Jan Ogrodnik
Jan Ogrodnik (ur. 5 sierpnia 1892 w Nowym Sączu, zm. 22 listopada 1919 nad Dźwiną) – porucznik Wojska Polskiego, działacz niepodległościowy, Kawaler Orderu Virtuti Militari.
| |
 porucznik piechoty
| |
| Data i miejsce urodzenia |
5 sierpnia 1892 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
22 listopada 1919 |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1914–1919 |
| Siły zbrojne | |
| Jednostki | |
| Stanowiska |
dowódca batalionu |
| Główne wojny i bitwy | |
| Odznaczenia | |
  
| |
Życiorys
edytujUrodził się 5 sierpnia 1892 w Nowym Sączu, ówczesnym mieście powiatowym Królestwa Galicji i Lodomerii, w rodzinie Wojciecha, emerytowanego podmajstrzego kolejowego, i Wiktorii z Przybytniowskich[1][2][3]. Był młodszym bratem Wilhelma (1885–1955), urzędnika Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych w Krakowie[4]. Szkołę powszechną ukończył w Nowym Sączu[5]. Uczęszczał do Gimnazjum św. Anny w Krakowie (klasy 1-3), następnie kontynuował naukę w cesarsko-królewskim Gimnazjum V w Krakowie, gdzie w 1911 zdał egzamin maturalny[6][5]. W 1912 rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego[5][3].
9 sierpnia 1914 wstąpił do Legionów Polskich[3]. 12 września został przydzielony do Prowiantury, a 8 listopada 1914 mianowany plutonowym[3]. 1 stycznia 1915 został przydzielony do batalionu kapitana Andrzeja Galicy[3]. Od 21 maja do 22 lipca 1915 był słuchaczem II kursu Szkoły Podchorążych Legionów Polskich w Kamieńsku[7]. Po ukończeniu kursu został mianowany aspirantem oficerskim z odznakami sierżanta i poborami plutonowego, i przydzielony do Batalionu Uzupełniającego Nr III[8]. Następnie został przeniesiony do 7. kompanii 6 pułku piechoty, z którym następnie walczył podczas I wojny światowej[2]. Szczególnie odznaczył się podczas kontrofensywy rosyjskiej nad Styrem w 1915, gdzie „ze swoim plutonem jako straż tylna kompanii, zauważył oddziały wroga, które związał walką, dopóki legioniści nie przeszli przez bagna. Następnie widząc ciężko rannego żołnierza, zabrał go i przekazał oddziałowi sanitarnemu, a pluton swój doprowadził w porządku do kompanii”[9][10][2]. Za tę postawę został odznaczony Orderem Virtuti Militari. 26 kwietnia 1916 został mianowany na stopień chorążego, a 1 stycznia 1917 podporucznika[11].
Po kryzysie przysięgowym w 1917 wysłany jako starszy oficer-instruktor na kurs w Polskim Korpusie Posiłkowym w Bolechowie[12]. Po bitwie pod Rarańczą (15–16 lutego 1918) został internowany w Talaborfalva, a później wcielony do armii austro-węgierskiej[13][12]. Od listopada 1918 w odrodzonym Wojsku Polskim jako dowódca 5. kompanii w II batalionie 24 pułku piechoty, z którym walczył na froncie wojny polsko-bolszewickiej[12].
13 stycznia 1919, po śmierci podpułkownika Aleksandra Szemiota, objął dowództwo II batalionu[14]. Wziął udział w bitwach pod Mościskami, Gródkiem, Żółkwią, Chodorowem, Bołszycami, Darachowem i Zborowem[12]. 26 czerwca 1919 pod Lasową został ciężko ranny (miał „przestrzelone piersi”)[15][16]. Widząc w jak ciężkim położeniu walczy batalion, nie dał się unieść sanitariuszom z pola bitwy, lecz podtrzymywany przez adiutanta, osłabiony upływem krwi, kierował do ostatka walką batalionu[16]. W sierpniu 1919, po wyleczeniu z ran wrócił do pułku[12][2]. 22 listopada 1919 przeprowadził osobiście wypad II/24 pp na Borkowicze za Dźwiną, gdzie zebrały się oddziały sowieckie. Niespostrzeżony przez ubezpieczenia sowieckie uderzył brawurowo na zaskoczonego nieprzyjaciela, rozbił go, wziął jeńców, dwa działa z zaprzęgami i karabin maszynowy. Przypłacił to jednak życiem, gdyż w końcu walki został zabity[17]. Major Józef Pałac, autor „Zarysu historji wojennej (...)” stwierdził, że kapitan Ogrodnik był najdzielniejszym oficerem, najszlachetniejszą postacią w historii 24 pułku piechoty, pozostanie dla pułku na zawsze wzorem ideału oficera polskiego. Pomimo kilkakrotnie odniesionych ciężkich ran wracał zawsze do pułku do swoich zołnierzy, których ukochał i przez których był wzajemnie uwielbiany. Spokojny, zrównoważony, odważny w ogniu, zawsze znajdował się tam, gdzie śmierć zbierała najobfitsze żniwo. Tak było i w dniu, w którym poległ. Prowadząc żołnierzy do natarcia, pierwszy rzucił się do domu, gdzie kwaterował sztab sowieckiego batalionu, ugodzony jednak kulą rewolwerową w usta, zginął na rękach żołnierzy[18]. Z podanego wyżej opisu nie wynika wprost, gdzie poległ kapitan Ogrodnik. Wilhelm Ogrodnik wskazał, że jego brat poległ pod wsią Górki nad Dźwiną[1][12]. Na „Liście strat Wojska Polskiego” oraz w tomie I monografii „Historia 6 Pułku Piechoty Legionów Józefa Piłsudskiego” figuruje jako poległy nad Dzisną[19][20].
Jan Ogrodnik został pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie[5]. Był kawalerem, nie miał dzieci[15][2].
4 grudnia 1919 został mianowany z dniem 1 grudnia 1919 na stopień kapitana, warunkowo aż do ukończenia prac przez Komisję Weryfikacyjną[21]. 19 sierpnia 1920 został zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920 w stopniu kapitana, w piechocie, w grupie oficerów byłych Legionów Polskich[22].
Oficerowie II/24 pp dla uczczenia bohaterskiej śmierci swego dowódcy ufundowali cegiełkę na Wawelu z napisem: „Pamięci kapitana Jana Ogrodnika dowódcy II Batalionu 24 Pułku Piechoty”[18].
29 marca 1938 w Powiatowej Komendzie Uzupełnień Kraków Miasto Wilhelm Ogrodnik odebrał Order Virtuti Militari swego brata wraz z legitymacją[23].
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 6329 – pośmiertnie 17 maja 1922[24][2][25][26]
- Krzyż Niepodległości – pośmiertnie 15 czerwca 1932 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”[27][2]
- Krzyż Pamiątkowy 6 pułku piechoty Legionów Polskich[28]
- Srebrny Medal Waleczności 2 klasy[29][13]
Przypisy
edytuj- ↑ a b Kolekcja ↓, s. 1.
- ↑ a b c d e f g Polak (red.) 1993 ↓, s. 152.
- ↑ a b c d e Żołnierze Niepodległości : Ogrodnik Jan Wojciech. Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. [dostęp 2023-08-02].
- ↑ Kolekcja ↓, s. 9, 13.
- ↑ a b c d Kolekcja ↓, s. 4.
- ↑ Winkowski 1916 ↓, s. 77.
- ↑ Lenkiewicz, Sujkowski i Zieliński 1930 ↓, s. 272.
- ↑ Lenkiewicz, Sujkowski i Zieliński 1930 ↓, s. 273.
- ↑ Kolekcja ↓, s. 6.
- ↑ Ciastoń i in. 1939 ↓, s. 146.
- ↑ Lista starszeństwa 1917 ↓, s. 23.
- ↑ a b c d e f Zaręba 1920 ↓, s. 7.
- ↑ a b Kolekcja ↓, s. 3.
- ↑ Pałac 1930 ↓, s. 10.
- ↑ a b Kolekcja ↓, s. 2.
- ↑ a b Pałac 1930 ↓, s. 15.
- ↑ Pałac 1930 ↓, s. 21, tu Berkowicze.
- ↑ a b Pałac 1930 ↓, s. 21.
- ↑ Lista strat 1934 ↓, s. 624.
- ↑ Ciastoń i in. 1939 ↓, s. 64.
- ↑ Dz. Rozk. Wojsk. Nr 99 z 29 grudnia 1919 roku, poz. 4284.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 32 z 25 sierpnia 1920 roku, s. 786.
- ↑ Kolekcja ↓, s. 14–18.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 3 z 11 stycznia 1923, s. 30.
- ↑ Pałac 1930 ↓, s. 40.
- ↑ Skarbek 1929 ↓, s. 40.
- ↑ M.P. z 1932 r. nr 140, poz. 172.
- ↑ Ciastoń i in. 1939 ↓, s. 214.
- ↑ Ciastoń i in. 1939 ↓, s. 199.
Bibliografia
edytuj- Ogrodnik Jan. [w:] Kolekcja Orderu Wojennego Virtuti Militari, sygn. I.482.77-7403 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-08-01].
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2020-03-31].
- Józef Winkowski: X. Sprawozdanie Dyrekcyi c. k. Gimnazyum V. w Krakowie za rok szkolny 1915/16. Kraków: nakładem Dyrekcyi c. k. Gimnazyum V, 1916.
- Lista starszeństwa oficerów Legionów Polskich w dniu oddania Legionów Polskich Wojsku Polskiemu (12 kwietnia 1917). Komenda Legionów Polskich, 1917.
- Lista strat Wojska Polskiego. Polegli i zmarli w wojnach 1918-1920. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1934.
- Jan Kazimierz Ciastoń, Adam Lisiewicz, Edward Skarbek, Edward Wojciechowski: Historia 6 Pułku Piechoty Legionów Józefa Piłsudskiego. T. 1: Tradycja. Warszawa: Komenda Koła 6 Pułku Piechoty Legionów Polskich i Dowództwo 6 Pułku Piechoty Legionów Józefa Piłsudskiego, 1939.
- Wacław Lenkiewicz, Andrzej Sujkowski, Hugo Zieliński: Księga Pamiątkowa 1830 – 29 XI 1930. Szkice z dziejów piechoty polskiej. Ostrów-Komorowo: Szkoła Podchorążych Piechoty, 1930.
- Józef Pałac: Zarys historji wojennej 24-go pułku piechoty. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1930, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Bogusław Polak (red.): Kawalerowie Virtuti Militari 1792–1945. T. 2/2. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Koszalinie, 1993. ISBN 83-900510-0-1.
- Edward Skarbek: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920. T. 6 pułk piechoty Legionów. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929.
- F. Zaręba. Wspomnienie pośmiertne. „Żołnierz Polski”. 86, s. 7, 1920-01-24. Warszawa.