Wikipedia

James Dean

amerykański aktor filmowy, telewizyjny i teatralny

James Byron Dean (ur. 8 lutego 1931 w Marion, zm. 30 września 1955 w Cholame) – amerykański aktor filmowy, telewizyjny i teatralny, dwukrotnie nominowany do Oscara.

James Dean
Ilustracja
James Dean (ok. 1953)
Imię i nazwisko

James Byron Dean

Data i miejsce urodzenia

8 lutego 1931
Marion

Data i miejsce śmierci

30 września 1955
Cholame

Zawód

aktor

Lata aktywności

1950–1955

podpis
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Strona internetowa

Niedługo po swojej śmierci stał się ikoną popkultury (początkowo w Stanach Zjednoczonych, później także w innych krajach), jak również światowego kina oraz nonkonformistycznej postawy życiowej. Przyczyniła się do tego przede wszystkim rola zbuntowanego nastolatka Jima Starka w filmie Buntownik bez powodu. Pozostałe dwie znaczące produkcje z jego udziałem, Na wschód od Edenu i Olbrzym, chociaż wszystkie powstały w okresie, gdy aktor dopiero zdobywał sławę, umocniły jego status w kulturze masowej, który przypieczętowała nagła śmierć Deana w wieku zaledwie 24 lat. Jest pierwszą osobą, która otrzymała pośmiertnie nominację do Oscara w kategorii najlepszy aktor i jedyną, która otrzymała ją dwukrotnie (kilka osób zdobyło więcej niż jedną pośmiertną nominację, ale w różnych kategoriach). American Film Institute umieścił go na 18. miejscu na liście największych aktorów wszech czasów (The 50 Greatest American Screen Legends)[1].

Rodzina i edukacja

edytuj

Urodził się 8 lutego 1931 w miejscowości Marion w Indianie[2]. Był synem Wintona Deana, z zawodu technika dentystycznego, i Mildred Wilson[3]. Wychowywany był w duchu kwakierskim[4]. Kiedy miał sześć lat, wraz z rodziną przeniósł się do Santa Monica w Kalifornii[5]. Był silnie zżyty z matką[6], która „była jedyną osobą, która potrafiła zrozumieć Jimmy’ego”[7]. Za jej namową podjął naukę gry na skrzypcach[8] i lekcje tańca w amatorskim teatrzyku[9], a także zainteresował się poezją, muzyką i malarstwem[10].

Uczęszczał do szkoły podstawowej w Brentwood do 1940, kiedy to jego matka zmarła na raka[11]. Nie potrafiący poradzić sobie z wychowaniem dziewięciolatka, ojciec wysłał syna do Fairmount w Indianie, gdzie zamieszkał na farmie u swojego stryjostwa[11], Ortense i Marcusa Winslowów[12]. Kontynuował edukację w szkole w Fairmount, w której uzyskiwał słabe oceny, z wyjątkiem zajęć sportowych i przedmiotów artystycznych[13]. Wykazywał duże umiejętności gimnastyczne, interesował się sportem (grał w koszykówkę i baseballa oraz trenował lekkoatletykę, w tym skok o tyczce) oraz uczył się gry na klarnecie i perkusji[14]. Zachęcony przez ciotkę, rozwijał także zdolności aktorskie m.in. poprzez recytowanie tekstów na spotkaniach Organizacji na rzecz Wstrzemięźliwości Chrześcijańskiej, a później uczęszczał także na zajęcia kółka aktorskiego i występował w przedstawieniach szkolnych[15], m.in. zagrał główną rolę w sztuce Nasze serca były młode i radosne[16].

W młodości czuł się wyobcowany w towarzystwie rówieśników, którym próbował zaimponować brawurowymi zachowaniami, np. bujaniem się na szczycie drzew czy chodzeniem po lekko zamarzniętym potoku[17]. Ze względu na swoją wrażliwość i nieszablonowe zachowanie padał ofiarą docinek ze strony szkolnych kolegów, na co reagował wdawaniem się z nimi w bójki[18]. Pasjonował się niebezpiecznymi rozrywkami, m.in. szybką jazdą motocyklem[19]. W okresie dojrzewania znalazł oparcie w pastorze metodystów Jamesie DeWeerdzie[11], który m.in. dbał o jego rozwój kulturalny (razem słuchali muzyki poważnej i czytali poezję)[11] i rozwinął w nim zainteresowanie walkami byków, wyścigami samochodowymi i teatrem[20]. Według Billy’ego J. Harbina, przez wiele lat utrzymywali ze sobą intymne stosunki[21]. Joe i Jay Hyamsowie twierdzili, że Dean był molestowany przez swojego mentora i przeżył z nim pierwsze doświadczenia homoseksualne, natomiast DeWeerd opisał swoje relacje z przyszłym aktorem jako „zupełnie normalne”[22]. Za namową DeWeerda zapisał się do Krajowego Koła Recytatorskiego i wkrótce otrzymał pierwszą nagrodę w stanowym konkursie teatralnym za interpretację tekstu „Szaleniec” Charlesa Dickensa[23].

16 maja 1949 ukończył naukę w szkole średniej, po czym przeniósł się do Kalifornii, gdzie zamieszkał u ojca i macochy, Ethel Dean, z którą miał poprawne relacje[24]. Zapisał się do Santa Monica College, gdzie udzielał się na Wydziale Sztuk Teatralnych, pracował w uczelnianym radiu i uczęszczał na warsztaty z elektroniki i techniki telewizyjnej[25]. Podjął studia prawnicze i aktorskie na Uniwersytecie Kalifornijskim w Los Angeles, przy czym drugi kierunek obrał wbrew woli ojca i macochy[26]. Został przyjęty do bractwa Sigma Nu, w którym był szykanowany przez pozostałych członków[27]. W trakcie studiów otrzymał rolę Malcolma w inscenizacji Makbeta Shakespeare’a, ale za swój występ zebrał krytyczne recenzje[28]. Niepewny swoich zdolności, za namową przyjaciela, Williama Basta, zaczął uczęszczać na warsztaty aktorskie Jamesa Whitmore’a[29]. W styczniu 1951 porzucił szkołę, aby na poważnie zająć się aktorstwem[30].

Kariera zawodowa

edytuj

Na ekranie po raz pierwszy pojawił się w 1950 w telewizyjnej reklamie Pepsi. Następnie wcielił się w Jana Chrzciciela w telewizyjnym filmie religijnym Wzgórze Numer Jeden (Hill Number One, 1951)[31]. Po premierze filmu dziewczęta z jednej z katolickich szkół założyły pierwszy fanklub Deana[9]. Mimo przychylnych recenzji za występ w filmie, nie wzbudził większego zainteresowania w branży filmowej[32]. Dorabiał, pracując jako portier przy studiu radiowym CBS, jednak po tygodniu porzucił tę pracę[32]. W tym okresie związał się z Beverly Wills, a dzięki znajomościom zdobytym na przyjęciach u jej matki, aktorki Joan Davis, dostał kilka drobnych ról w produkcjach radiowych i telewizyjnych[33]. Statystował m.in. w filmach: Bagnet na broń (Fixed Bayonets, 1951), Has Anybody Seen My Gal? (1952) i Marynarzu, strzeż się (Sailors Beware, 1956)[34]. W tym okresie nauczył się rzucać lassem i jazdy konno[34]. Poza tym poznał Rogersa Bracketta, reżysera radiowego, który zaproponował mu pomoc w rozwinięciu kariery i znalezieniu lokum[35][36][37]. Ostatecznie zamieszkali razem i pozostawali ze sobą w nieformalnym związku[37].

W październiku 1951, za namową Whitmore’a i Bracketta, Dean przeniósł się do Nowego Jorku, gdzie rozpoczął współpracę z Jane Deacy z Louis Shurr Agency, która usiłowała znaleźć mu kolejne angaże aktorskie[38]. Podjął także naukę muzyki u Leonarda Rosenmana, gry na flecie barytonowym u Aleca Wildera i fotografii u Roya Schatta, poza tym wykazywał umiejętności do rzeźbiarstwa[39]. Pracował przy teleturnieju Beat the Clock i zagrał niewielkie role w serialach telewizji CBS: The Web, Studio One i Lux Video Theater. Został przyjęty do Actors Studio[40]. Dumny z przynależności do tej szkoły, w liście z 1952 napisał do rodziny: To najlepsza szkoła aktorska, jest tu kilku wspaniałych ludzi, takich jak Marlon Brando, Julie Harris, Arthur Kennedy, Mildred Dunnock. Niewielu może się tu dostać. To jedna z najlepszych rzeczy, jaka może przytrafić się aktorowi. Jestem jedną z najmłodszych przyjętych osób[35].

Dostrzeżony przez Lemuela Ayersa, został zaangażowany do roli Wally’ego Wilkinsa w spektaklu See the Jaguar na Broadwayu[41]. Choć był chwalony za swój występ, sztuka została zdjęta z afisza po tygodniu od premiery z uwagi na krytyczne recenzje[42]. Na początku lat 50. zagrał w popularnych serialach, m.in. Kraft Television Theater, Robert Montgomery Presents czy Danger and General Electric Theater, poza tym wcielił się w rolę niezadowolonego z życia nastolatka w serialu CBS Omnibus. W 1954 wcielił się w homoseksualnego Araba w spektaklu Bachir (reż. Daniel Mann), inscenizacji opowiadania André Gide’a Immoralista[43]. Pomimo otrzymania za tę rolę nagród dla najlepszego aktora drugoplanowego i najlepszego debiutanta roku, wkrótce odszedł z obsady w geście niezadowolenia ze zmian wprowadzonych do scenariusza[44]. Pozytywne recenzje otworzyły mu drzwi do Hollywood[45].

Został obsadzony przez Elię Kazana w roli Caleba Traska, buntowniczego syna pobożnego i wiecznie niezadowolonego z niego ojca (Raymond Massey), który pragnie poznać swoją matkę, burdelmamę z pobliskiego miasteczka (Jo Van Fleet), w dramacie Na wschód od Edenu (East of Eden, 1955), adaptacji powieści Johna Steinbecka o tym samym tytule[46]. 8 marca 1954 opuścił Nowy Jork i wyruszył do Los Angeles, gdzie wziął udział w zdjęciach do filmu. W wielu scenach improwizował, np. kiedy ojciec (Raymond Massey) nie chce przyjąć od Cala pieniędzy, które chłopak zarobił dla niego jako rekompensatę za fiasko, które go spotkało, Dean niespodziewanie podszedł do Masseya i zaczął płakać. Scena, w której na twarzy Masseya widać autentyczne zmieszanie, tak spodobała się reżyserowi, że ostatecznie trafiła do filmu. Choć występ w filmie przyniósł mu popularność, Deanowi przeszkadzało nagłe zainteresowanie mediów jego osobą, ponieważ wolał skupić się na grze aktorskiej[47]. Ze względu na częste porównywanie go przez dziennikarzy do Marlona Brando niechętnie udzielał wywiadów[48].

 
Dean w Buntowniku bez powodu

Po udanym występie w Na wschód od Edenu otrzymał rolę Jima Starka, samotnego buntownika i nierozumianego wyrzutka, desperacko pragnącego rodzicielskiej miłości ojca, w dramacie Nicholasa Raya Buntownik bez powodu (Rebel without a Cause, 1955). Rola w Buntowniku… przyniosła mu ogromną popularność, został za nią w 1955 nominowany pośmiertnie do Oscara dla najlepszego aktora pierwszoplanowego; była to pierwsza oficjalna pośmiertna nominacja dla aktora w historii Amerykańskiej Akademii Filmowej.

Został obsadzony w roli Jetta Rinka, potentata naftowego z Teksasu, w filmie George'a Stevensa Olbrzym (Giant, 1956) z Elizabeth Taylor i Rockiem Hudsonem[49]. Żeby zagrać postać starszą od siebie i wyglądać bardziej wiarygodnie, zafarbował włosy na siwo i trochę je obciął. Na potrzeby roli w filmie uczył się teksańskiego akcentu i studiował historię Teksasu[50]. Poza planem rozwijał zainteresowanie fotografią, trenował akrobatykę, grywał na bongosach i flecie, ćwiczył balet, uczył się zasad kompozycji i dyrygentury oraz języka hiszpańskiego, a także zgłębiał tajniki filozofii hinduistycznej oraz grywał w tenisa, golfa i bilard[50]. Za rolę w Olbrzymie otrzymał w 1956 drugą pośmiertną nominację do Oscara dla najlepszego aktora pierwszoplanowego.

Śmierć i pogrzeb

edytuj
 
Skrzyżowanie im. Jamesa Deana

Po otrzymaniu roli w Buntowniku bez powodu kupił samochód marki MG T-Type[51], niedługo później nabył białego forda country squire’a kombi, a następnie porsche 356 speedster[51], w którym startował w wyścigach (m.in. zwyciężył w amatorskim wyścigu samochodowym w Palm Springs)[52]. Po otrzymaniu roli w Olbrzymie kupił porsche 550 spyder[53][50]. Aktor i scenarzysta Alec Guinness po ujrzeniu samochodu ostrzegł Deana, mówiąc: „Jeśli wsiądziesz do tego auta, za tydzień znajdą cię w nim martwego”[54]. Aktor w tym okresie wykupił polisę ubezpieczeniową na 100 tys. dol[55].

30 września 1955 razem z mechanikiem, Rolfem Wütherichem, przygotowywał Porsche 550 do wyścigów samochodowych w Salinas w Kalifornii[56]. Po drodze na miejsce został zatrzymany przez drogówkę i otrzymał mandat za przekroczenie prędkości[57]. Jadąc do Paso Robles autostradą nr 66, niedaleko miejscowości Cholame zderzył się z fordem custom tudor, prowadzonym przez Donalda Turnupseeda[58]. Dean chwilę wcześniej miał powiedzieć: Koleś się zatrzyma, przecież nas widzi[59]. Policjant Ron Nelson, który przyjął zawiadomienie o zdarzeniu, po dotarciu na miejsce wypadku zobaczył ledwo żywego Deana wnoszonego do ambulansu[60]. Aktor został przewieziony do Paso Robles War Memorial Hospital, gdzie o godz. 17.59 stwierdzono jego zgon. W raporcie policyjnym dotyczącym prędkości, z jaką jechał Dean, Nelson napisał: Wrak samochodu i pozycja ciała pozwalały przypuszczać, że jechał z prędkością ok. 55 mil na godzinę (88 km/h).

 
Pomnik upamiętniający Jamesa Deana w Cholame, gdzie aktor zginął w odległości ok. 800 metrów

Dean został pochowany na Park Cemetery w Fairmount[61].

W 1957 w Cholame postawiono upamiętniający go pomnik wykonany z betonu i stali nierdzewnej i zaprojektowany przez Seitę Ōnishiego, który na rzeźbie umieścił godziny narodzin i śmierci Deana oraz jego ulubiony wers z Małego Księcia Antoine’a de Saint-Exupéry’ego, odręcznie napisany przez przyjaciela aktora, Williama Basta: To, co najważniejsze, jest niewidoczne dla oka. We wrześniu 2005, dla uczczenia 50. rocznicy śmierci aktora, skrzyżowanie dróg nr 41 i 46 w Cholame nazwane zostało jego imieniem (lokalizacja skrzyżowania: 35°44′05″N 120°17′04″W/35,734722 -120,284444).

Odbiór

edytuj

Wielu młodych Amerykanów, żyjących w czasie, kiedy popularne były najważniejsze filmy Deana, identyfikowało się z granymi przez niego postaciami, zwłaszcza z Jimem Starkiem z Buntownika bez powodu. Joe Hyams powiedział, że Dean był jedną z niewielu gwiazd, takich jak Rock Hudson czy Montgomery Clift, którzy seksualnie pociągali zarówno kobiety, jak i mężczyzn. Według Marjorie Garber, taka tendencja to jakiś nie dający się opisać dodatkowy czynnik, czyniący gwiazdą[62]. „Ikonizacja” Deana była wynikiem zapotrzebowania ówczesnej młodzieży, pozbawionej prawa głosu, na jakąś nośną postać, z którą nastolatkowie mogliby się identyfikować[63]. Dean stał się również symbolem biseksualizmu, który prezentował na ekranie[64]. Wrażliwość, jaką Dean okazywał w Buntowniku bez powodu postaci granej przez Sala Mineo, poruszyła homoseksualnych widzów przez swoją szczerość. Czytelnicy Gay Times okrzyknęli Deana gejowskim męskim symbolem wszech czasów[65].

Orientacja seksualna

edytuj

Odkąd zdobył popularność, prasa często spekulowała o jego orientacji seksualnej. Dean według niektórych źródeł był biseksualistą, według innych – gejem. William Bast, biograf i najbliższy przyjaciel Deana, w swoich publikacjach wspomina o homoseksualnych kontaktach aktora oraz o jego znajomości barów i środowiska gejowskiego. O homoseksualnej orientacji Deana przekonani byli również m.in. Gavin Lambert (biograf Natalie Wood) i Nicholas Ray. Marlon Brando w swojej biografii przyznał się do kontaktów seksualnych z Deanem.

Dean, zapytany bezpośrednio przez dziennikarza o swoją seksualność, odpowiedział: Nie jestem homoseksualistą, ale też nie zamierzam iść przez życie z jedną ręką związaną za plecami[66][67]. W 1948 podczas komisji poborowej do wojska miał oświadczyć, że jest gejem, jednak najpewniej uczynił to, by zostać zwolnionym ze służby[16].

Na początku kariery aktorskiej był związany z reżyserem Rogersem Brackettem, piosenkarką Elizabeth Sheridan i aktorką Barbarą Glenn[68]. Następnie był związany m.in. z Pier Angeli i Lili Kardell [69], a także romansował z Jackiem Simmonsem i Natalie Wood[70]. Podczas kręcenia Olbrzyma romansował z aktorką Ursulą Andress[71].

Filmografia

edytuj

Produkcje kinowe

edytuj
Rok Tytuł Postać Komentarz
1951 Bagnet na broń Doggie (niewymieniony w czołówce)
1952 Marynarzu, strzeż się Sekundant boksera (niewymieniony w czołówce)
Has Anybody Seen My Gal? chłopak przy fontannie (niewymieniony w czołówce)
1953 Trouble Along the Way statysta (niewymieniony w czołówce)
1955 Na wschód od Edenu Caleb Trask
Buntownik bez powodu Jim Stark
  • Nominacja do nagrody BAFTA
1956 Olbrzym Jett Rink

Filmy i seriale telewizyjne

edytuj

Nagrody

edytuj

Teatr

edytuj
Występy na Broadwayu
Występy off-broadwayowskie
  • The Metamorphosis (1952) – na podstawie noweli Franza Kafki
  • The Scarecrow (1954)
  • Women of Trachis (1954)
  • La légende de Jimmy – musical Michela Bergera i Luca Plamondona

Filmy dokumentalne i biograficzne

edytuj

Niekompletna lista nielicznych aktorskich biografii Deana oraz filmów i odcinków biograficznych seriali dokumentalnych poświęconych aktorowi. Wymieniono jedynie filmy: oficjalne, wydawane w kolejne rocznicy śmierci aktora, trwające co najmniej godzinę, zawierające wartościowe materiały bądź pozytywnie oceniane przez fanów Deana i miłośników kina[72].

  • 1957: The James Dean Story – dokument powstały niedługo po śmierci Deana, zawierający wywiady m.in. ze stryjostwem, u którego się wychowywał, zaprzyjaźnionym taksówkarzem czy właścicielem jego ulubionej restauracji w Los Angeles
  • 1974: James Dean we wspomnieniach (James Dean Remembered) – dokument telewizyjny powstały w 19. rocznicę śmierci Deana. Zawiera wywiady z Natalie Wood, Salem Mineo, Sammym Davisem Jr., Rockiem Hudsonem i Steve’em Allenem
  • 1975: James Dean: The First American Teenager – dokument zawierający wywiady m.in. z mieszkańcami Fairmount, którzy poznali go, gdy był dzieckiem
  • 1976: James Dean: Portrait of a Friend
  • 1988: Forever James Dean
  • 1991: James Dean: The Final Day – odcinek telewizyjnego miniserialu Naked Hollywood współtworzonego przez BBC. Zawiera wywiady w Williamem Bastem, Liz Sheridan i Mailą Nurmi, otwarcie rozmawia się o orientacji seksualnej Deana
  • 1996: James Dean: A Portrait – dokument telewizyjny
  • 1997: James Dean: Wyścig z przeznaczeniem (James Dean: Race with Destiny) – fabularyzowana biografia
  • 2001: James Dean: Buntownik? (James Dean) – fabularyzowana biografia telewizyjna
  • 2001: James Dean: Born Cool
  • 2002: James Dean: Outside the Lines – odcinek amerykańskiego serialu Biography, zawierający wywiady z Rodem Steigerem, Williamem Bastem i Martinem Landau
  • 2005: Niezwykła osobowość: James Dean we wspomnieniach (Sense Memories) – odcinek telewizyjnego serialu biograficznego American Masters, opowiadający o ostatnich osiemnastu miesiącach życia Deana[73]
  • 2005: James Dean: Wiecznie młody (James Dean: Forever Young) – dokument powstały w 50. rocznicę śmierci Deana. Zawiera wiele nigdy wcześniej nie publikowanych materiałów, na jego potrzebny twórcy odnaleźli m.in. 29 z 37 występów telewizyjnych aktora[73]
  • 2005: James Dean: Kleiner Prinz, Little Bastard – niemiecka biografia telewizyjna, zawierająca wywiady z Williamem Bastem, Marcusem Winslowem Jr. i Robertem Hellerem
  • 2005: James Dean: Mit Vollgas durchs Leben – austriacka biografia telewizyjna, zawiera wywiady z Rolf Wütherich i Williamem Bastem
  • 2006: Living Famously – odcinek dokumentalnego serialu biograficznego, wyprodukowany przez australijską telewizję, zawiera wywiady z Martinem Landau, Betsy Palmer, Williamem Bastem i Bobem Hinkle’em
  • 2006: September 30, 1955 – dokument o ostatnim dniu życia Deana

Odniesienia w popkulturze

edytuj

Dean został wspomniany bądź jest bohaterem m.in. następujących utworów:

Philip J. Fry, bohater serialu Futurama, przypomina z wyglądu postać zagraną przez Deana w Buntowniku bez powodu. W książce Fobos Victora Dixena kanadyjski piosenkarz występujący jako postać epizodyczna jest opisywany jako „młody James Dean”. W sitcomie Happy Days na ścianie Fonziego widać plakat z Jamesem Deanem. Plakat z Deanem widać również w pokoju Razzo w Grease. W serialu Świat według Bundych Al i Bud kilkakrotnie wymieniają imię Deana, Bud m.in. przy jednym ze swoich licznych nieudanych podrywów.

W Ze śmiercią jej do twarzy (1992) Dean pojawia się na przyjęciu dla osób, które zakupiły specyfik zapewniający nieśmiertelność, zaś w Pulp Fiction (1994) przebrany jest za niego jeden z kelnerów w Jackrabbit Slim’s (w obydwu filmach w postać Deana wcielił się ten sam aktor, Eric Clark). Dean pojawia się także w jednym z odcinków animowanego serialu Family Guy (I Dream of Jesus, wyemitowanym 5 października 2008), gdzie głosu udziela mu Steve Callaghan. Nawiązania do Deana pojawiają się również w filmach Głośniej od bomb oraz Parnassus: Człowiek, który oszukał diabła, gdzie obok Rudolpha Valentino i księżnej Diany określony zostaje jako nieśmiertelne bóstwo żyjące w świadomości ludzi.

W książce Homeward Bound Harry’ego Turtledove’a, pisarza science-fiction specjalizującego się w historii alternatywnej, Dean nie ginie w wypadku, a pojawia się w jeszcze kilku innych filmach, m.in. Rescuing Private Ranfall, bazującym na Szeregowcu Ryanie.

Według „Forbesa”, dom Deana ciągle przynosi pięć milionów dolarów zysku rocznie[74].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ AFI’s 100 YEARS...100 STARS. American Film Institute. [dostęp 2018-12-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-26)]. (ang.).
  2. ↑ Thomas 1991 ↓, s. 14–15.
  3. ↑ Thomas 1991 ↓, s. 11–13.
  4. ↑ Thomas 1991 ↓, s. 13, 19.
  5. ↑ Thomas 1991 ↓, s. 20–24.
  6. ↑ Thomas 1991 ↓, s. 28, 32.
  7. ↑ Michael DeAngelis, Gay Fandom and Crossover Stardom: James Dean, Mel Gibson and Keanu Reeves (Duke University Press, 2001), s. 97.
  8. ↑ Thomas 1991 ↓, s. 47.
  9. ↑ a b James Dean we wspomnieniach, 1974, reż. Jack Haley Jr. (dokument dostępny m.in. w dwupłytowym wydaniu DVD Buntownika bez powodu).
  10. ↑ Thomas 1991 ↓, s. 52.
  11. ↑ a b c d Cawthorne 2005 ↓, s. 311.
  12. ↑ Thomas 1991 ↓, s. 38–41.
  13. ↑ Thomas 1991 ↓, s. 41, 77.
  14. ↑ Thomas 1991 ↓, s. 43, 45, 58, 61, 68–69.
  15. ↑ Thomas 1991 ↓, s. 50, 68.
  16. ↑ a b Cawthorne 2005 ↓, s. 312.
  17. ↑ Thomas 1991 ↓, s. 44–45.
  18. ↑ Thomas 1991 ↓, s. 56–57.
  19. ↑ Thomas 1991 ↓, s. 55, 65.
  20. ↑ Thomas 1991 ↓, s. 63.
  21. ↑ Więcej szczegółów odnośnie do relacji Deana z pastorem znaleźć można w pracy zbiorowej B.J. Harbina, Kim Marry i Roberta A. Schankego The Gay and Lesbian Theatrical Legacy: A Biographical Dictionary of Major Figures in American Stage History in the Pre-Stonewall Era (University of Michigan Press, 2005), s. 133
  22. ↑ Joe i Jay Hyamsowie, James Dean: Little Boy Lost (1992), s. 20.
  23. ↑ Thomas 1991 ↓, s. 64.
  24. ↑ Thomas 1991 ↓, s. 73–75.
  25. ↑ Thomas 1991 ↓, s. 77–78.
  26. ↑ Thomas 1991 ↓, s. 77, 81–82.
  27. ↑ Thomas 1991 ↓, s. 82, 85.
  28. ↑ Thomas 1991 ↓, s. 83–84.
  29. ↑ Thomas 1991 ↓, s. 87–88.
  30. ↑ Thomas 1991 ↓, s. 90.
  31. ↑ Thomas 1991 ↓, s. 88.
  32. ↑ a b Thomas 1991 ↓, s. 89.
  33. ↑ Thomas 1991 ↓, s. 92.
  34. ↑ a b Thomas 1991 ↓, s. 93.
  35. ↑ a b William Bast, Surviving James Dean, New Jersey: Barricade Books, 2006.
  36. ↑ Joe i Jay Hyamsowie, James Dean: Little Boy Lost, s. 79.
  37. ↑ a b Cawthorne 2005 ↓, s. 313.
  38. ↑ Thomas 1991 ↓, s. 94, 103.
  39. ↑ Thomas 1991 ↓, s. 97.
  40. ↑ Cawthorne 2005 ↓, s. 314.
  41. ↑ Thomas 1991 ↓, s. 106–111.
  42. ↑ Thomas 1991 ↓, s. 111–112.
  43. ↑ Thomas 1991 ↓, s. 112–113.
  44. ↑ Thomas 1991 ↓, s. 113.
  45. ↑ R. Reise, The Unabridged James Dean, 1991.
  46. ↑ Thomas 1991 ↓, s. 113–114.
  47. ↑ Thomas 1991 ↓, s. 122–123.
  48. ↑ Thomas 1991 ↓, s. 114.
  49. ↑ Thomas 1991 ↓, s. 1288.
  50. ↑ a b c Thomas 1991 ↓, s. 129.
  51. ↑ a b Cawthorne 2005 ↓, s. 317.
  52. ↑ Thomas 1991 ↓, s. 124–125.
  53. ↑ Arthur St. Antoine. Interview: Dean Jeffries, Hollywood legend, Motor Trend Magazine.
  54. ↑ Alec Guinness, Blessings in Disguise (Random House, 1985, ISBN 0-394-55237-7), rozdz. 4, s. 34–35.
  55. ↑ Thomas 1991 ↓, s. 130.
  56. ↑ Thomas 1991 ↓, s. 133–134.
  57. ↑ Thomas 1991 ↓, s. 134.
  58. ↑ Thomas 1991 ↓, s. 135–136.
  59. ↑ Frascella, L., Weisel, A. Live Fast, Die Young: The Wild Ride of Making Rebel Without a Cause, s. 233, New York: Touchstone, 2005.
  60. ↑ Chawkins, Steve, Remembering a 'Giant', Los Angeles Times, 1 października 2005.
  61. ↑ William Bjornstad: James Dean (1931-1955). findagrave.com. [dostęp 2014-08-29]. (ang.).
  62. ↑ Marjorie B. Garber, Bisexuality and the Eroticism of Everyday Life (2000), s. 140. Patrz również: Bisexuality and Celebrity w: Rhiel and Suchoff, The Seductions of Biography, s. 18.
  63. ↑ Perry, G., James Dean, s. 204, New York, DK Publishing, Inc., 2005.
  64. ↑ David Burner, Making Peace with the 60s (Princeton University Press, 1997), s. 244.
  65. ↑ Garry Wotherspoon and Robert F. Aldrich, Who’s Who in Gay and Lesbian History: from Antiquity to World War II (Routledge, 2001), s. 105.
  66. ↑ James Dean w bazie IMDb (ang.)
  67. ↑ Cawthorne 2005 ↓, s. 321.
  68. ↑ Cawthorne 2005 ↓, s. 313–315.
  69. ↑ Thomas 1991 ↓, s. 116–118, 126, 129.
  70. ↑ Cawthorne 2005 ↓, s. 319–322.
  71. ↑ Cawthorne 2005 ↓, s. 323.
  72. ↑ Więcej informacji o każdym z wymienionych filmów znaleźć można w bazie IMDb.
  73. ↑ a b Film dostępny w Polsce w sprzedaży detalicznej bądź w ośmiopłytowym pakiecie James Dean Prestige Collection.
  74. ↑ Lisa DiCarlo: The Top Earners for 2004. 25 października 2004. [dostęp 2014-10-29].

Bibliografia

edytuj
  • T.T. Thomas: Ja – James Dean. Robert Sudół (tłum.). Wydawnictwo Batos, 1991. ISBN 83-900156-1-7.
  • Nigel Cawthorne: Życie erotyczne gwiazd Hollywood. Anna Nowak (tłum.). Oficyna Wydawnicza Mireki, 2005. ISBN 83-89533-37-5.

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=James_Dean&oldid=75208584”