Jan Oderfeld
Jan Oderfeld (ur. 19 lutego 1908 w Częstochowie, zm. 17 marca 2010 w Warszawie[1]) – profesor, wieloletni wykładowca Politechniki Warszawskiej, twórca polskiej szkoły teorii maszyn i mechanizmów, pionier zastosowań optymalizacji w technice; inżynier mechanik – konstruktor silników lotniczych, pionier badań nad napędem odrzutowym, wynalazca bębnowej pamięci magnetycznej; matematyk – pionier zastosowań statystycznej kontroli jakości w przemyśle.
 Jan Oderfeld, 2008 | |
| Data i miejsce urodzenia |
19 lutego 1908 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
17 marca 2010 |
| Odznaczenia | |
   
| |
Życiorys
edytuj
Urodził się w zasymilowanej rodzinie żydowskiej wyznania ewangelicko-augsburskiego. Był synem Stanisława Oderfelda (1875–1944), doktora chemii, współwłaściciela zakładów graficzno-papierniczych w Częstochowie (znanych jako Drukarnia Oderfelda i Kohna)[2] i Eugenii Marii z Drzewockich (1886–1944). Ze strony ojca był wnukiem Adolfa Oderfelda.
W 1924 roku zdał maturę w państwowym Gimnazjum im. Henryka Sienkiewicza w Częstochowie[3], w 1930 ukończył studia na sekcji ogólnej Wydziału Mechanicznego Politechniki Warszawskiej[4].
Był mężem Marii z Poznańskich (1908–1981)[5]. Ich córka Barbara Oderfeld-Nowak jest emerytowaną prof. dr hab. Instytutu Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego PAN.
Zmarł w Warszawie, pochowany 24 marca 2010 na cmentarzu ewangelicko-augsburskim (aleja 51, grób 20)[5].
Działalność zawodowa i naukowa
edytujSwoją pracę zawodową rozpoczął w latach 1928–1929 w Fabryce Obrabiarek „Pionier”[4], w której powstał m.in. silnik birotacyjny inż. Henryka Brzeskiego[3]. Przed wojną pracował w przemyśle lotniczym, jako inżynier-konstruktor silników i turbin lotniczych. Był współtwórcą pierwszej konstrukcji polskiego silnika odrzutowego[3]. W 1931, wraz z inż. Władysławem Bernadzikiewiczem i inż. Józefem Sachsem, zbudował pierwszy w Polsce duży model turbinowego silnika odrzutowego. W 1932 w Warsztacie Doświadczalnym Państwowych Zakładów Inżynierii „Ursus”, wykonał silnik odrzutowy, zwany strumienicą, o zasadzie działania identycznej z zasadą działania współczesnego silnika pulsacyjnego[3]. Od jesieni 1934 roku współuczestniczył (głównym konstruktorem był inż. Stanisław Nowkuński) w projektowaniu 8-cylindrowego silnika rzędowego o układzie odwróconej litery V i mocy startowej 450 KM, który miał służyć do napędu m.in. pierwszego polskiego samolotu wielozadaniowego PZL.38 Wilk. Do 1938 roku wykonano 7 prototypów takich silników. Po tragicznej śmierci inż. Nowkuńskiego w 1936 roku usuwał usterki i problemy rozwojowe tego, podówczas bardzo zaawansowanego, silnika lotniczego. Pracował też nad wersją rozwojową z 12 cylindrami i mocą 600 KM.
W czasie wojny pracował w Skierniewicach kierując spółdzielczym warsztatem mechanicznym „Rolnik”[3]. W Zakładzie tym poza regularną działalnością zajmował się także działaniami o charakterze dywersji gospodarczej przeciwko okupacyjnej armii niemieckiej oraz naprawą karabinów dla Armii Krajowej[6].
Po wojnie rozpoczął działalność dydaktyczną, początkowo w Szkole Inżynierskiej im. Hipolita Wawelberga i Stanisława Rotwanda (1945–1949), gdzie jako profesor kontraktowy wykładał mechanikę techniczna, silniki lotnicze i statystyczną kontrolę jakości. Następnie od roku 1949 do 1978 pracował na Politechnice Warszawskiej. Od roku 1955 do emerytury w roku 1978 był kierownikiem Katedry Teorii Maszyn i Mechanizmów Politechniki Warszawskiej. W latach 1965–1967 był dziekanem Wydziału Mechanicznego Energetyki i Lotnictwa PW. Był twórcą polskiej szkoły teorii maszyn i mechanizmów. Działał także w Głównym Urzędzie Jakości i Miar. Był twórcą polskiego systemu norm, a w szczególności statystycznego odbioru jakości towarów klasyfikowanych. W tej dziedzinie doktoryzował się u profesora Hugona Steinhausa. Działając w PKN i Stowarzyszeniu Inżynierów i Mechaników Polskich przyczynił się do upowszechnienia statystycznej kontroli jakości w przemyśle[3]. Wspólnie z Wiktorem Narkiewiczem zaprojektował pamięć magnetyczną. Ich bębny magnetyczne, od czasu opatentowania w roku 1967 były seryjnie produkowane przez ELWRO i stały się standardowym wyposażeniem komputerów używanych w RWPG. Jan Oderfeld pracował też w Instytucie Matematycznym PAN (1952–1975), gdzie prowadził najpierw Grupę Statystycznej Kontroli Jakości, a potem Dział Zastosowań Przemysłowych. Był założycielem Międzynarodowej Federacji Teorii Maszyn i Mechanizmów.
Był członkiem zwyczajnym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego; Wydział VI Nauk Technicznych[7] twórcą i wieloletnim przewodniczącym Polskiego Komitetu Teorii Maszyn i Mechanizmów przy Wydziale IV Nauk Technicznych[7] Polskiej Akademii Nauk, inicjatorem przystąpienia Polski jako członka założyciela do Międzynarodowej Federacji Teorii Maszyn i Mechanizmów, wieloletnim członkiem władz tej Federacji. Od roku 1980 był członkiem honorowym Polskiego Towarzystwa Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej[8]. Był współorganizatorem Olimpiady Wiedzy Technicznej oraz autorem wielu jej zadań[9].
Od powstania w 1954 roku kwartalnika Archiwum budowy maszyn współredagował to pismo. Początkowo jako członek Rady Redakcyjnej, potem Komitetu Redakcyjnego, a następnie do roku 1991 jako redaktor działu mechaniki.
W dniu 19 lutego 2008 roku z okazji setnej rocznicy urodzin został uhonorowany tytułem doktora honoris causa Politechniki Warszawskiej[10][11].
Materiały dokumentujące życie i działalność Profesora zdeponowano w zasobach ikonograficznych i archiwalnych Muzeum Lotnictwa w Krakowie (część I, część II) oraz w zbiorach Muzeum Politechniki Warszawskiej[12].
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1964)
- Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)[13]
- Brązowy Medal „Za zasługi dla obronności kraju” (1968)
- Medal Komisji Edukacji Narodowej (1976)
- Medal Politechniki Warszawskiej (1998)
- Medal „Skrzydła Puławskiego” Sekcji Lotniczej SIMP (1986)
- Złota Odznaka Honorowa NOT (1980)
Źródło[4].
Upamiętnienie
edytujW czerwcu 2012 w IV Liceum Ogólnokształcącym im. H. Sienkiewicza w Częstochowie odsłonięto tablicę upamiętniającą prof. Jana Oderfelda[14].
12 lipca 2012 w ogrodzie Politechniki Warszawskiej (na wprost fontanny i starego Gmachu Mechaniki) postawiono ławeczkę z napisem Profesor Jan Oderfeld (1908–2010)[15].
Przypisy
edytuj- ↑ Zmarł prof. dr inż. Jan Oderfeld. [dostęp 2010-03-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-03-26)].
- ↑ Tadeusz Piersiak: Prof. Jan Oderfeld skończył sto lat. [w:] Gazeta.pl Częstochowa [on-line]. Agora SA, 2008-02-21. [dostęp 2014-06-16]. (pol.).
- ↑ a b c d e f O Janie Oderfeldzie, co 200 lat przepracował
- ↑ a b c Curriculum vitae. Profesor Jan Oderfeld Politechnika Warszawska [dostęp 2024-03-25].
- ↑ a b Cmentarz Ewangelicko-Augsburski w Warszawie [online], wawamlynarska.grobonet.com [dostęp 2024-03-25].
- ↑ Bohdan Jancelewicz: Aviation: An Incurable Virus. W: Jan Oderfeld. Scientist and Jet Aircraft Engine Pioneer. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, 2019, s. 35. ISBN 978-83-7814-936-1. (ang.).
- ↑ a b Prof. zw. dr Jan Oderfeld, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2008-03-06].
- ↑ Członkowie Honorowi [online], Polskie Towarzystwo Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej, 5 lutego 2018 [dostęp 2024-03-25] (pol.).
- ↑ Wojciech Radomski: Professor Jan Oderfeld and His Technical Knowledge Olympics. W: Jan Oderfeld. Scientist and Jet Aircraft Engine Pioneer. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, 2019, s. 115–119. ISBN 978-83-7814-936-1. (ang.).
- ↑ Krzysztof Kędzior. Człowiek Niezwykły. „Skrzydlata Polska”. 7/2008. ISSN 0137-866x. (pol.).
- ↑ Doktorzy honoris causa PW. pw.edu.pl. [dostęp 2011-02-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (25 stycznia 2012)].
- ↑ Muzeum Politechniki Warszawskiej)
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/201 - na wniosek Ministra Szkolnictwa Wyższego.
- ↑ Odsłonięto tablicę upamiętniającą prof. Jana Oderfelda [online], dlapilota.pl [dostęp 2024-03-25] (pol.).
- ↑ Almanach Absolwentów Sienkiewicza [online], absolwenci.sieniu.czest.pl [dostęp 2024-03-25].
Bibliografia
edytuj- Protokół nr 24/XLVI/2007 posiedzenia Senatu Politechniki Warszawskiej w dniu 19 grudnia 2007 r.
Linki zewnętrzne
edytuj- Uroczystość nadania godności doktora honoris causa profesorowi Janowi Oderfeldowi. pw.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-11-20)]. [dostęp: 3 kwietnia 2009]
- Jan Oderfeld - relacja biograficzna. Ośrodek KARTA.