Wikipedia

Jabłoń dzika

Jabłoń dzika, płonka[5] (Malus sylvestris) – gatunek jabłoni rosnący dziko w niemal całej Europie. Jest uprawiany w wielu krajach świata[6]. W Polsce występuje rzadko na niżu i w niższych położeniach górskich[7].

Jabłoń dzika
Ilustracja
Morfologia
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

różowce

Rodzina

różowate

Rodzaj

jabłoń

Gatunek

jabłoń dzika

Nazwa systematyczna
Malus sylvestris (L.) Mill.[3]
Gard. dict. ed. 8: Malus no. 1. 1768
Synonimy
  • Malus malus (L.) Britton
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]

brak danych
Multimedia w Wikimedia Commons
Owoce jabłoni dzikiej
Kwiaty

Inne nazwy zwyczajowe: jabłoń płonka, jabłoń leśna[8].

W wyniku skrzyżowania jabłoni dzikiej i jabłoni niskiej (Malus pumila) powstała jabłoń domowa, uprawiana obecnie w ogromnej ilości kultywarów[9].

Morfologia

edytuj
Pokrój
Krzew lub małe drzewo o wysokości do 10 m[10] z cierniami na krótkopędach, zwłaszcza na młodych roślinach[7].
Liście
Ulistnienie skrętoległe, liście szerokoeliptyczne do okrągławych, do 6,5 cm długości. Przylistki wcześnie odpadające[11].
Kwiaty
Dość duże, zebrane po kilka w baldachokształtne kwiatostany. Mają 5-działkowy kielich i 5 białych z różowym zabarwieniem płatków korony, słupek złożony z 5 owocolistków i liczne pręciki z żółtymi pylnikami[10].
Owoce
Na cienkich i szypułkach dłuższych od połowy długości owocu, jabłkowate, niewielkie (do 3,5 cm średnicy), kuliste, zielone do żółtozielonych, zwykle błyszczące, na szczycie z trwałym kielichem. Są kwaśne i twarde[7].

Biologia i ekologia

edytuj

Kwitnie w maju równocześnie z rozwojem liści. Kwiaty są przedsłupne i owadopylne[12]. W Polsce rośnie w zaroślach, lasach liściastych i mieszanych oraz na ich obrzeżach. Zwykle nieliczna na stanowiskach. Rośnie bardzo wolno[7]

Zastosowanie

edytuj
  • Używana była dawniej na podkładki dla szlachetnych odmian jabłoni oraz jako roślina lecznicza[10].
  • Drewno było cenione ze względu na twardość i czerwone zabarwienie – wykorzystywane w snycerstwie i tokarstwie[7].
  • W Księdze Joela (1,12) jest werset: „Uschła winna latorośl i zwiędło drzewo figowe, drzewo granatowe i palma daktylowa, i jabłoń". Wskazuje on, że jabłoń uprawiana była już wówczas na Ziemi Świętej[13].
  • W Mezopotamii znano owoce dzikiej jabłoni już 5 tysięcy lat p.n.e., mimo że nie rosła tam. Jej owoce były sprowadzane z innych krajów i były cenne – świadczy o tym fakt, że złożono je jako dary ofiarne. W grobowcu królewskim w Ur odkryto nanizane na sznurek połówki jabłek jabłoni dzikiej, mówią też o tym gatunku napisane pismem klinowym gliniane tabliczki pochodzące z tego okresu. Około 4 tysięcy lat p.n.e. jabłka sprowadzane były do starożytnego Egiptu. Zwęglone, pochodzące z okresu około tysiąc lat p.n.e. owoce jabłoni znaleziono na granicy półwyspu Synaj i pustyni Negew[13].

Udział w kulturze

edytuj
  • W europejskiej sztuce średniowiecza i renesansu jabłoń jest przedstawiana jako drzewo rosnące w rajskim ogrodzie. W żadnym miejscu biblijnej Księgi Rodzaju nie jest podane, o jaki gatunek drzewa chodzi, nie ma też żadnych naukowych ustaleń, że była to jabłoń. Jabłoń zresztą nie rosła dziko ani w Egipcie, ani na hipotetycznych terenach, gdzie znajdował się raj. Przyjęcie jabłoni jako drzewa rajskiego to tylko pomysł średniowiecznych artystów, którzy przedstawiając na malowidłach rajskie drzewo przyjęli, że była to jabłoń[13].
  • W Biblii sześć razy słowa oznaczającego jabłoń użyto jako nazwy miejscowości (np. w Księdze Jozuego 12,17; 15,34), jeden raz jako imię własne (1 Księga Kronik 2,43)[13].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-25] (ang.).
  3. ↑ The Plant List. [dostęp 2014-12-20].
  4. ↑ Malus sylvestris, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  5. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  6. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2014-12-20].
  7. ↑ a b c d e Włodzimierz Seneta, Jakub Dolatowski: Dendrologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997, s. 240. ISBN 83-01-12099-1.
  8. ↑ Jakub Mowszowicz: Pospolite rośliny naczyniowe Polski. Wyd. czwarte. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 185. ISBN 83-01-00129-1.
  9. ↑ Bolesław Sękowski: Pomologia systematyczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993. ISBN 83-01-10859-2.
  10. ↑ a b c Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
  11. ↑ W. Kulesza: Klucz do oznaczania drzew i krzewów. Warszawa: PWRiL, 1955.
  12. ↑ Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
  13. ↑ a b c d Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Jabłoń_dzika&oldid=62549945”