Główny Urząd Planowania Przestrzennego

Główny Urząd Planowania Przestrzennego (GUPP) – centralny urząd administracji państwowej przy Ministerstwie Odbudowy, funkcjonujący w Polsce w latach 1945–1949, powołany w celu prowadzenia prac w zakresie planowego zagospodarowania przestrzennego kraju. Po zakończeniu działalności GUPP większość jego zadań przeszła do zakresu działania nowo utworzonej Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego.

Główny Urząd Planowania Przestrzennego

Państwo	Polska
Data utworzenia	11 czerwca 1945
Data likwidacji	13 maja 1949
Siedziba	Warszawa
brak współrzędnych

Utworzenie i organizacja urzędu

Główny Urząd Planowania Przestrzennego powstawał równolegle ze strukturami Ministerstwa Odbudowy. Podstawą prawną utworzenia obu urzędów stał się dekret z 24 maja 1945 r., który wszedł w życie 11 czerwca 1945 r. Przepisy te stanowiły, że władzą naczelną w zakresie planowego zagospodarowania przestrzennego kraju jest Minister Odbudowy, natomiast GUPP jest jego organem centralnym prowadzącym w tych sprawach bieżącą działalność. W dekrecie określono również, że organizacja i zakres działania urzędu zostaną uregulowane odrębnymi przepisami.

Kierownictwo urzędu w początkowym okresie funkcjonowania objął Jan Chmielewski. Jako Dyrektor GUPP wydał on 24 lipca 1945 r. okólnik nr 13 informujący wojewodów i pełnomocników rządu o tymczasowej organizacji terenowej w zakresie planowania regionalnego. Zgodnie z okólnikiem funkcje komisji i biur regionalnego planu zabudowania (przewidzianych w przepisach przedwojennych) do momentu wydania nowych regulacji prawnych pełniły w urzędach wojewódzkich regionalne urzędy planowania przestrzennego z dyrektorami na czele.

Dekretem z 2 kwietnia 1946 r. wprowadzono przepisy dotyczące planowego zagospodarowania przestrzennego kraju, ustalające trzystopniowy system planowania (plan krajowy, plany regionalne i plany miejscowe) oraz organizację władz w tym zakresie. Na czele urzędu stanął Prezes GUPP mianowany przez Prezydenta Krajowej Rady Narodowej na wniosek Rady Ministrów. Po wejściu dekretu w życie stanowisko to objął Michał Kaczorowski, łącząc je od tej pory z funkcją Ministra Odbudowy. Oprócz niego w skład kierownictwa urzędu wchodzili dwaj wiceprezesi: Jan Chmielewski (od 1946 r.) oraz Józef Zaremba (od 1947 r.).

Terenowymi jednostkami urzędu stały się regionalne dyrekcje planowania przestrzennego w urzędach wojewódzkich. Ich dyrektorów mianował Minister Odbudowy po zasięgnięciu opinii wojewodów. Na niższym szczeblu funkcję miejscowych urzędów planowania przestrzennego pełniły zarządy miejskie i wydziały powiatowe.

Zakres działania urzędu

Zgodnie z dekretem z 2 kwietnia 1946 r. do zakresu działania Głównego Urzędu Planowania Przestrzennego należały następujące sprawy:

• sporządzanie planu krajowego we współdziałaniu z Centralnym Urzędem Planowania i innymi resortami,
• udzielanie opinii w zakresie planowania przestrzennego,
• przeprowadzanie kontroli inwestycji w zakresie ich zgodności z planem krajowym,
• zawieszanie robót prowadzonych niezgodnie z planem krajowym,
• orzekanie przywrócenia stanu pierwotnego w przypadkach robót prowadzonych niezgodnie z planem krajowym, planem regionalnym lub planem miejscowym,
• wyrażanie zgody na plany regionalne,
• ustalanie terminów sporządzania planów miejscowych.

Do kompetencji regionalnych dyrekcji planowania przestrzennego należało sporządzanie planów regionalnych, udzielanie informacji i opinii w zakresie planów regionalnych, przeprowadzanie kontroli inwestycji w zakresie ich zgodności z planem regionalnym, zawieszanie robót prowadzonych niezgodnie z planem regionalnym, zawiadamianie właściwych władz o prowadzeniu robót przez organy państwowe niezgodnie z planem regionalnym, wyrażanie zgody na plany miejscowe.

Miejscowe urzędy planowania przestrzennego odpowiadały za sporządzanie planów miejscowych, przeprowadzanie kontroli inwestycji w zakresie ich zgodności z planem miejscowym, zawieszanie robót prowadzonych niezgodnie z planem miejscowym, zawiadamianie właściwych władz o prowadzeniu robót przez organy państwowe niezgodnie z planem miejscowym.

Wyjątkiem od ustalonych zasad stała się szczególna regulacja prawna w zakresie planowania przestrzennego obowiązująca w stolicy. Na mocy ustawy z 3 lipca 1947 r. oraz rozporządzenia Ministra Odbudowy z 11 grudnia 1947 r. za sporządzanie planów regionalnych i planów miejscowych na obszarze m. st. Warszawy oraz Warszawskiego Zespołu Miejskiego odpowiadało Biuro Odbudowy Stolicy.

Struktura urzędu

Tymczasowy statut organizacyjny Głównego Urzędu Planowania Przestrzennego został zatwierdzony 5 grudnia 1946 r. przez Ministra Odbudowy. Struktura urzędu przedstawiała się wówczas następująco:

• Biuro Organizacyjno-Administracyjne
• Biuro Studiów
• Biuro Planu Krajowego
• Biuro Planów Regionalnych
• Biuro Planowania Osiedli Miejskich
• Biuro Planowania Wsi
• Sekretariat Naukowy
• Samodzielny Referat Prawny
• Samodzielny Referat Programowania Prac

Statut ten obowiązywał do momentu ukazania się zarządzenia Ministra Odbudowy z 18 września 1948 r., na mocy którego wprowadzony został nowy podział centrali GUPP:

• Biuro Prezydialne
• Biuro Planu Krajowego
• Biuro Planów Regionalnych
• Biuro Planowania Miejscowego
• Biuro Administracyjne
• Samodzielny Wydział Inspekcji i Kontroli

Organami opiniodawczymi w sprawach z zakresu planowego zagospodarowania przestrzennego były: Główna Rada Planowania przy Głównym Urzędzie Planowania Przestrzennego oraz regionalne rady planowania przy regionalnych dyrekcjach planowania przestrzennego.

Likwidacja urzędu

Zakończenie działalności urzędu nastąpiło po wejściu w życie przepisów zmieniających organizację naczelnych władz gospodarki narodowej. Ustawą z 27 kwietnia 1949 r. Ministerstwo Odbudowy przekształcono w Ministerstwo Budownictwa, natomiast Główny Urząd Planowania Przestrzennego został zlikwidowany. Rozporządzeniem Rady Ministrów z 12 maja 1949 r. dokonano rozgraniczenia kompetencji organów w zakresie planowego zagospodarowania przestrzennego kraju, pozostawiając przy resorcie budownictwa jedynie sprawy miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz nadzoru nad ich realizacją, a wszystkie inne uprawnienia GUPP przekazując do zakresu działania Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego.