Garbatka pomianówka
Garbatka pomianówka[1] (Notodonta torva) – gatunek motyla z rodziny garbatkowatych. Zamieszkuje Eurazję, od Europy Zachodniej po Rosyjski Daleki Wschód. Gąsienice żerują na osikach, rzadko na innych topolach, brzozach, wierzbach lub olszach. Osobniki dorosłe są aktywne nocą.
| Notodonta torva | |||
| Hübner, 1803 | |||
 Dorosły samiec | |||
 Gąsienica | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
garbatka pomianówka | ||
| Synonimy | |||
| |||
Taksonomia
edytujGatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1786 roku przez Eugeniusa J.Ch. Espera pod nazwą Bombyx tritophus, jednak nazwa taka była już wówczas zajęta. Nowy epitet gatunkowy, w kombinacji Bombyx torva, wprowadzony został w 1803 roku przez Jacoba Hübnera[2].
Morfologia
edytuj
Motyl o krępym ciele[3] i rozpiętości skrzydeł sięgającej od 44 do 50 mm[1]. Głowa jest zaopatrzona w niecałkowicie owłosione oczy złożone, krótkie głaszczki i uwstecznioną ssawkę, natomiast pozbawiona jest przyoczek. Czułki osiągają ⅓ długości przedniego skrzydła i wykazują znaczny dymorfizm płciowy w budowie, będąc obustronnie grzebykowanymi u samca, zaś piłkowanymi lub ząbkowanymi u samicy. Owłosienie krótkiego i szerokiego tułowia jest gęste, ale nie formuje czuba pośrodku grzbietu. Skrzydło przedniej pary osiąga od 19 do 23 mm długości, ma wydłużony wierzchołek, skośną krawędź zewnętrzną i ząb na krawędzi tylnej[3]. Tło tegoż skrzydła jest szare z odcieniem zielonkawym, oliwkowym lub żółtawym. Pole środkowe obrzeżają dwa ciemne, poprzeczne prążki z jasnymi obwódkami, a żyłka poprzeczna ma wygiętą ciemną kreskę z żółtawą obwódką. Strzępina przedniego skrzydła jest żółtawa z brunatnym nakrapianiem. Dość małe, owalne skrzydło tylne ma tło jasnoszare lub oliwkowoszare z ciemną plamką w kącie tylnym i żółtawym lub białawym prążkiem[3][1]. Odnóża są silnie owłosione, te tylnej pary mają dwie pary ostróg na goleniach. Duży odwłok ma cylindryczny kształt i gęste, szarobrunatne owłosienie[3].
Gąsienica cechuje się zmiennym ubarwieniem. Na segmentach ciała piątym i szóstym ma stożkowate, mięsiste garby o większych rozmiarach niż w przypadku podobnej gąsienicy garbatki zygzakówki. Z kolei wypukłości na jej głowie są słabiej rozwinięte niż u wspomnianego gatunku. Cechą różniącą jest również ciemna barwa tarczek nad stopami u garbatki pomianówki[4].
Ekologia i występowanie
edytuj
Owad ten zasiedla wilgotne lasy liściaste i mieszane, pobrzeża lasów, parki, nadrzeczne zarośla oraz zarastające zręby[1][4]. Gąsienice są foliofagami żerującymi na liściach topoli osiki, rzadziej wybierają inne gatunki topól (w tym topolę czarną i Populus davidiana), brzozy (w tym brzozę dahurską), wierzby (w tym: wierzbę iwę, wierzbę szarą i wierzbę dwubarwną) czy olsze[1][2]. Owady dorosłe nie pobierają pokarmu i są aktywne nocą. Przylatują do sztucznych źródeł światła[3].
W Europie Środkowej występują dwa pokolenia w ciągu roku. Motyle pierwszego z nich latają w maju i na początku czerwca, zaś drugiego od lipca do sierpnia. Żerowanie gąsienic odbywa się w okresie od czerwca do października[1].
Gatunek palearktyczny[2]. W Europie znany jest z Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii, Luksemburgu, Holandii, Niemiec, Szwajcarii, Austrii, Włoch, Danii, Szwecji, Norwegii, Finlandii, Estonii, Łotwy, Litwy, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Białorusi, Ukrainy, Rumunii, Mołdawii, Grecji i europejskiej części Rosji[5]. W Azji występuje w Turcji, Azji Środkowej, na Syberii, Rosyjskim Dalekim Wschodzie, w Chinach, Korei[2] i Japonii[3]. W Polsce jest owadem rzadko spotykanym, częstszym na południu[4]. Z kolei na „Czerwonej liście gatunków zagrożonych Republiki Czeskiej” umieszczony został ze statusem gatunku zagrożonego wyginięciem (EN)[6].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f Krzysztof Jonko: Notodonta torva (Hübner, 1803). [w:] Lepidoptera Mundi [on-line]. [dostęp 2021-01-09].
- ↑ a b c d Markku Savela: Notodonta Ochsenheimer, 1810. [w:] Funet.fi [on-line]. [dostęp 2021-01-09].
- ↑ a b c d e f Edward Sołtys: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XXVII Motyle – Lepidoptera, zeszyt 47-50. Notodontidae, Thaumetopoeidae, Thyatriridae, Drepanidae. Warszawa: PWN, Polski Związek Entomologiczny, 1965.
- ↑ a b c Notodonta torva – Garbatka pomianówka. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2020-12-19].
- ↑ Notodonta torva (Hübner, 1803). [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2021-01-09].
- ↑ Jan Farkač, David Král, Martin Škorupík: Červený seznam ohrožených druhů České republiky. Bezobratlí. List of threatened species in the Czech Republic. Invertebrates.. Praha: Agentura ochrany přírody a krajiny ČR, 2005. ISBN 80-86064-96-4.