Gnidosz sudecki

Gnidosz sudecki
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	zarazowate
Rodzaj	gnidosz
Gatunek	gnidosz sudecki
	Nazwa systematyczna
	Pedicularis sudetica Willd.; Sp. Pl. 3, 1800 Willd. 1800
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Multimedia w Wikimedia Commons

Gnidosz sudecki (Pedicularis sudetica Willd.) – gatunek rośliny zielnej z rodziny zarazowatych (Orobanchaceae). Endemit obecny tylko w Karkonoszach^[4].

Morfologia

Kwiatostan

Łodyga: Zielona, zazwyczaj nieulistniona, prosta, o wysokości 10–30(40) cm, wyrastająca z krótkiego walcowatego kłącza. Na szczycie łodygi groniasty kwiatostan.
Liście: Pierzastodzielne, jajowatolancetowate, o blaszce 3–5(8) cm długiej. Liście odziomkowe zebrane w rozetę na 3–5 cm ogonkach, czasem też 1–2 skrętoległe liście łodygowe o zredukowanych ogonkach. Przysadki wełnisto owłosione, 2-3 krotnie dłuższe od kwiatów, zmniejszają się ku górze.
Kwiatostan: Zbite jajowate grono rozluźnia się w miarę kwitnienia. Kwiaty różowo-czerwone (purpurowe), grzbieciste 1,5–2 cm długie. Warga górna ciemniejsza, tworzy hełm. Warga dolna krótsza, trójłatkowa. Pręciki4, dwusilne, słupek 1, jajowaty.
Owoce: Dwukomorowa, wielonasienna torebka o długości 12–15 mm. Nasiona otoczone luźną łupiną, o siatkowatej skulpturze.
Korzeń: Cienkie, brunatne, z licznymi ssawkami.

Biologia

Półpasożyt pobierający za pomocą ssawek z korzeni roślin żywicielskich wodę wraz z solami mineralnymi. Budowa kwiatów i ich przedsłupność stanowi przystosowanie do owadopylności. Okres kwitnienia: (początek) połowa czerwca do końca lipca (początek sierpnia). Nasiona kiełkują słabo. W niewielkim stopniu może rozmnażać się wegetatywnie. Rośnie na silnie uwodnionych siedliskach (1150–1450 m n.p.m.), zwłaszcza na torfowiskach, obrzeżach młak, źródlisk lub potoków w piętrze subalpejskim Karkonoszy. Optimum występowania to strefa ekotonowa pomiędzy torfowiskami wysokimi a subalpejskimi psiarami.

Zagrożenia i ochrona

Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Największe jej stanowisko, liczące ok. 100 osobników znajduje się w Kotle Łomniczki. Zasiedla też okolice Śnieżnych Kotłów, Kotła Wielkiego Stawu, Kotła Małego Stawu i Równi pod Śnieżką^[4]. Zagrożeniem dla gatunku są zmiany stosunków wodnych oraz zanieczyszczenia powietrza.

Kategorie zagrożenia:

Kategoria zagrożenia w Polsce według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006)^[5]: E (wymierający, krytycznie zagrożony); 2016: EN (zagrożony)^[6].
Kategoria zagrożenia w Polsce według Polskiej czerwonej księgi roślin (2001, 2014): EN (endangered, zagrożony)^[7].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).
↑ Pedicularis sudetica, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b Przewoźnik L., 2008: Rośliny Karkonoskiego Parku Narodowego. Wydawca Karkonoski Park Narodowy, Jelenia Góra, ISBN 978-83-926933-7-6
↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

Bibliografia

Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).

[iucn-3] Pedicularis sudetica, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[ReferenceA-4] Przewoźnik L., 2008: Rośliny Karkonoskiego Parku Narodowego. Wydawca Karkonoski Park Narodowy, Jelenia Góra, ISBN 978-83-926933-7-6

[5] Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[6] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[7] Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[4]

[1]

[2]

[3]

[5]

[6]

[7]