Gąsówka fioletowawa
Gąsówka fioletowawa (Lepista nuda (Bull.) Cooke) – gatunek grzybów należący do rzędu pieczarkowców (Agaricales)[1].
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
gąsówka fioletowawa |
| Nazwa systematyczna | |
| Lepista nuda (Bull.) Cooke Handb. Brit. Fungi 1: 192 (1871) | |
Systematyka i nazewnictwo
edytujPozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Lepista, Incertae sedis, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy zdiagnozował go w 1790 r. Jean Baptiste François Bulliard, nadając mu nazwę Agaricus nudus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu Mordecai Cubitt Cooke w 1871 r.[1]
Niektóre synonimy:
- Agaricus bicolor Pers.
- Agaricus bulbosus Bolton
- Agaricus nudus Bull.
- Agaricus nudus var. majus Cooke
- Clitocybe nuda (Fr.) H.E. Bigelow & A.H. Sm.
- Cortinarius bicolor (Pers.) Gray
- Cortinarius nudus (Bull.) Gray
- Gyrophila nuda (Fr.) Quél.
- Lepista nuda f. gracilis Noordel. & Kuyper
- Lepista nuda var. pruinosa (Bon) Bon ex Courtec.
- Lepista nuda var. pruinosa Poisy
- Rhodopaxillus nudus (Bull.) Maire
- Rhodopaxillus nudus var. pruinosus Bon
- Tricholoma nudum (Bull.) P. Kumm.
- Tricholoma nudum var. lilaceum Quél.
- Tricholoma nudum var. majus Cooke[2].
Nazwę polską podał Władysław Wojewoda w 2003. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako gąska naga, bedłka naga, gąsówka naga, gąsówka fioletowa[3]. Nazwy ludowe: gąska naga, bedłka fioletowa, rycerzyk fioletowy, gąska fioletowa, gąska psia, gąska dzika, członka naga, członka psia, słonka[4].
Morfologia
edytujŚrednicy 5–14 cm, za młodu długołukowaty z podwiniętym brzegiem, później staje się lekko wypukły lub płaski. Skórka naga, gładka, niechłonąca wody. W młodym owocniku kapelusz jaskrawofioletowy, później różowofioletowy, w dojrzałym brązowofioletowy lub czerwonobrązowy, na starość staje się ochrowy[5].
Za młodu bardzo fioletowe, potem brązowoochrowe, gęste, cienkie, wycięte z ząbkiem[5].
Wysokość 5–10 cm, grubość 1–3 cm, cylindryczny, pełny, z wierzchu trochę włókienkowato-kosmkowaty, u nasady przeważnie maczugowato zgrubiały i fioletowo-pilśniowy. Powierzchnia najpierw jaskrawofioletowa, później szarofioletowa[5].
Mięsisty, za młodu twardy, fioletowy, w dojrzałym owocniku miękki, kremowy. Smak nieznaczny, przyjemny, zapach charakterystycznie, przyjemnie korzenny, rzadko bez zapachu[5].
Biały z lekkim różowym odcieniem. Zarodniki o średnicy 6–8 × 4–5 µm, szeroko elipsoidalne, lekko brodawkowate, bezbarwne[6].
- Gatunki podobne
Ze względu na fioletowe zabarwienie gąsówka fioletowawa jest łatwo rozróżniana od innych grzybów. Podobna jest gąsówka brudnofioletowa (Lepista sordida), jednak jest od niej dużo mniejsza[6]. Laicy mogą pomylić z niejadalnym zasłonakiem wonnym (Cortinarius traganus), który ma żółty, gorzki i brzydko pachnący miąższ oraz rdzawobrunatną zasnówkę (lub jej resztki). Może też być pomylona z zasłonakiem fioletowym (Cortinarius violaceus)[7].
Występowanie i siedlisko
edytujWystępuje na całej półkuli północnej w strefie klimatu umiarkowanego, ale również w Australii i Afryce[4]. W Europie Środkowej jest pospolita[7].
Grzyb naziemny, saprotrof. Najczęściej rośnie na ściółce w lasach bukowych i świerkowych, ale czasami spotykana jest także na łąkach, czy nawet pryzmach kompostowych. Zazwyczaj owocniki pojawiają się późno, pod koniec sezonu grzybowego, czasami jednak można je spotkać wczesną wiosną. Zazwyczaj występuje w grupach, czasami nawet tworzy tzw. czarcie kręgi[7].
Znaczenie
edytujDobry grzyb jadalny, nadaje się zwłaszcza do marynowania w occie. Rzadko robaczywieje. Nie nadaje się do jedzenia na surowo. Zawiera truciznę rozkładającą czerwone ciałka krwi, prawdopodobnie podczas gotowania czy smażenia trucizna ta ulega rozkładowi i dzięki temu po zabiegach termicznych grzyb jest jadalny[4][8].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2020-05-13] (ang.).
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2013-04-15] (ang.).
- ↑ Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 406, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c Albert Pilát, Otto Ušák, Mały atlas grzybów, Warszawa: PWRiL, 1977, s. 38.
- ↑ a b c d Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, s. 23, ISBN 978-83-245-9550-1.
- ↑ a b Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, s. 312, ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ a b c Andreas Gminder, Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej, 2008, s. 116–119, ISBN 978-83-258-0588-3.
- ↑ Leksykon grzybów, Wydrukowano w Chinach, ISBN 3-89836-604-9.