Henryk Beck
Henryk Beck ps. „Nekander”, „Dr Bor” (ur. 8 lutego 1896 we Lwowie, zm. 23 marca 1946 we Wrocławiu) – polski lekarz ginekolog–położnik pochodzenia żydowskiego.
| Data i miejsce urodzenia |
8 lutego 1896 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
23 marca 1946 |
| Przyczyna śmierci |
zawał serca |
| Miejsce spoczynku | |
| Zawód, zajęcie | |
| Alma Mater | |
| Uczelnia |
Uniwersytet Jana Kazimierza, Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Wrocławski |
| Rodzice |
Adolf Beck, Regina z Mandelbaumów |
| Małżeństwo |
Jadwiga z Trepków |
| Odznaczenia | |
 
| |
Orlę Lwowskie, pracownik Czerwonego Krzyża, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej, kapitan Wojska Polskiego, powstaniec warszawski, wykładowca Uniwersytetu Jana Kazimierza, Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersytetu Wrocławskiego. Z zamiłowania malarz, poeta, piłkarz, taternik, rysownik i tenisista. Przeprowadził pierwszą w Polsce operację korekty płci – u Witolda Smętka (1910–1983).
Życiorys
edytujMłodość
edytujUrodził się 8 lutego 1896 we Lwowie w rodzinie żydowskiego lekarza Adolfa Becka (1863–1942)[1] i Reginy z Mandelbaumów[2], dokąd jego rodzina przeniosła się rok wcześniej z Krakowa. Maturę zdał w 1914[3], po czym do 1920 studiował medycynę na Uniwersytecie Jana Kazimierza[4]. Pod wpływem przyjaciela domu Adama Czyżewicza zdecydował się następnie wybrać specjalizację ginekologiczną[5].
W tym czasie często też pomagał ojcu w jego badaniach[6] oraz pracował w szpitalach polowych Czerwonego Krzyża[5] i Zakładzie Anatomii Patologicznej UJK przy zabezpieczaniu zbiorów[3]. W 1918 brał udział w obronie miasta, a dwa lata później uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej[4] w stopniu kapitana jako lekarz w pociągu sanitarnym[3].
Praktyka lekarska
edytujMiesiąc po otrzymaniu dyplomu ochrzcił się, jego ojcem chrzestnym został Czyżewicz[5]. Początkowo pracował na Uniwersytecie Jana Kazimierza, ale w 1924[3] Czyżewicz namówił go na przeprowadzkę do Warszawy[5], w której Beck podjął pracę w Klinice Położnictwa i Chorób Kobiecych Uniwersytetu Warszawskiego, wykładając fizjologię ciąży, porodu i połogu[7] i tam też uzyskał habilitację w lutym 1927[8].
W latach 1928–1929 redagował miesięcznik „Ginekologia Polska”. W 1931 został kierownikiem oddziału ginekologii w Instytucie Radowym im. Marii Skłodowskiej-Curie[7], a cztery lata później objął posadę ordynatora oddziału ginekologicznego Szpitala Dzieciątka Jezus i pracował na tym stanowisku do wybuchu II wojny światowej[1]. Był również wykładowcą położnictwa w Szkole Pielęgniarskiej Polskiego Czerwonego Krzyża oraz w Warszawskiej Szkole Pielęgniarstwa, ponadto był także przez dwa lata prezesem Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego[7]. Twórca autorskiej metody operacji tyłozgięcia macicy[1]. On również przeprowadził pierwszą w Polsce operację zmiany płci – u Zofii Smętek (1910–1983)[3].
Okres okupacji
edytujW czasie kampanii wrześniowej walczył w obronie Warszawy[4], następnie trafił do Brześcia[5], a po klęsce dotarł do Lwowa, gdzie 9 grudnia został aresztowany przez władze sowieckie[7], ale uniknął deportacji na Syberię dzięki staraniom żony. Zwolniony w lipcu 1940, otrzymał propozycję objęcia stanowiska kierownika Katedry Ginekologii[6], ale ostatecznie został kierownikiem oddziału ginekologiczno-położniczego w II Szpitalu Lwowskim[7].
Po ataku Niemiec na ZSRR był zmuszony ukrywać się przed Niemcami. W listopadzie 1942 wyjechał do Warszawy i ukrywał się tam w „aryjskiej” części miasta[4] pod wieloma kolejnymi adresami[5]. Zaangażowany przez siostrę i żonę w działalność Armii Krajowej, ilustrował instrukcje minerskie dla żołnierzy AK[7].
Po wybuchu powstania warszawskiego, w stopniu kapitana i pod pseudonimem Nekander[9], kierował szpitalem polowym[1] na rogu Chmielnej i Marszałkowskiej[7] (oddział „Bakcyl”[10]), a po kapitulacji ukrywał się wraz z grupą ok. 40 osób w piwnicach zrujnowanych kamienic[11] w rejonie między ulicami Śliską 7 a Sienną 22[5] do czasu wkroczenia Armii Czerwonej[11] i pod pseudonimem Dr Bor kontynuował praktykę lekarską[6].
Okres powojenny
edytujPo przejściu frontu początkowo pracował jako ordynator oddziału ginekologiczno-położniczego Szpitala Miejskiego na Pradze[7] i mieszkał z żoną w budynku szpitalnym[5], ale w sierpniu 1945 otrzymał propozycję objęcia Katedry Ginekologii i Położnictwa Uniwersytetu Wrocławskiego. Do Wrocławia przeniósł się w lutym następnego roku i równocześnie objął Klinikę Położnictwa i Chorób Kobiecych[7].
Zmarł 23 marca 1946 we Wrocławiu w wieku pięćdziesięciu lat[1] na zawał serca[4], kilka godzin później jego żona popełniła samobójstwo[7]. Został pochowany wraz z nią[7] na cmentarzu św. Wawrzyńca we Wrocławiu[12].
Działalność artystyczna
edytujOprócz pracy zawodowej przez całe życie zajmował się sztuką, w szczególności malował krajobrazy, znajomych, widoki miast[6], życie osobiste, podróże, lekarzy, narzędzia medyczne i pacjentki[2], często przedstawione satyrycznie, karykaturalnie czy ironicznie[13]. W czasie wojny uwieczniał ruiny, trudy okupacyjnego życia[6] i wyśmiewał okupanta[5], najbardziej znany jest cykl „Bunkier 1944 Roku”[13]. Beck tworzył swoje prace na papierze, bibule, kolorowym kartonie, drukach recepturowych i stronach książek[14]. Pozostawił dużą ilość akwarel, rysunków i kolaży[7]. Są one uznawane za formę jego pamiętnika[5].
W 1964 siostra Becka, Jadwiga Zakrzewska, podzieliła jego prace pomiędzy Główną Bibliotekę Lekarską w Warszawie i Żydowski Instytut Historyczny. Większość zbiorów trafiła do GBL[8] (która posiada 1653 szt.[15]), natomiast w ŻIH znalazły się prace powstałe w ostatnim okresie II wojny światowej[8].
Zainteresowania
edytujPonadto Beck pisał także wiersze i fraszki[6] oraz grał na skrzypcach i fortepianie[13]. W młodości grał w piłkę nożną jako członek klubu Pogoń Lwów[6], później także był tenisistą, taternikiem i uczestnikiem wyścigów samochodowych[13].
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Walecznych[4]
- Medal Niepodległości (27 czerwca 1938)[16]
Upamiętnienie
edytujW 2011 ukazało się pierwsze światowe wydanie albumu jego akwarel[3], dwa lata później wystawę jego prac otwarto w Lwowskim Muzeum Etnograficznym i Rzemiosła Artystycznego. W 2016 Główna Biblioteka Lekarska wydała album z ok. 1800 rysunków i akwarel Becka[13].
Życie prywatne
edytujOd 27 grudnia 1937 żonaty z Jadwigą z Trepków (1909–1946)[7], która była ginekolożką pochodzącą z Sosnowca[3].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e Beck Henryk, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2017-01-30].
- ↑ a b Pierwsze wydanie akwarel Henryka Becka [online] [dostęp 2017-02-01] (pol.).
- ↑ a b c d e f g Na ratunek pamięci prof. Becka. Uniwersytet Wrocławski, 2016-11-01. [dostęp 2017-01-30]. (pol.).
- ↑ a b c d e f Zofia Borzymińska: Beck Henryk. [w:] Polski Słownik Judaistyczny Delet [on-line]. Jewish Historical Institute. [dostęp 2021-05-05]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j Alina Kwapisz-Kulińska: Jak żyć, pracować i kochać można. Studio Opinii, 2012-06-01. [dostęp 2017-02-03]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g Oksana Zayachkivska: Przepis na Życie Henryka Becka. [dostęp 2017-01-30]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Światowe wydanie akwarel Henryka Becka. [w:] Gazeta Lekarska [on-line]. 2016-02-11. [dostęp 2017-01-30]. (pol.).
- ↑ a b c Taniec życia i śmierci w pracach Henryka Becka. Twórcze spotkanie sztuki i medycyny. „ЛЬВІВ ЕПОХИ БЕКІВ”. 85 / 2016, s. 90–94, 2016. (pol.).
- ↑ Powstańcze Biogramy – Henryk Beck [online], www.1944.pl [dostęp 2017-02-01] (ang.).
- ↑ Henryk Beck. [w:] WSPÓŁTWÓRCY DOLNOŚLĄSKIEJ MEDYCYNY [on-line]. lekarzepowstania.pl/osoba/henryk-beck-ps-nekander/. [dostęp 2017-02-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-04)]. (pol.).
- ↑ a b Henryk Beck, ps. Nekander – Encyklopedia Medyków Powstania Warszawskiego, „Encyklopedia Medyków Powstania Warszawskiego” [dostęp 2017-02-01] (ang.).
- ↑ Uniwersyteckie zaduszki 2016 – nowy przewodnik. Uniwersytet Wrocławski, 2016-10-22. [dostęp 2016-11-20]. (pol.).
- ↑ a b c d e Twórcze spotkanie sztuki i medycyny – Żydowski Instytut Historyczny [online], www.jhi.pl [dostęp 2017-02-03] [zarchiwizowane z adresu 2020-09-30] (pol.).
- ↑ „Kroniki obrazkowe” Wystawa akwarel Henryka Becka na Uniwersytecie Medycznym we Wrocławiu [online], www.gbl.waw.pl, 24 marca 2016 [dostęp 2017-02-01] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-15].
- ↑ Premiera pierwszego światowego wydania albumu akwarel Henryka Becka [online], www.gbl.waw.pl, 9 lutego 2016 [dostęp 2017-02-03] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-18].
- ↑ Zarządzenie o nadaniu Krzyża Niepodległości z Mieczami, Krzyża Niepodległości i Medalu Niepodległości (M.P. z 1938 r. nr 177, poz. 323) „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.