Gackożer
Gackożer[4] (Macheiramphus alcinus) – gatunek drapieżnego ptaka z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae), jedyny przedstawiciel rodzaju Macheiramphus. Występuje w Afryce Subsaharyjskiej, Azji Południowo-Wschodniej i na Nowej Gwinei. Nie jest zagrożony wyginięciem. Nazwa pochodzi od jego diety, która składa się głównie z nietoperzy[5]. Do polowania potrzebuje otwartej przestrzeni, ale może żyć w różnych siedliskach, od gęstego lasu deszczowego po półpustynie.
| Macheiramphus alcinus[1] | |||
| Bonaparte, 1850 | |||
 Gackożer na przylądku Vidal, północny Natal, RPA | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj |
Macheiramphus | ||
| Gatunek |
gackożer | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 Zasięg występowania podgatunków: M. a. anderssoni M. a. alcinus M. a. papuanus | |||
Morfologia
edytujGackożer to smukły, średniej wielkości ptak drapieżny, zwykle o długości około 45 cm. Ma długie skrzydła i sylwetkę przypominającą sokoła podczas lotu. Dorosłe osobniki są ciemnobrązowe lub czarne, z białą plamą na gardle i piersi, mają białą smugę nad i pod każdym okiem. Młode osobniki są brązowo cętkowane i mają bielsze upierzenie niż dorosłe[6].
Systematyka
edytujTaksonomia
edytujGackożer jest jedynym przedstawicielem rodzaju Macheiramphus[4][7].
Historia nazwy rodzajowej jest problematyczna. Karol Lucjan Bonaparte opisał gackożera w 1850 roku, nadając mu nazwę Macheiramphus alcinus[8]. Gerardus Frederik Westerman opisał go w 1851 roku pod nazwą Machaerhamphus alcinus i forma ta była używana przez ponad sto lat, ponieważ uważano, że została opublikowana w 1848 roku. W 1960 roku Herbert Girton Deignan wskazał, że pierwszy był Bonaparte, ale w 1979 roku Dean Amadon stwierdził, że Macheiramphus alcinus jest nazwą porzuconą. Richard Kendall Brooke i Phillip Clancey zauważają, że zachowanie młodszego synonimu wymaga specjalnego orzeczenia Międzynarodowej Komisji Nomenklatury Zoologicznej, którego Amadon nie uzyskał; podczas gdy Edward C. Dickinson argumentował, że wskrzeszenie nazwy przez Deignana w 1960 roku powinno pozostać w mocy, ponieważ wyprzedza pierwsze wydanie kodeksu w 1961 roku[9][10].
Etymologia
edytujNazwa rodzajowa pochodzi z języka greckiego: μαχαιρα makhaira – „nóż”; ῥαμφος rhamphos – „dziób”[11]. Epitet gatunkowy alcinus oznacza „jak alka”, od rodzaju Alca Linnaeus, 1758[12].
Podgatunki
edytujWyróżnia się trzy podgatunki M. alcinus[7][13]:
- M. a. anderssoni (Gurney, JH Sr, 1866),
- M. a. alcinus Bonaparte, 1850,
- M. a. papuanus Mayr, 1940.
Zasięg występowania
edytujPoszczególne podgatunki zamieszkują[13]:
- M. a. anderssoni – Afryka Subsaharyjska – od Senegambii na wschód do Somalii, na południe do Namibii i północnej RPA, Madagaskar
- M. a. alcinus – południowa Mjanma, zachodnia Tajlandia, Półwysep Malajski, Sumatra, Borneo i Celebes
- M. a. papuanus – południowa Nowa Gwinea
Ekologia i zachowanie
edytujPolowanie
edytujNietoperze są podstawową zdobyczą gackożera, choć może on żywić się także małymi ptakami, takimi jak jaskółki, jerzyki i lelkowate, a nawet owadami. Poluje, ścigając ofiarę z dużą prędkością w locie. 49,3% polowań kończy się sukcesem[14]. Nietoperze są chwytane za pomocą małych szponów i połykane w całości natychmiast podczas lotu. Metody polowania mogą być podobne do tych stosowanych przez myszołowa preriowego, który wykorzystuje różne rodzaje podejścia: Up-stream, Down-stream i Cross-stream (ang. powyżej, poniżej, przecinająco) oraz kierunki chwytania/pozycje ciała (manewry pitch down, pitch up i roll), aby schwytać zdobycz[15]. Gackożery wykazują ponadto niezwykle szybkie tempo połykania, potrzebując średnio 6 sekund, aby ofiara trafiła do żołądka po schwytaniu[14].
Gackożery są aktywne o zmierzchu, wtedy też polują. Można je zaobserwować gnieżdżące się w pobliżu jaskini lub siedliska nietoperzy przed zapadnięciem zmroku[14]. Żerują w locie i połykają ofiary w całości. Ten sposób odżywiania spowodował ewolucję niezwykle dużego otworu gębowego, największego wśród wszystkich drapieżników w stosunku do wielkości ciała. Jest on bardziej podobny do otworu gębowego ptaków owadożernych, które odżywiają się w ten sposób, takich jak jaskółki, jerzyki i lelkowate[16]. Ewolucja dużego otworu gębowego jest prawdopodobnie spowodowana presją selekcyjną związaną z ograniczonym czasem żerowania. Ponieważ nietoperze pojawiają się w grupach o zmierzchu, gackożery mają do dyspozycji około 30 minut na polowanie. Duży otwór gębowy pozwala gackożerom na niezwykle szybkie żerowanie, często z wielokrotnym chwytaniem w czasie jednego polowania[16].
Nocny tryb życia, duży otwór gębowy i zdolność manewrowania w locie sprawiają, że gackożer jest dobrze przystosowany do polowania na wybraną przez siebie ofiarę. Ta nisza ekologiczna jest silnie eksploatowana przez gackożery, przez co ich konkurencja z innymi dziennymi ptakami szponiastymi jest minimalna[14].
Rozmnażanie
edytujPoszukiwanie partnera wiąże się z wieloma powietrznymi pokazami i akrobacjami. Gackożer buduje gniazdo z patyków zebranych w locie. Liczy ono około 90 cm średnicy i 30 cm głębokości[17]. Samica jest samodzielnie odpowiedzialna za inkubację lęgu. Samiec często dzieli się z nią pokarmem. Około miesiąca po rozpoczęciu inkubacji młode wykluwają się jaj, a oboje rodzice pomagają w ich karmieniu. 30–45 dni po wykluciu młode stają się podlotami. Wkrótce potem opuszczają gniazdo. Gackożery zwykle składają jaja we wrześniu i październiku, prawdopodobnie wykorzystując fakt dostępności źródła pożywienia – łatwych do schwytania ciężarnych samic nietoperzy. Natomiast podloty korzystają z młodych nietoperzy, które niedawno wzbiły się w powietrze[18].
Status zagrożenia
edytujZe względu na duży zasięg i stosunkowo stabilną populację, gackożer jest uznawany przez IUCN za gatunek najmniejszej troski[3]. Jednak pojedyncze populacje są zagrożone, a w Republice Południowej Afryki jest on wymieniony jako zagrożony[19]. Liczebność światowej populacji, według szacunków, mieści się w przedziale 670–6700 dorosłych osobników[3].
Przypisy
edytuj- ↑ Macheiramphus alcinus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b D. Lepage: Bat Hawk Macheiramphus alcinus. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2022-12-02]. (ang.).
- ↑ a b c BirdLife International, Macheiramphus alcinus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species, DOI: 10.2305/iucn.uk.2016-3.rlts.t22695021a93485278.en [dostęp 2022-12-02] (ang.).
- ↑ a b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Accipitrini Vigors, 1824 (wersja: 2022-08-14). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2022-12-02].
- ↑ P. Mikula i inni, Bats as prey of diurnal birds: a global perspective, „Mammal Review”, 46 (3), 2016, s. 160–174.
- ↑ Falconidae, Princeton University Press, 31 grudnia 2016, s. 112–119, DOI: 10.1515/9781400874170-024, ISBN 978-1-4008-7417-0 [dostęp 2022-12-03].
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v12.2). [dostęp 2022-12-02]. (ang.).
- ↑ Charles-Lucien Bonaparte, Revue générale de la classe des oiseaux, „Revue et magasin de zoologie pure et appliquée”, ser. 2 t. 2, Paris: Bureau de la Revue et Magasin de Zoologie, 1850, s. 474–492.
- ↑ R.K. Brooke, P.A. Clancey, The Authorship of the Generic and Specific Names of the Bat Hawk, „Bulletin of the British Ornithologists' Club”, 101 (4), 1981, s. 371–372.
- ↑ Alan P. Peterson, Zoonomen Nomenclature Resource Page [online], zoonomen.net [dostęp 2022-12-02].
- ↑ Macheiramphus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-12-02] (ang.).
- ↑ alcinus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-12-02] (ang.).
- ↑ a b A.C. Kemp, G.M. Kirwan, J.S. Marks, Bat Hawk Macheiramphus alcinus, version 1.0, [w:] Birds of the World (red. J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana) [online], Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2020 [dostęp 2022-12-02] (ang.).
- ↑ a b c d H.L. Black, G. Howard, R. Stjernstedt, Observations on the Feeding Behavior of the Bat Hawk (Macheiromphus alcinus), „Biotropica”, 11 (1), 1979, s. 18, DOI: 10.2307/2388165, JSTOR: 2388165.
- ↑ Caroline H Brighton i inni, Aerial attack strategies of hawks hunting bats, and the adaptive benefits of swarming, „Behavioral Ecology”, 32 (3), 2021, s. 464–476, DOI: 10.1093/beheco/araa145, ISSN 1045-2249 (ang.).
- ↑ a b Landon R. Jones, Hal L. Black, Clayton M. White, Evidence for Convergent Evolution in Gape Morphology of the Bat Hawk (Macheiramphus alcinus) with Swifts, Swallows, and Goatsuckers: Bat Hawk Gape, „Biotropica”, 44 (3), 2012, s. 386–393, DOI: 10.1111/j.1744-7429.2011.00812.x, JSTOR: 41496010 (ang.).
- ↑ The Hawk Conservancy Trust (1996–2007). Bat Hawk. Retrieved April 16, 2007, from http://www.hawk-conservancy.org/priors/bathawk.shtml
- ↑ R. Hartley, K. Hustler, A less-than-annual breeding cycle in a pair of African Bat Hawks Machaeramphus alcinus, „Ibis”, 135 (4), 1993, s. 456–458, DOI: 10.1111/j.1474-919X.1993.tb02119.x (ang.).
- ↑ Welcome to BirdLife South Africa - BLSA Threatened Species Birdlasser Cause [online], web.archive.org, 28 kwietnia 2016 [dostęp 2022-12-02] [zarchiwizowane z adresu 2016-04-28].
Linki zewnętrzne
edytuj- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).