Grupa tosylowa

Grupa tosylowa, tosyl, p-toluenosulfonyl (skrót: Ts lub Tos) – grupa funkcyjna wywodząca się z kwasu tosylowego, czyli p-toluenosulfonowego. Zawiera grupę sulfonylową przyłączoną do pierścienia toluenu w pozycji para.

Grupa tosylowa (fragment w kolorze niebieskim) z różnymi podstawnikami. Od góry: kwas tosylowy, chlorek tosylu, ester tosylowy, amid kwasu tosylowego

Estry tosylowe (tosylany) są nietrwałe i reaktywne. Rozkładają się one w kontakcie z wilgocią z powietrza oraz są wrażliwe na działanie światła dziennego.

Tosylany alkoholi I- i II-rz można otrzymać w formie czystej, natomiast pochodne alkoholi III-rz są zbyt nietrwałe. Otrzymuje je się zazwyczaj w reakcji alkoholu z chlorkiem tosylu w pirydynie:

ROH + TsCl + Py → ROTs + Py·HCl

W syntezie organicznej związki te są stosowane w reakcjach substytucji nukleofilowej, gdyż tosylan (TsO⁻) jest bardzo dobrą grupą odchodzącą, w przeciwieństwie do anionu hydroksylowego OH⁻:

ROH + :Nu^– –×→ RNu + OH^–

ROH ^_TsCl/Py_͕ ROTs ^_:Nu–_͕ RNu + TsO^–

gdzie :Nu^– to atakujący nukleofil

Reakcja podstawienia tosylanu jest typu S_N2 i zachodzi ona z inwersją konfiguracji na alkoholowym atomie węgla, np.:

(R)-Me(Et)CHOH ^_TsCl/Py_͕ (R)-Me(Et)CHOTs ^_:OH–_͕ (S)-Et(Me)CHOH + TsO^–

W syntezie organicznej grupa tosylowa jest stosowana także jako grupa ochronna dla grup aminowych.

Trwałość związków arylosulfonowych można polepszyć stosując pochodne o zwiększonej zawadzie sterycznej (np. grupę 2,4,6-triizopropylobenzenosulfonylową, TPS).