Irena Totwen-Nowakowska
Irena Nowakowska z domu Totwen (ur. 2 marca 1924 w Warszawie, zm. 2 maja 2023[1]) – polska mikrobiolożka, aktorka-lalkarka, dramatopisarka.
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data śmierci | |
| Miejsce spoczynku | |
| Zawód, zajęcie |
mikrobiolożka, aktorka-lalkarka, dramatopisarka |
| Miejsce zamieszkania | |
| Tytuł naukowy |
doktor nauk |
| Edukacja |
Państwowe Gimnazjum im. Księcia Adama Czartoryskiego w Wilnie |
| Alma Mater | |
| Pracodawca |
Instytut Biologii Doświadczalnej PAN (1954–1985) |
| Rodzice | |
| Małżeństwo | |
| Dzieci |
1 |
| Krewni i powinowaci |
Ewa Totwen-Kilarska (siostra) |
Życiorys
edytujCórka Olgi z domu Dobużyńskiej (1895–1965) oraz Stanisława Totwena (1891–1944/1945). Siostra Ewy Totwen-Kilarskiej (1919–1999)[2]. Olga, Ewa oraz Irena były razem nazywane „Totwenkami”[3].
W latach 1925–1941 mieszkała w Wilnie. Kształciła się w tamtejszym Państwowym Gimnazjum im. Księcia Adama Czartoryskiego[4]. W czerwcu 1941, po inwazji niemieckiej, Irena Totwen wraz z matką i siostrą wyjechała do Santoki w powiecie wileńsko-trockim do partnera jej matki, Jana Żejmy (1888–1967). Zajmowały się tam wytwarzaniem zabawek na potrzeby zapoczątkowanego przez nie pod koniec lat 30. teatru marionetkowego. W lutym 1945 wróciły do Wilna. Jednak w tym samym miesiącu rodzina przeprowadziła się do Białegostoku. Przewiozły ze sobą scenę oraz kilka lalek. 12 maja 1945 wystawiły premierowo bajkę „O gwiazdce z nieba” autorstwa Ireny. Irena była także aktorką. Zapoczątkowały tym samym prywatny rodzinny Wileński Teatr Łątek. Totwenki odpowiadały za dekoracje, kostiumy i opracowanie techniczne. W lipcu teatr przeniósł się do Łodzi. 26 września 1945 zaprezentowano tam nową wersję bajki „O gwiazdce z nieba”. Łącznie pokazaną ją 107 razy w Łodzi oraz kilkadziesiąt razy podczas objazdów w województwie łódzkim[2]. Bajka ta okazała się najważniejszym spektaklem w historii teatru. W sztuce tej diabły i strachy, pozornie groźne, w rzeczywistości były skapcaniałe, zrezygnowane, wręcz poczciwe w porównaniu z wydarzeniami II wojny światowej[5][6].
W 1947 Teatr przeniósł się do Gdańska. Jednak w 1949 Irena Totwen zdecydowała się opuścić go, by rozpocząć studia[5]. W latach 1949–1952 studiowała na Wydziale Biologii Uniwersytetu Łódzkiego. Dyplom uzyskała w 1955 na Uniwersytecie Warszawskim. Tam też doktoryzowała się w 1974[2] na podstawie napisanej pod kierunkiem Stanisława Dryla dysertacji dotyczącej reaktywności oraz zdolności regeneracyjnych stylonychia mytilus. Od 1954[7] do 1985 pracowała naukowo w dziedzinie protozoologii w Instytucie Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego Polskiej Akademii Nauk[2]; w latach 1954–1974 w Pracowni Regeneracji i Morfogenezy Pierwotniaków, a w latach 1974–1985 w Zakładzie Biologii Komórki[7].
Jej mężem był zoolog i uczestnik powstania warszawskiego Jakub Nowakowski. Mieli córkę[8]. Pochowana w Panteonie Żołnierzy Polski Walczącej Cmentarza Wojskowego na Powązkach[1][9].
W 2021 jeden z punktów widokowych z Pogańskiej Góry w Gdańsku nazwano imieniem „Totwenek”[10][11][12].
Przypisy
edytuj- ↑ a b Kwatera: D 18 Kol praw B. Rząd: 4, Grób: 4 [online], cmentarzekomunalne.com.pl [dostęp 2024-01-24].
- ↑ a b c d Roman Włodek, TOTWEN Olga, „Polski Słownik Biograficzny”, LIV (3), 2023, s. 470–472.
- ↑ Muzeum Narodowe w Gdańsku: Unikalna kolekcja marionetek teatralnych [online], Strefa Historii, 16 listopada 2018 [dostęp 2024-01-20].
- ↑ Dorota Gajdamowicz, Poniedziałki z Radiem: rozmowa z Ireną Totwen-Nowakowską [online], wilnoteka.lt, 27 stycznia 2016 [dostęp 2024-01-24].
- ↑ a b Anna Sadowska „Turbot”, Olga, Ewa i Irena, czyli łątki, na które uwziął się los, Jej historie, 19 sierpnia 2015 [dostęp 2024-01-24] [zarchiwizowane 2024-01-24].
- ↑ Irena Totwen, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (autorzy) [dostęp 2024-01-24].
- ↑ a b Leszek Kuźnicki, Instytut Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego: historia i teraźniejszość. T. 1: 1918–2007, Warszawa: Instytut Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego PAN, 2008, s. 124, 206, 369, 516, 519, ISBN 978-83-927972-0-3 [dostęp 2024-01-24] [zarchiwizowane 2022-11-28].
- ↑ Irena Totwen Nowakowska, Warszawa, 11.05.2023 - nekrolog [online], nekrologi.wyborcza.pl, 11 maja 2023 [dostęp 2024-01-24].
- ↑ Irena Totwen-Nowakowska : Nekrologi, „Dziennik Bałtycki”, nekrologi.net, 9 maja 2023 [dostęp 2024-01-24] [zarchiwizowane 2024-01-24].
- ↑ Gabriela Pewińska, Gdańszczanie zyskali w sobotę nowy punkt widokowy! Otrzymał imię Totwenek, Dziennik Bałtycki, 11 lipca 2021 [dostęp 2024-01-19] [zarchiwizowane 2022-01-16].
- ↑ Marek Wałuszko, Nowy widok z Pogańskiej Góry. Upamiętnienie twórczyń Teatru Łątek WIDEO I ZDJĘCIA, gdansk.pl, 11 lipca 2021 [dostęp 2024-01-19] [zarchiwizowane 2023-06-09].
- ↑ Gdański Zarząd Dróg i Zieleni, gzdiz.gda.pl [dostęp 2024-01-20] [zarchiwizowane 2023-04-04].