Jakub I Zdobywca

Jakub I Zdobywca (katal. Jaume I el Conqueridor, hiszp. Jaime I el Conquistador, ur. 2 lutego 1208 w Montpellier, zm. 27 lipca 1276 w Walencji) – król Aragonii i hrabia Barcelony od 1213 r., noszący również tytuły króla Walencji oraz króla Majorki.

Jakub I Zdobywca

Jakub I Zdobywca
Król Aragonii
Okres	od 1213 do 1276
Poprzednik	Piotr II Katolicki
Następca	Piotr III Aragoński
Król Majorki
Okres	od 1262 do 1276
Następca	Jakub II
Dane biograficzne
Dynastia	barcelońska
Data urodzenia	2 lutego 1208
Data śmierci	27 lipca 1276
Miejsce spoczynku	Klasztor Najświętszej Marii Panny w Poblet
Ojciec	Piotr II Katolicki
Matka	Maria de Montpellier
Żona	Eleonora Kastylijska od 1221
Dzieci	Alfons
Żona	Jolanda węgierska od 8 września 1235 do 9 października 1251
Dzieci	Jolanta Konstancja Piotr III Aragoński Jakub II Ferdynand Sancha Izabela Aragońska Maria Sancho Eleonora
Żona	Teresa Gil de Vidaure
Dzieci	Jakub Piotr
Dzieci	nieślubne: Fernando Sánchez Pedro Fernández Jaume Sarroca

Życiorys

Syn Piotra II Katolickiego i Marii de Montpellier. Z poczęciem Jakuba wiąże się dość niecodzienna historia. Jego ojciec, znany kobieciarz, co potwierdza kronika Jakuba, dążył do unieważnienia małżeństwa z matką przyszłego Zdobywcy. Maria nie cieszyła się jego zainteresowaniem i Jakub nigdy nie przyszedłby na świat, gdyby nie intryga patrycjuszy Montpellier i rycerza Guillema de Alcalá, bliskiego współpracownika Piotra. Plan zakładał podstawienie Marii w miejsce kochanki, z którą Piotr zamierzał spędzić noc. Średniowieczne alkowy często pogrążone były w mroku – władca zorientował się, z kim ma do czynienia, dopiero o poranku. Ten epizod nie poprawił stosunków między królewską parą. Ostatecznie jednak werdykt papieski z 1213 r. utrzymał małżeństwo w mocy i Jakub pozostał prawowitym dziedzicem tronu.

W 1211 Piotr przekazał swego pierworodnego potomka w ręce Szymona z Montfort, wodza krucjaty przeciw albigensom, przewidzianego w umowie z Sant Nazari de Masol (11 września 1211) na teścia królewicza. Niebawem drogi Piotra II i Montforta rozeszły się – "Lew Krucjaty", podbijając na rozkaz papieża Langwedocję, zagroził katalońskim interesom. Zbrojne starcie Muret (12 września 1213) rozstrzygnęło losy konfrontacji na korzyść Montforta; walczący incognito (dokonał zamiany zbroi z pewnym rycerzem) król Piotr poległ. Kronika Jakuba podaje, że wyczerpany upojną nocą z langwedocką metresą król nie był w stanie wysłuchać na stojąco mszy przedbitewnej. W maju 1214 Jakub został w Narbonie przekazany swoim baronom na polecenie papieża Innocentego III, zwierzchnika lennego Aragonii. Legat Pietro da Benevento towarzyszył infantowi w drodze do Lleidy, gdzie zwołał Kortezy, na których trzy stany przysięgły wierność nowemu monarsze. W imieniu Jakuba rządy przejął jako prokurator generalny jego stryjeczny dziadek, hrabia Roussillon (Rosselló) Sanczo. Z woli Rzymu wychowanie i opiekę nad młodym władcą powierzono mistrzowi prowincji templariuszy Guillemowi de Mont-rodon. Tym samym papież dopilnował, by Jakub nie poszedł w ślady ojca i nie kontynuował tradycyjnej katalońskiej polityki w Langwedocji i nie wspomagał tamtejszych baronów, oskarżonych o sprzyjanie herezji, w walce z krucjatą Montforta. 23 stycznia 1216 r. papież wyznaczył do udziału w zarządzie państwem u boku hrabiego Sancza siedmiu doradców. W skład tego grona weszli: z Katalonii arcybiskup Tarragony Espàreg de la Barca, mistrz templariuszy Guillem de Mont-rodon, wicehrabia Guillem de Cardona i prawnik Guillem de Cervera, a z Aragonii biskup Tarazony García Frontín oraz baronowie Ximeno Cornell i Pedro Ahonés. W zamyśle papieża rada miała ograniczyć władzę Sancza jako człowieka sprzyjającego "heretykom" z Langwedocji; w rzeczywistości jednak wzmocniła jego autorytet przez asystę siedmiu znakomitości w jego rządach i rozproszyła odpowiedzialność za niepopularne w Rzymie decyzje. Jednym z takich bulwersujących papiestwo posunięć było udzielenie posiłków przybyłemu po pomoc hrabiemu Tuluzy Rajmundowi VI jesienią 1216 r.

Pomnik w Elche

Po dojściu do lat sprawnych Jakub oparł się na mieszczaństwie Barcelony przeciw opozycji możnowładczej. Doświadczenia z okresu małoletności skłoniły go do faworyzowania Katalończyków, w porównaniu z Aragończykami mniej krnąbrnych i przywiązanych do feudalnych przywilejów. Dążąc do wewnętrznego uspokojenia państwa, Jakub skierował zainteresowania swych baronów na tory rekonkwisty. Rozszerzył terytorium Korony Aragonii kosztem rozpadającej się Hiszpanii muzułmańskiej, czyli Al-Andalus. W 1229 podbił Majorkę, w 1234 Minorkę, w 1235 Ibizę, a w 1238 królestwo Walencji. Po tych podbojach Jakub przyjął tytuły (prócz wcześniejszego tytułu króla Aragonii) króla Walencji i króla Majorki. Zwycięstwa Jakuba wzmocniły jego pozycję w państwie, ułatwiły złamanie opozycji i przeprowadzenie kodyfikacji praw dla Walencji i Aragonii. Rozwój handlu morskiego prowadzonego przez miasta Aragonii i związany z tym rozwój floty skłonił Jakuba do podjęcia zabiegów o opanowanie zachodniej części basenu Morza Śródziemnego.

Jakub poparł króla Sycylii Manfreda Hohenstaufa w jego dążeniach do stworzenia królestwa Włoch nie powiązanego z Niemcami. Sojusz z Manfredem utwierdził Jakub w 1262 małżeństwem swego syna Piotra z córką Manfreda Konstancją. W tej sytuacji Karol I Andegaweński, obawiając się wzmocnienia Jakuba, przyjął w 1265 odrzuconą poprzednio propozycję papieską podboju Sycylii i przy wsparciu papieża Urbana IV pokonał w 1266 Manfreda, a w 1268 – Konradyna. Jakub został zmuszony do porzucenia swych planów.

Za panowania Jakuba zwołano pierwsze Kortezy aragońskie (Lleida 1214). Władca napisał obszerną autobiografię pod tytułem Commentari (lub: Libre) dels feyts esdevenguts en la vida del molt alt senyor en Jacme, lo Conqueridor (Komentarz (lub: Księga) czynów dokonanych w ciągu żywota wielce wysokiego pana króla Jakuba, Zdobywcy). Alternatywny tytuł tej kroniki (zachowało się kilka różnych manuskryptów) brzmi: Chronica o comentaris del gloriosissim e invictissim Rey en Jacme Primer Rey d’Aragó, de Mallorques e de Valencia compte de Barcelona e de Montpesler (Kronika lub komentarze najsławetniejszego i niezwyciężonego Króla Jakuba Pierwszego Króla Aragonu, Majorki i Walencji, hrabiego Barcelony i Montpellier).

Życie prywatne

Jakub był trzykrotnie żonaty, jego pierwszą żoną od 1221 była Eleonora Kastylijska (córka króla Alfonsa VIII Szlachetnego, i Eleonory Plantagenet). Ich małżeństwo zostało anulowane, ale mieli oni ślubnego syna:

• Alfonsa (1229–1260), męża Konstancji de Montcada, hrabiny Bigorry.

Druga żona Jakuba – Jolanda węgierska (córka króla Andrzeja II Arpadowicza) urodziła mu 10 dzieci:

• Jolantę (1236–1301), żonę Alfonsa X Mądrego – króla Kastylii,
• Konstancję (1239–1269), żonę Juana Manuela – pana Villena (syna Ferdynanda III),
• Piotra III Wielkiego Aragońskiego (1240–1285), króla Aragonii, Katalonii i Walencji,
• Jakuba (1243–1311), króla Majorki,
• Ferdynanda (1245–1250),
• Sanchę (1246–1251),
• Izabelę (1247–1271), żonę Filipa III Śmiałego – króla Francji,
• Marię (1248–1267), zakonnicę,
• Sancha (1250–1279), arcybiskupa Toledo,
• Eleonorę (ur. 1251 i zm. w dzieciństwie).

Jego trzecią żoną była Teresa Gil de Vidaure, którą zostawił, kiedy zachorowała na trąd. Mieli oni dwóch synów:

• Jakuba (ok. 1255–1285), pana Xèrica,
• Piotra (1259–1318), pana Ayerbe.

Jakub miał kilkanścioro dzieci ze swoimi kochankami:

• Z Blancą d'Antillón – Ferrana Sanchisa lub Fernando Sáncheza (1240–1275), barona Castro,
• Z Berenguelą Fernández – Pedro Fernándeza, barona Híjar,
• Z Elvirą Sarroca – Jaume Sarroca (ur. 1248), arcybiskupa Hueski.

Bibliografia

• Jaume I, Libre dels feyts esdevenguts en la vida del Rey en Jacme, lo Conqueridor = The Chronicle of James I, tłum. John Forster, Chapman and Hall, London 1883 = Chronica o comentaris del gloriosissim e invictissim Rey en Jacme Primer Rey d’Aragó, de Mallorques e de Valencia compte de Barcelona e de Montpesler, ed. M. Aguiló i Fuster, Barcelona 1873.
• Ferran Soldevila, Jaume I, Pere el Gran, Barcelona 1955.
• Ferran Soldevila, Els primers temps de Jaume I, Barcelona 1968.
• José Luis Villacañas, Jaume I el Conquistador, Madrid 2004.