Gazelka

Gazelka
	Nanger
	Lataste, 1885
	; Gazelka płocha (N. dama)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	parzystokopytne
Podrząd	przeżuwacze
Infrarząd	Pecora
Rodzina	wołowate
Podrodzina	antylopy
Plemię	Antilopini
Rodzaj	gazelka
	Typ nomenklatoryczny
	Antilope mhorr Bennett, 1833 (= Antilope dama Pallas, 1766)
Synonimy
	Dama J.E. Gray, 1850; Matschiea Knottnerus-Meyer, 1907; Nanguer: Knottnerus-Meyer, 1907;
	Dama J.E. Gray, 1850; Matschiea Knottnerus-Meyer, 1907; Nanguer: Knottnerus-Meyer, 1907;
Gatunki
	5 gatunków – zobacz opis w tekście
	5 gatunków – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Gazelka^[5] (Nanger) – rodzaj ssaków kopytnych z podrodziny antylop (Antilopinae) w obrębie rodziny wołowatych (Bovidae).

Zasięg występowania

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Afryce^[6]^[7]^[8].

Charakterystyka

Rodzaj ten grupuje duże gazele wyróżniające się wielkością i białym lustrem (ubarwienie sierści na pośladkach). Długość ciała samic 127–153 cm, samców 134–165 cm, długość ogona 27–34 cm, wysokość w kłębie samców samic 75–110 cm, 84–118 cm; długość rogów samic 20–45 cm, samców 20–80 cm; masa ciała samic 38–67 kg, samców 46–81,5 kg^[7]^[9].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1885 roku francuski zoolog Fernand Lataste w artykule poświęconym dzikim ssakom z obszarów Afryki Północnej opublikowanym na łamach Actes de la Société linnéenne de Bordeaux^[1]. Na gatunek typowy Lataste wyznaczył (oznaczenie monotypowe) gazelkę płochą (N. dama).

Etymologia

Dama: epitet gatunkowy Antilope dama Pallas, 1766; łac. dama, damma ‘daniel, antylopa, kozica’^[10]. Gatunek typowy: Gray wymienił cztery gatunki – Antilope dama Pallas, 1766, Gazella mohr J.E. Gray, 1846 (= Antilope dama Pallas, 1766), Antilope ruficollis^[c] C.H. Smith, 1827 i Antilope soemmerringii Cretzschmar, 1828 – z których typem nomenklatorycznym jest (absolutna tautonimia) Antilope dama Pallas, 1766.
Nanger (Nanguer): nanguer, rodzima, senegalska nazwa dla gazelek^[11].
Matschiea: Georg Friedrich Paul Matschie (1862–1926), niemiecki zoolog^[12]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Gazella granti Brooke, 1872.

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące gatunki^[13]^[9]^[6]:

Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa^[5]	Podgatunki^[7]^[6]^[9]	Rozmieszczenie geograficzne^[7]^[6]^[9]	Podstawowe wymiary^[7]^[9]^[d]	Status IUCN^[14]
Nanger granti	(Brooke, 1872)	gazelka masajska	gatunek monotypowy	Kenia (od jeziora Elmenteita w kenijskiej części Wielkich Rowów Afrykańskich na południowy wschód do Tsavo West National Park), na południowy zachód do Serengeti (północna Tanzania)	DC: 127–153 cm DO: 27–34 cm MC: 38–81 kg	LC
Nanger notatus	(O. Thomas, 1897)		gatunek monotypowy	na północ od wyżyn Kenii, rozciągających się do etiopskiej części Wielkich Rowów Afrykańskich na północy, bagien Lorian na wschodzie, na zachód do Sudanu Południowego i Ugandy	brak danych	NE
Nanger petersii	(Günther, 1884)		gatunek monotypowy	wybrzeże Kenii, w kierunku północnym do południowo-wschodniej Somalii	brak danych	NE
Nanger soemmerringii	(Cretzschmar, 1828)	gazelka pręgogłowa	2 podgatunki	północny Sudan (na wschód od rzeki Nil Biały), na wschód do Erytrei (włącznie z archipelagiem Dahlak), północna Etiopia, Dżibuti i północna Somalia	DC: około 135 cm DO: około 27 cm MC: brak danych	VU
Nanger dama	(Pallas, 1766)	gazelka płocha	3 podgatunki	południowe Maroko, wschodnie Mali, południowa Algieria, Niger i Czad; być może w Sudanie na wschód od rzeki Nil, introdukowany do rezerwatu przyrody Saffia (południowe Maroko)	DC: 135–165 cm DO: 28–30 cm MC: 42–74 kg	CR

Kategorie IUCN: LC – gatunek najmniejszej troski, VU – gatunek narażony, CR – gatunek krytycznie zagrożony; NE – gatunki niepoddane jeszcze ocenie.

Uwagi

↑ Młodszy homonim Dama Frisch, 1775.
↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Nanger Lataste, 1885.
↑ Podgatunek N. dama.
↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

↑ ^a ^b F. Lataste. Catalogue provisoire des mammifères apélagiques sauvages de Barbarie. „Actes de la Société linnéenne de Bordeaux”. 39, s. 183, 1885. (fr.).
↑ J.E. Gray: Gleanings from the menagerie and aviary at Knowsley Hall. Cz. 2: Hoofed Quadrupeds. Knowsley: Printed for private distribution, 1850, s. 68. (ang.).
↑ Knottnerus-Meyer 1907 ↓, s. 57.
↑ Knottnerus-Meyer 1907 ↓, s. 58.
↑ ^a ^b W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 179. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 336. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e C. Groves, D. Leslie, B. Huffman, R. Valdez, K. Habibi, P. Weinberg, J. Burton, P. Jarman & W. Robichaud: Family Bovidae (Hollow-horned Ruminants). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 635–637. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Nanger. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-04-30]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 606–607. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 215.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 446.
↑ T. Knottnerus-Meyer. Über das Tränenbein der Huftiere. Vergleichend-anatomischer Beitrag zur Systematik der rezenten Ungulata. „Archiv für Naturgeschichte”. 73 (1), s. 57, 1907. (niem.).
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-12-01]. (ang.).
↑ Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-07-21]. (ang.).

Bibliografia

T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).
T. Knottnerus-Meyer. Über das Tränenbein der Huftiere. Vergleichend-anatomischer Beitrag zur Systematik der rezenten Ungulata. „Archiv für Naturgeschichte”. 73 (1), s. 1–152, 1907. (niem.).

[2] Młodszy homonim Dama Frisch, 1775.

[5] Niepoprawna późniejsza pisownia Nanger Lataste, 1885.

[13] Podgatunek N. dama.

[17] DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

[Lataste-1] F. Lataste. Catalogue provisoire des mammifères apélagiques sauvages de Barbarie. „Actes de la Société linnéenne de Bordeaux”. 39, s. 183, 1885. (fr.).

[gray-3] J.E. Gray: Gleanings from the menagerie and aviary at Knowsley Hall. Cz. 2: Hoofed Quadrupeds. Knowsley: Printed for private distribution, 1850, s. 68. (ang.).

[CITEREFKnottnerus-Meyer1907[https://www.biodiversitylibrary.org/page/15113174_57]-4] Knottnerus-Meyer 1907 ↓, s. 57.

[CITEREFKnottnerus-Meyer1907[https://www.biodiversitylibrary.org/page/15113175_58]-6] Knottnerus-Meyer 1907 ↓, s. 58.

[miiz-7] W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 179. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[icmw-8] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 336. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).

[hmw-9] C. Groves, D. Leslie, B. Huffman, R. Valdez, K. Habibi, P. Weinberg, J. Burton, P. Jarman & W. Robichaud: Family Bovidae (Hollow-horned Ruminants). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 635–637. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).

[Wilson&Reeder-10] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Nanger. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-04-30]. (ang.).

[amw-11] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 606–607. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[http://books.google.com/books?id=ApMeAQAAIAAJ&pg=PA215_215]-12] Palmer 1904 ↓, s. 215.

[CITEREFPalmer1904[http://books.google.com/books?id=ApMeAQAAIAAJ&pg=PA446_446]-14] Palmer 1904 ↓, s. 446.

[Knottnerus-Meyer-15] T. Knottnerus-Meyer. Über das Tränenbein der Huftiere. Vergleichend-anatomischer Beitrag zur Systematik der rezenten Ungulata. „Archiv für Naturgeschichte”. 73 (1), s. 57, 1907. (niem.).

[mdd-16] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-12-01]. (ang.).

[18] Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-07-21]. (ang.).

[5]

[1]

[a]

[2]

[3]

[b]

[4]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[c]

[11]

[12]

[13]

[d]

[14]