczny z wypuszczeniem Walusia na wolność[11][12]. Ministerstwo Sprawiedliwości Południowej Afryki skorzystało zatem z prawa do odwołania się od wyroku stołecznego sądu. Rozprawę apelacyjną wyznaczono na 5 maja 2017 roku, a następnie przełożono na 29 maja 2017 roku[13]. Na rozprawie 29 maja Najwyższy Sąd Apelacyjny w Bloemfontein odłożył swoją decyzję do czasu, gdy Ministerstwo Sprawiedliwości Południowej Afryki uzupełni apelację w sprawie. W dniu 18 sierpnia 2017 roku Najwyższy Sąd Apelacyjny podjął decyzję uchylającą postanowienie sądu w Pretorii. Waluś pozostał więc w więzieniu[14].
Na początku 2017 roku, po 30 latach, zrzekł się południowoafrykańskiego obywatelstwa, aby ułatwić tym samym proces zwolnienia go przedterminowo z więzienia i powrotu do Polski[15], jednak latem tego samego roku sąd zdecydował, że Waluś będzie kontynuować odbywanie kary więzienia w Południowej Afryce[16].
21 listopada 2022 roku Trybunał Konstytucyjny w Południowej Afryce zadecydował o warunkowym zwolnieniu Walusia z więzienia[17]. Od 29 listopada Waluś przebywał w szpitalu, po tym jak został zraniony nożem przez innego więźnia. Na wolność wyszedł 7 grudnia[3]. Okres zwolnienia warunkowego wynosi dwa lata, a podczas jego trwania Waluś nie może opuszczać terytorium Południowej Afryki[18].
Kontrowersje
Mimo upływu czasu osoba Janusza Walusia nadal budzi emocje. Przez zwolenników opozycji antyapartheidowskiej traktowany jest jako brutalny zabójca charyzmatycznego lidera, w którym wielu opozycjonistów widziało przyszłego przywódcę Południowej Afryki[19]. Przeciwnicy Walusia oskarżają go też o wywołanie wysokiego, zdaniem niektórych, ryzyka zerwania pokojowych negocjacji znoszących apartheid, co skutkowało podburzeniem i tak silnie zantagonizowanego społeczeństwa do wojny rasowej[20]. Przypominają też o współpracy Walusia nie tylko z afrykanerskimi terrorystami, ale i bojówkarzami o profilu neonazistowskim i suprematystycznym[21].
Dla silnie konserwatywnej części białej społeczności (głównie afrykanerów) Waluś jest bohaterem, który uratował ich kraj przed – ich zdaniem – niebezpieczeństwem wiążącym się z dojściem komunistów do władzy[4].
W 2013 roku na polskim rynku ukazała się publikacja Zabić Haniego. Historia Janusza Walusia autorstwa Michała Zichlarza[4]. W 2019 roku Cezary Łazarewicz opublikował natomiast książkę Nic osobistego. Sprawa Janusza Walusia[22].
We wrześniu 2024 Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia umorzył postępowanie karne przeciwko działaczce Narodowego Odrodzenia Polski Marzenie D., oskarżonej o publiczne pochwalanie popełnionego przez Janusza Walusia morderstwa politycznego. Podczas pikiety zorganizowanej w 2021 przez działaczy NOP przed ambasadą RPA w Warszawie stwierdziła ona, że „Janusz Waluś nie dokonał aktu politycznego terroryzmu. Była to polityczna święta egzekucja”. Swoje przemówienie zakończyła słowami: „Żądamy wolności dla bohatera!”. Sąd uznał, że nie popełniła ona przestępstwa, lecz jedynie wykroczenie, którego karalność już się przedawniła[23].
Przypisy
- ↑ Michał Zichlarz, Zabić Haniego, Zakrzewo: Wydawnictwo Replika, 2013, s. 20, ISBN 978-83-7674-234-2, OCLC 840305254.
- ↑ a b Adam Tycner, Jak Polak zabił czarnego komunistę, w: Do Rzeczy. Historia, s. 47, ISSN 2299-9515
- ↑ a b Janusz Waluś oficjalnie wyszedł z południowoafrykańskiego więzienia [online], Onet [dostęp 2022-12-07] (pol.).
- ↑ a b c d Mateusz Pawlak: Zamach, który zatrząsł krajem. rp.pl, 2013-04-10.
- ↑ a b Hubert Orzechowski: Prawie wywołał wojnę domową w RPA. Poseł Kukiz '15 chce go sprowadzić do Polski. newsweek.pl.
- ↑ Zamach, który wstrząsnął krajem
- ↑ "Nelson Mandela, 1918-2013", www.newrepublic.com.
- ↑ Hani killer’s stabbing: SACP, Bizos blamed. iol.co.za. [dostęp 2016-11-07]. (ang.).
- ↑ Adam Szostkiewicz, Jędrzej Winiecki. Już nie noc, jeszcze nie dzień. „Polityka”, s. 86–7, 12.06.2010. Warszawa: „Polityka” spółdzielnia pracy. ISSN 0032-3500
- ↑ Wyjaśniamy, jak naprawdę wygląda sprawa Walusia
- ↑ Polski morderca może wyjść z więzienia w RPA. 23 lata temu zabił „następcę Mandeli”. Telewizja Polska S.A., 2016-03-10. [dostęp 2016-03-14].
- ↑ Omal nie doprowadził do wojny. Najsłynniejszy polski zamachowiec może wyjść na wolność. Serwis TVN24, 2016-03-10. [dostęp 2016-03-14].
- ↑ Janusz Waluś na razie nie wyjdzie na wolność. Sąd w RPA potrzebuje więcej czasu. [dostęp 2017-05-09]. (pol.).
- ↑ Janusz Walus parole decision must consider Hani's widow – SCA, „News24” [dostęp 2017-08-19] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-18].
- ↑ Janusz Waluś bliżej ojczyzny. [dostęp 2017-02-09]. (pol.).
- ↑ Estera Flieger, Janusz Waluś nie wróci do Polski. Zostaje w więzieniu, „wyborcza.pl”, 5 września 2017 [dostęp 2017-09-06] (pol.).
- ↑ Janusz Waluś wychodzi zza krat [online], Rzeczpospolita [dostęp 2022-11-21] (pol.).
- ↑ Jonisayi Maromo: Janusz Walus discharged from hospital, officially on parole. iol.co.za, 2022-12-07. [dostęp 2022-12-08]. (ang.).
- ↑ Chris Hani's killer Janusz Walus denied parole. [dostęp 2018-05-17]. (ang.).
- ↑ Chris Hani's Assassination Put South Africa On the Brink of Civil War. [dostęp 2018-05-17]. (ang.).
- ↑ Tomasz Nyczka, Janusz Waluś na razie nie wyjdzie na wolność. Sąd w RPA potrzebuje więcej czasu [online], wyborcza.pl, 5 maja 2017 [dostęp 2020-06-01].
- ↑ Nic osobistego. Sprawa Janusza Walusia [online], Lubimyczytać.pl [dostęp 2020-06-01].
- ↑ Sąd: Pochwalanie czynu polskiego zamachowca z RPA to nie przestępstwo. rp.pl, 2024-10-29. [dostęp 2024-11-09].