Ignacy (Izaak) Gutman
Ignacy (Izaak) Gutman (ur. 14 lipca 1900 w Łodzi, zm. 24 czerwca 1972 w Holon w Izraelu) – łódzki architekt pochodzenia żydowskiego, syn Szmula i Hanny (Chany) z Lederów. Podporucznik rezerwy piechoty – uczestnik kampanii wrześniowej[1].
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Narodowość |
polska |
| Alma mater | |
| Praca | |
| Styl | |
| Biuro |
„I. Gutman, L. Oli – Architekci" w Łodzi (1935-1939)[1] |
Studia i praca zawodowa
edytujUkończył studia na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, był wychowankiem prof. Stanisława Noakowskiego. 31 sierpnia 1927 uzyskał dyplom inżyniera architekta o numerze 1000[2].
W lutym 1930 ożenił się z Sabiną Stambulską, córką Moszka (Maxa, Michała) i Fradli (Franciszki) z Grynbaumów. W 1932 r. urodziła im się córka Monika[3].
W Łodzi mieszkał w wybudowanym według własnego projektu domu przy ul. Żeromskiego 61. W latach 1931–1958 był członkiem oddziału łódzkiego Stowarzyszenia Architektów Polskich (SARP). W latach 1935–1939 przy ul. Piotrkowskiej 62 i ul. Gdańskiej 98 wspólnie z Luzerem (Ludwikiem) Oli prowadził biuro architektoniczne „I. Gutman, L. Oli – Architekci”[4] i z nim zaprojektował większość obiektów, m.in. modernistyczne domy przy ul. F. Żwirki 3 (1936) i Kamienicę Tomaszowskiej Fabryki Sztucznego Jedwabiu w Łodzi (1938) przy ulicy Piotrkowskiej 203/205.
Okres okupacji niemieckiej
edytuj
W czasie okupacji niemieckiej 1939–1945 znalazł się wraz z żoną Sabiną (ur. 17 września 1905), nauczycielką i córką Moniką (ur. 19 stycznia 1932) w łódzkim getcie. Tu pracował w żydowskiej administracji getta jako kierownik Wydziału Budowlanego. Mieszkał przy ul. Żytniej 5, a następnie ul. Drewnowskiej 15. Jego praca polegała przede wszystkim na nadzorze wyburzeń dokonywanych na terenie getta na polecenie Niemców.
Współpracował też przy produkcji banknotów dla getta (wykonał ich ostateczną wersję według projektu Icchaka Braunera) wspólnie z grafikiem Pinkusem Szwarcem[5]. Pierwsza partia została wydrukowana w mieście, w drukarni Zygmunta Manitiusa (ob. ul. S. Żeromskiego 87), i od 8 lipca 1940 r. stały się jedynym środkiem płatniczym w getcie.
W sierpniu 1944 r. pracownicy rozwiązanego Wydziału Budowlanego zostali przeniesieni do obozu przy ul. św. Jakuba 16. Zgrupowano tam około 700 osób (w tym rodzinę Gutmanów). Niemcy pozostawili tych ludzi w celu uporządkowania pozostałości po getcie, przynajmniej do grudnia. Potem planowali ich zamordować. Gutman w styczniu 1945 r. dowiedział się o planowanych egzekucjach i wraz z rodziną postanowili się ukryć. Przez osiem dni przebywali w kryjówce przy ul. Brzezińskiej, w komórce za kredensem. Wolność odzyskali po wkroczeniu Armii Czerwonej. Powrócili do swojego przedwojennego mieszkania przy ul. Żeromskiego 61. Mieszkali w nim do 1958, do momentu wyjazdu do Izraela[2].
Po II wojnie światowej
edytuj
Po II wojnie światowej podjął pracę jako architekt w Centralnym Zarządzie Przemysłu Odzieżowego oraz w Miejskim Biurze Projektów. Zaprojektował m.in. gmach Urzędu Zatrudnienia, przeznaczony w trakcie budowy na Prezydium Miejskiej Rady Narodowej, a ostatecznie (po przekształceniach dokonanych przez W. Kłyszewskiego, J. Mokrzyńskiego i E. Wierzbińskiego) oddany do użytku jako „Dom Partii” (Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej) przy al. Tadeusza Kościuszki 107/109 (1948–1951), a obecnie Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieście. Wykonał projekt adaptacji dla celów biurowych budynków dawnej fabryki wełnianej Juliusza Heinzla na tyłach posesji przy ul. Piotrkowskiej 104 (1951–1952) dla Urzędu Miejskiego (zaprojektował również salę posiedzeń Rady Miejskiej), która łączy się z pl. Komuny Paryskiej.
Był członkiem Związku Polskich Artystów Plastyków.
Wyjazd do Izraela
edytujW 1949 rodzina Gutmanów po raz pierwszy złożyła wniosek o wyjazd do Izraela. Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego wniosek odrzuciło, z adnotacją ówczesnego pracodawcy Centralnego Zarządu Przemysłu Odzieżowego – „wobec zagadnień 6-letniego planu inwestycyjnego Ignacy Gutman jest dla naszego przemysłu niezbędny”. Następny wniosek złożył Gutman w 1957. W 1958 uzyskali zgodę i wyjechali do Izraela. Gutman zaczął pracę w Urzędzie Miasta w Bat Jam[2].
Zmarł w 24 czerwca 1972[a] r. i został pochowany na cmentarzu Holon-Bat Yam pod Tel Awiwem[10][11], miejscu spoczynku wielu polskich Żydów. Jego rodzice pochowani zostali na cmentarzu żydowskim w Łodzi, przy ul. Brackiej.
Dorobek zawodowy w Łodzi
edytujPrzedwojenny dorobek projektowy w Łodzi to, projektowane wspólnie z L. Oli, budynki w stylu modernistycznym:
- ul. Brzeźna 8 (1938–1939),
- kamienica przy ul. Gdańskiej 98 (1934–1936) – siedziba pracowni projektowej I. Gutmana i L. Oli i miejsca zamieszkania L. Oli[4],
- ul. G. Narutowicza 24 (1936–1938) – budynek położony w głębi posesji,
- ul. Przejazd 17a (obecnie J. Tuwima) (1936–1938) – budynek położony w głębi posesji, w sąsiedztwie parku im. H. Sienkiewicza,
- ul. Zagajnikowa 39a. (obecnie ul. S. Kopcińskiego) (1938–1939),
- al. T. Kościuszki 45 (ok. 1937),
- al. T. Kościuszki 46 (1936–1937),
- al. T. Kościuszki 52. 1936–1938 – fasada o asymetrycznej kompozycji z bocznym wykuszem podzielonym wertykalnymi lizenami,
- kamienica Tomaszowskiej Fabryki Sztucznego Jedwabiu przy ul. Piotrkowskiej 203/205 (1937–1938) wyróżniająca się dużą skalą (zbudowana na dwóch działkach) o symetrycznej kompozycji, oblicowana w części cokołowej czarnym marmurem, wyżej czerwonym piaskowcem; elewacja podwórzowa oblicowana białym klinkierem, w podwórzu budynek magazynowo-biurowy, obecnie kino „Charlie”,
- ul. Trębacka 12 (obecnie ul. Uniwersytecka),(1936–1938),
- ul. F. Żwirki 1d. (1937–1938),
- ul. F. Żwirki 3 (ob. 1 c), 1936–1937 – w obydwu fasada oblicowana żółtym klinkierem.
Uwagi
edytuj- ↑ Słownik Żydzi dawnej Łodzi podaje, że Ignacy (Izaak) Gutman w roku 1984 na sympozjum polsko-żydowskim w Oksfordzie wygłosił referat Polish and Jewish historiography on the question of the Polish-Jewish relations during the Second World War, a zmarł później, przy czym dokładna data i miejsce śmierci oraz pochówku są nieznane, podobnie jak losy jego żony i córki[6]. Informacja ta wynika najprawdopodobniej z pomylenia w Słowniku Ignacego Gutmana z żydowskim historykiem Israelem Gutmanem, który był faktycznym autorem ww. referatu[7][8][9].
Przypisy
edytuj- ↑ a b arch. Ignacy (Izaak) Dawid Gutman.. archimemory.pl. [dostęp 2022-11-24].
- ↑ a b c Joanna Król, „Podczas wojny przebywał w łódzkim getcie”. Portret architekta Ignacego Gutmana, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”, Nr 16 (2020), Warszawa 2020, s. 325.
- ↑ Joanna Król-Komła, Wirtualny Sztetl [online], Muzeum POLIN [dostęp 2024-09-30].
- ↑ a b Joanna Olenderek, Łódzki modernizm i inne nurty przedwojennego budownictwa, t. 2, Księży Młyn Dom Wydawniczy, 2012, s. 60, ISBN 978-83-7729-088-0.
- ↑ Stanisław Bulkiewicz, Pieniądz getta łódzkiego 1940–1944,, s. 7.
- ↑ Kempa Andrzej, Szukalak Marek Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny Żydów łódzkich oraz z Łodzią związanych. tom III od A do Z, Oficyna Bibliofilów, Łódź 2003, s. 41, ISBN 83-87522-62-7.
- ↑ Joshua D. Zimmerman: The Polish Underground and the Jews, 1939–1945. Cambridge University Press, 2015, s. 429. ISBN 978-1-107-01426-8.
- ↑ Ewa Kurek: Polish-Jewish Relations 1939-1945. Beyond the limits of solidarity. iUniverse, 2012, s. 398. ISBN 978-1-4759-3832-6.
- ↑ Israel Gutman: Polish and Jewish Historiography on the Question of the Polish-Jewish Relations during World War II. W: The Jews in Poland. Papers presented at the International Conference on Polish-Jewish Studies, held in Oxford, in Sept. 1984. Chimen Abramsky, Maciej Jachimczyk, Antony Polonsky (red.). Oxford, Blackwell, 1986, s. 177–189. ISBN 978-0-631-14857-9.
- ↑ Gutman, Izaak (Ignacy) Dawid. [dostęp 2011-11-18]. (niem.).
- ↑ חברה קדישא תל אביב יפו והמחוז [online], www.kadisha.biz [dostęp 2017-02-24] [zarchiwizowane z adresu 2016-09-11].
Bibliografia
edytuj- Stefański Krzysztof Ludzie, którzy zbudowali Łódź. Leksykon architektów i budowniczych miasta (do 1939 r.). Łódź 2009, s. 67–68, ISBN 978-83-61253-44-0.
- Jacek Strzałkowski, Architekci i budowniczowie w Łodzi do 1944 roku, Łódź: Jacek Strzałkowski, 1997, s. 65–66, ISBN 83-906647-4-7, OCLC 836572686.
- Kempa Andrzej, Szukalak Marek Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny Żydów łódzkich oraz z Łodzią związanych. tom III od A do Z, Oficyna Bibliofilów, Łódź 2003, s. 41, ISBN 83-87522-62-7.
- Bulkiewicz Stanisław, Pieniądz getta łódzkiego 1940-1944, Piła 1993, s. 7.
- Poczta w getcie łódzkim 1940-1944. oprac. Marek Budziarek, Łódź-Berlin 1995 s. 14–15.