Józef Szarawara
Józef Szarawara (ur. 26 lutego 1924 w Janowiczkach, zm. 8 lipca 2022[1][2]) – profesor nauk technicznych[3], nauczyciel akademicki i naukowiec, działający w wielu obszarach technologii i inżynierii chemicznej, termodynamiki stosowanej oraz kinetyki i inżynierii reakcji chemicznych[4].
| Data i miejsce urodzenia |
26 lutego 1924 |
|---|---|
| Data śmierci |
22 lipca 2022 |
| profesor nauk technicznych | |
| Specjalność: inżynieria reaktorów chemicznych, kinetyka chemiczna, termodynamika chemiczna | |
| Alma Mater | |
| Doktorat |
16 grudnia 1959 |
| Habilitacja |
listopad 1963 |
| Profesura |
1975 |
| Nauczyciel akademicki | |
| Uczelnia | |
| Odznaczenia | |
   
| |
Życiorys
edytujDzieciństwo i młodość
edytuj
Pochodzi z rodziny chłopskiej, w której pielęgnowano stare tradycje ludowe. Urodził się 26 lutego 1924 roku w Janowiczkach. Przed wybuchem II wojny światowej skończył szkołę podstawową i dwie klasy ogólnokształcącego gimnazjum w Miechowie (ze szkołą nie zerwał kontaktów[5]). W okresie okupacji niemieckiej przebywał na wsi, pomagając rodzicom w prowadzeniu gospodarstwa. Samodzielnie uzupełniał wiedzę w zakresie szkoły średniej. Od 1943 roku brał udział w akcjach Tajnego Związku Młodzieży Wiejskiej "Młody Las"[4].
Egzamin maturalny (profil matematyczno-fizyczny) zdał w Miechowie w czerwcu 1945 roku, a jesienią przystąpił do egzaminu konkursowego na Wydział Chemiczny Politechniki Śląskiej w Gliwicach. Jako student był członkiem związku studenckiego „Bratnia Pomoc” oraz do Akademickiego Związku Młodzieży Wiejskiej „Wici”, a po zjednoczeniu w 1948 roku do Związku Młodzieży Polskiej (nie należał do żadnej partii). Dyplom magistra inżyniera chemika nauk technicznych ze specjalnością technologia chemiczna nieorganiczna otrzymał w grudniu 1950 roku[4][6].
Praca na Politechnice Śląskiej
edytuj
Pracę na Politechnice Śląskiej rozpoczął już przed ukończeniem studiów, w 1949 roku, w Katedrze Technologii Wielkiego Przemysłu Nieorganicznego[4]. W latach 1954–1956 odbył tu aspiranturę naukową i wykonał pracę doktorską pt. Zastosowanie amoniaku do odzyskiwania dwutlenku siarki z rozcieńczonych gazów przemysłowych. Zagadnienia statyki układu NH3–SO2–H2O. Pracę obronił 16 grudnia 1959[a], uzyskując stopień naukowy doktora nauk technicznych[4][6][7].
W 1963 roku odbył sześciomiesięczny staż naukowy w katedrach prof. M. J. Pozina i P. G. Romankowa (Chemiczno-Technologiczny Instytut w Leningradzie), gdzie wzbogacał wiedzę o kinetyce absorpcji z reakcją chemiczną i analizie wymiarowej. W listopadzie tego samego roku uzyskał stopień naukowy doktora habilitowanego za pracę[4] „Kinetyka procesu absorpcji dwutlenku siarki w roztworach siarczynów amonowych”.
W 1964 roku został zatrudniony na etacie docenta, początkowo w Katedrze Aparatury Chemicznej, a od 1967 roku w Katedrze Technologii Wielkiego Przemysłu Nieorganicznego. Od 1969 roku pracował w Instytucie Chemii i Technologii Nieorganicznej (utworzonym w czasie reformy szkolnictwa wyższego), w którym był kierownikiem Zespołu Technologii Nieorganicznej, a od 1984 roku – kierownikiem Zakładu Technologii Nieorganicznej[4][8]. W 1974 roku odbył kilkumiesięczny staż naukowy w Katedrze Projektowania Technologicznego Politechniki Warszawskiej u prof. Stanisława Bretsznajdera, gdzie zapoznał się z problematyką inżynierii reakcji chemicznych i reaktorów chemicznych[4].
Tytuły naukowe profesora nadzwyczajnego i profesora zwyczajnego otrzymał w latach 1975 (decyzja Rady Państwa) i 1987 (decyzja CKK)[4][8][9]. CKK podjęło decyzję po upływie 6 lat od daty złożenia wniosku przez Senat uczelni z powodu stanu wojennego (1981–1983). Uważa się, że znaczenie miało też podpisanie przez prof. Szarawarę protestu w sprawie zabójstwa ks. Jerzego Popiełuszki (1984)[4][6].
Prace badawcze J. Szarawary i jego zespołu zmierzały do rozwiązania ważnych problemów fizykochemicznych, leżących u podstaw procesów technologicznych. Spośród wykonanych prac są wyróżniane badania[4]:
- statyki procesu wytwarzania mocznika i opracowanie modelu kinetycznego syntezy mocznika (układ równań kinetycznych, podstawa optymalizacji w projektowaniu reaktorów ciśnieniowych),
- statyki i kinetyki ciśnieniowego utleniania ditlenku do tritlenku siarki (podstawa optymalizacji w projektowaniu instalacji do przemysłowej produkcji kwasu siarkowego),
- statyki i kinetyki niskociśnieniowej syntezy metanolu (opracowanie równania kinetycznego, nadającego się do celów projektowych)
- rozkładów rzeczywistego czasu przebywania w reaktorach przepływowych, m.in. ustalenie teoretycznych równań opisujących dynamikę pracy reaktora do syntezy mocznika.
W ramach działalności dydaktycznej na macierzystej uczelni oraz innych (np. Politechnika Krakowska (1978–1981) Politechnika Częstochowska) opracował i prowadził wykłady, m.in. podstawy technologii chemicznej, termodynamika chemiczna, analiza statyki i kinetyki procesów chemicznych, inżynieria reaktorowa dla specjalności technologicznych oraz termodynamika procesowa dla inżynierii chemicznej. Był promotorem ponad 100 dyplomowych prac magisterskich i 15 prac doktorskich. W 56 innych pracach doktorskich pełnił funkcję recenzenta. Recenzował też 41 rozpraw habilitacyjnych i opracował ok. 50 opinii o dorobku naukowym w związku z ubieganiem się o stanowiska i tytuły profesorskie oraz ok. 50 ocen projektów badawczych dla KBN[4][6].
Praca na emeryturze
edytujW 1994 roku przeszedł na emeryturę, jednak jest nadal czynny zawodowo. Na Politechnice Śląskiej prowadzi zajęcia dydaktyczne dla doktorantów oraz uczestniczy w przygotowywaniu i realizacji programów badawczych. Opiniuje wnioski o finansowanie badań naukowych. Jest również aktywny poza macierzystą uczelnią – bierze udział w pracach SITPChem i różnych rad naukowych, w tym – rad instytutów branżowych, stanowiących naukowe zaplecze przemysłu chemicznego[4][6]. Opracowuje teksty nowych podręczników akademickich i publikacji naukowych[4][6][9]. Uczestniczy w przygotowaniach konferencji naukowych, np. organizowanych przez Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska[10].
Działalność pozauczelniana
edytujBył lub jest członkiem Rad Naukowych[4][8]:
- Instytutu Chemii Nieorganicznej, Oddział Chemii Nieorganicznej „IChN” w Gliwicach
- Instytut Nowych Syntez Chemicznych w Puławach
- Instytutu Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu; (w okresie 1972–1985 był tu konsultantem naukowym i kierował kilkoma pracami doktorskimi),
- Centrum Stosowanej Chemii Nieorganicznej PAN w Policach,
- Instytutu Chemii Fizycznej PAN w Warszawie.
W Instytucie Syntezy Chemicznej w Gliwicach wykonywał prace badawcze w ramach zatrudnienia (niepełny etat w latach 1953–1961)[4][6].
Był też członkiem, m.in.[4][6]:
- Centralnej Komisji ds. Tytułu Naukowego i Stopni Naukowych (przez dwie kadencje),
- Sekcji Technologii Chemicznej PAN,
- Komisji Nauk Chemicznych PAN.
Od 1967 roku czynnie uczestniczy w pracach SITPChem i NOT[9]:
- w 1967 roku zorganizował Wydziałowe Koło SITPChem na Politechnice Śląskiej i był jego przewodniczącym w latach 1968–1975,
- należał do Zarządu Oddziału SITPChem w Gliwicach, w którym zajmował się organizacją odczytów naukowych i szkoleń,
- w latach 1978–1987 był pierwszym zastępcą Prezesa Oddziału SITPChem w Gliwicach,
- jest rzeczoznawcą z zakresu technologii chemicznej i inżynierii reaktorowej przy Zarządzie Oddziału SITPChem w Gliwicach.
Szarawara aktywnie uprawia turystykę krajoznawczą, turystykę górską, narciarstwo. Bierze udział w spływach kajakowych. Interesuje się historią, filozofią, religioznawstwem, przyrodoznawstwem. Jego żona jest ekonomistką, a córka kardiologiem. Mają wnuka (absolwent Wydziału Biotechnologii na Uniwersytecie Wrocławskim) i wnuczkę (absolwentka Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach)[4].
Dorobek naukowy
edytujJest autorem lub współautorem 9 książek (podręczników i skryptów) oraz ponad 100 publikacji w krajowych i zagranicznych czasopismach naukowych. Jest też autorem lub współautorem ponad 70 tekstów referatów opublikowanych w materiałach konferencyjnych.
Najbardziej znanymi i cenionymi publikacjami książkowymi, które decydowały o kształcie studiów technologicznych w Polsce, są kolejne, stopniowo zmieniane i uzupełniane wydania podręcznika z 1969 roku (książki ukazały się w serii Wydawnictwa Naukowo-Technicznego w serii „Inżynieria Chemiczna”)[4][11]:
- „Termodynamika chemiczna” (1969),
- „Termodynamika chemiczna” (1985, wyd. 2 całk. zm.),
- „Termodynamika chemiczna stosowana” (1997, wyd. 3 zm.),
- „Termodynamika chemiczna stosowana” (2007),
- „Podstawy technologii chemicznej”, cz. 1 (1973),
- „Podstawy technologii chemicznej”, cz. 2 (1973),
- „Podstawy inżynierii reaktorów chemicznych”; współautor: Jerzy Skrzypek (1980),
- „Podstawy inżynierii reaktorów chemicznych”; współautorzy: Jerzy Skrzypek, Andrzej Gawdzik (1991, wyd. 2 uaktual.),
- „Podstawy teoretyczne technologii chemicznej”; współautor: Jerzy Piotrowski (2010).
Merytoryczny zakres publikacji naukowo-technicznych ilustruje poniższe zestawienie tytułów artykułów, zamieszczonych w czasopiśmie Przemysł Chemiczny[12]:
- „Równowaga fazowa procesów absorpcyjnych w technologii otrzymywania sody”, Jerzy Piotrowski, Józef Szarawara, Maria Zołotajkin, Monika Przybysławska (Przemysł Chemiczny, 1993/2),
- „Badania procesu redukcji tlenków azotu gazowym amoniakiem z użyciem sorbentów węglowych”, Jerzy Piotrowski, Józef Szarawara, Stanisław Anioł (Przemysł Chemiczny, 1994/2),
- „Analiza równania trój parametrycznego w warunkach izotermicznych”, Andrzej Mianowski, Józef Szarawara, Mariusz Minkina (Przemysł Chemiczny, 2003/8-9-2),
- „Model kinetyczny procesu redukcji tlenku azotu na katalizatorze węglowym modyfikowanym niklem”, Krzysztof Jastrząb, Józef Szarawara (Przemysł Chemiczny, 2006/8-9),
- „Krajowa technologia oczyszczania spalin na sorbentach węglowych”, Józef Szarawara, Krzysztof Jastrząb (Przemysł Chemiczny, 2005/6).
Odznaczenia, nagrody, opinie
edytuj- Odznaczenia
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1980)
- Złoty Krzyż Zasługi (1974)
- Krzyż Batalionów Chłopskich
- Medal im. Prof. Wojciecha Świętosławskiego (1988)
- Medal Komisji Edukacji Narodowej (1992)
Ponadto otrzymał m.in. Odznakę Zasłużonego dla Politechniki Śląskiej, Medal 60-lecia Politechniki Śląskiej, Medal 50-lecia Politechniki Krakowskiej, Medal 50-lecia Politechniki Szczecińskiej, Odznakę Weterana Walk o Niepodległość (za działalność konspiracyjną) i 6 nagród ministra (za prace naukowe i podręczniki akademickie)[4][9].
Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego nadało J. Szarawarze Honorową Odznakę SITPChem (1972), Srebrną Odznakę Honorową NOT (1973), Złotą Odznakę Honorową NOT (1979) oraz tytuł Honorowego Członka SITPChem[9].
- Wyróżnienia
24 listopada 1997 Senat Politechniki Szczecińskiej, przy poparciu Senatów: Politechniki Łódzkiej, Politechniki Wrocławskiej i Politechniki Poznańskiej, przyznał prof. Józefowi Szarawarze tytuł Doctor Honoris Causa[13]. W 2004 roku, z okazji 80 urodzin, Senat Politechniki Śląskiej nadał mu godność Honorowego Profesora Politechniki Śląskiej[8][6][14].
W 2010 roku odbyła się na Politechnice Śląskiej uroczystość odnowienia doktoratów po 50 latach[7]. Uhonorowano w ten sposób prof. Mariana Taniewskiego i prof. Józefa Szarawarę. Z tej okazji wydano broszurę „Profesor Józef Szarawara – z okazji uroczystego odnowienia doktoratu po pięćdziesięciu latach”, a prof. Szarawara opublikował tekst pt. „Refleksje na temat nauki i pracy naukowej” przygotowany z okazji odnowienia doktoratu po 50 latach od jego uzyskania (Przemysł Chemiczny, 1/2011)[4].
Uwagi
edytuj- ↑ W broszurze, wydanej z okazji uroczystego odnowienia doktoratu po 50 latach, podano omyłkowo rok 1969.
Przypisy
edytuj- ↑ Zmarł Profesor Józef Szarawara [online], Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego, 11 lipca 2022 [dostęp 2022-08-22].
- ↑ Zmarł prof. Józef Szarawara [online], Politechnika Śląska, 11 lipca 2022 [dostęp 2022-08-22].
- ↑ Prof. dr hab. inż. Józef Szarawara, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2022-08-22].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Marian Turek, Krzysztof Jastrząb: Laudacja i Sylwetka Profesora Józefa Szarawary w: Profesor Józef Szarawara – z okazji uroczystego odnowienia doktoratu po pięćdziesięciu latach. Gliwice: Politechnika Śląska, Wydział Chemiczny, 2010.
- ↑ Sztandar i imię dla Gimnazjum w Racławicach (w tym: wspomnienia prof. Józefa Szarawary). [w:] Gazeta Miechowska [on-line]. miechow.info. [dostęp 2011-09-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-11-04)]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i Jubileusz 80-lecia prof. Józef Szarawara. [w:] Kronika (w tym kopia z: Chemik, 3–4, 2004) [on-line]. Politechnika Śląska. [dostęp 2014-11-04]. (pol.).
- ↑ a b Uroczyste odnowienie doktoratów. [w:] Aktualności Uczelniane PŚl [on-line]. Politechnika Śląska, 2010-01-20. [dostęp 2014-11-04].
- ↑ a b c d Wniosek Rady Wydziału Chemicznego w sprawie przyznania godności Honorowego Profesora Politechniki Śląskiej. [w:] Biuletyn [on-line]. Politechnika Śląska. [dostęp 2011-09-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-01)]. (pol.).
- ↑ a b c d e prof. Józef Szarawara. [w:] Członkowie honorowi SITPChem [on-line]. www.gliwice.sitpchem.org.pl. [dostęp 2011-09-20]. (pol.).
- ↑ Komitet Naukowy. [w:] II Międzynarodowa Konferencja Naukowa Komitet Naukowy "Teoria i Praktyka Ochrony Powietrza" [on-line]. IPIŚ PAN. [dostęp 2015-12-30]. (pol.).
- ↑ Szarawara, Józef – wykaz tytułów książek w zasobach Biblioteki Politechniki Poznańskiej. [w:] Biblioteka Politechniki Poznańskiej; Horizon Information Portal [on-line]. Politechnika Poznańska. [dostęp 2011-09-21]. (pol.).
- ↑ Wyniki wyszukiwania dla zapytania: "Józef Szarawara". [w:] Portal informacji technicznej – czasopisma fachowe [on-line]. SIGMA-NOT. [dostęp 2011-09-23]. (pol.).
- ↑ Doktorat h.c. - prof. Józef Szarawara. „Forum Akademickie”, 1998. [dostęp 2017-02-27].
- ↑ T. Buczek: Jubileusz 80-lecia prof. Józef Szarawara. [w:] Z życia Politechniki Śląskiej (nr 6, marzec 2004) [on-line]. Politechnika Śląska. [dostęp 2014-11-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-11-04)]. (pol.).