Góra Świętej Małgorzaty

Góra Świętej Małgorzaty – wieś w Polsce położona w województwie łódzkim, w powiecie łęczyckim, w gminie Góra Świętej Małgorzaty.

Góra Świętej Małgorzaty

wieś
Kościół
Państwo	Polska
Województwo	łódzkie
Powiat	łęczycki
Gmina	Góra Świętej Małgorzaty
Wysokość	136 m n.p.m.
Liczba ludności (2022)	316
Strefa numeracyjna	24
Kod pocztowy	99-122
Tablice rejestracyjne	ELE
SIMC	0565593
Położenie na mapie gminy Góra Świętej Małgorzaty Góra Świętej Małgorzaty
Położenie na mapie Polski Góra Świętej Małgorzaty
Położenie na mapie województwa łódzkiego Góra Świętej Małgorzaty
Położenie na mapie powiatu łęczyckiego Góra Świętej Małgorzaty
52°03′20″N 19°19′12″E

Figura Chrystusa

Prywatna wieś duchowna położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie łęczyckim województwa łęczyckiego. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa płockiego.

Miejscowość jest siedzibą gminy Góra Świętej Małgorzaty.

Historia

Powstanie wsi
Góra św. Małgorzaty jest bardzo stara. Pierwszy dokument o niej wspominający to tzw. „falsyfikat trzemeszeński” z 1145, według którego w tymże właśnie roku w obecności legata papieskiego jeden z synów Bolesława Krzywoustego (nie wiadomo który) przekazuje wieś na Górze pod Łęczycą w posiadanie klasztorowi w Trzemesznie. W dokumencie jest wspomniana także usytuowana w tej wsi Kaplica Maryi, a więc w 1145 istniała już i wieś, i kaplica.

Data założenia wsi jest nieznana. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego (wydanie z 1881) podaje rok 1040, lecz nie jest to niczym uzasadnione. Słownik etymologiczny miast i gmin PRL powołuje się już na „falsyfikat trzemeszeński” i podaje rok założenia 1145. Rok ten został ostatecznie uznany za rok założenia wsi.

Nazwa
Falsyfikat Trzemeszeński pisze o wsi na Górze pod Łęczycą. Nazwa Góra pod Łęczycą powtarza się na wszystkich kolejnych dokumentach wspominających o Górze św. Małgorzaty, chociażby na spisach dóbr klasztoru w Trzemesznie. Na dokumentach królewskich wymieniających te dobra pojawia się z kolei nazwa Góra. Dzisiejsza jej forma pojawia się po raz pierwszy w dokumencie z 1410 w łacinie – Gora Sancta Margarete. Na wszystkich dokumentach spisanych po roku 1410 widnieje już nazwa Góra św. Małgorzaty.

Legenda o pochodzeniu nazwy
Czemu święta Małgorzata niespodziewanie pojawiła się w nazwie wsi? Tłumaczy to miejscowa legenda o św. Małgorzacie. Według niej Małgorzata niestrudzenie wędrowała po świecie. Pewnego razu, kompletnie wyczerpana całodzienną wędrówką, kiedy doszła do jakiejś wsi, zapukała i poprosiła o schronienie. Została potraktowana jak włóczęga i wypędzona ze wsi. Wędrowała więc dalej, a w tym czasie zapadła ciemna noc i rozpętała się burza.

Doszła do następnej wsi, a kiedy tam poprosiła o schronienie, została przyjęta z otwartymi rękami – nakarmiona i odziana, a mieszkańcy wsi zrobili dla niej jeszcze miękkie posłanie na nocleg. Tymczasem w chacie, w której przebywała, odbywało się spotkanie mieszkańców wsi, na którym wszyscy mieli zadecydować, gdzie postawić kościół. Kiedy ktoś proponował jakieś miejsce, nie pasowało ono innemu i tak w kółko. Dyskusja, której przysłuchiwała się święta, trwała do późnej nocy i w końcu nie podjęto żadnej konkretnej decyzji.

Święta Małgorzata nie spała, tylko rozmyślała, jak odwdzięczyć się tutejszym ludziom za opiekę. Wstała bardzo wcześnie, kiedy wszyscy jeszcze spali, i poszła na pole. Tam zaczęła kopać, a ziemię usypywać na kopiec. Pracowała bez wytchnienia, a kiedy wszyscy się obudzili, zaczęli jej pomagać i w krótkim czasie we wsi stanęła góra, na której wszyscy zgodnie postanowili wybudować kościół. Ludzie, wdzięczni za rozwiązanie konfliktu, podziękowali jej i Małgorzata powędrowała dalej. Od góry przez nią usypanej wieś wzięła swoją nazwę, a wieś, z której święta została wypędzona nazywa się dziś Piekiełko (powiat grójecki). Wydmy piaskowe, które tam się znajdują, są tłumaczone tak, że kiedy usypywano górę, z worków wysypywał się piasek.

Inna, mniej popularna wersja pochodzenia nazwy:

Według miejscowej legendy powstanie Nagórek (Wieś k. Gaju) związane jest ze św. Małgorzatą. Św. Małgorzata zamieszkiwała ze swymi rodzicami pod Tumem. Była piękną, dorodną dziewczyną. Zakochał się w niej diabeł Boruta i postanowił pojąć ją za żonę. W Wielką Sobotę Małgorzata z fartuchem pełnym złocistego piasku posypywała dróżki wokół swojego domostwa, gdy zauważyła skradającego się Borutę, próbowała uciec. By skryć się przed napastnikiem, wysypała piasek ze swego fartucha; powstało wzgórze w Górze św. Małgorzaty, które zakryło ją przed oczami czarta. Małgorzata uciekała dalej, i zatrzymała się dopiero przed Gajem, gdy zorientowała się, że nie grozi jej już niebezpieczeństwo. Otrzepała fartuch z pozostałości piasku i w tym miejscu powstały niewielkie pagórki, od których powstała nazwa miejscowości Nagórki.

(Stanisław Cisak Środek Polski, s. 479)

Historia późniejsza
Po zbudowaniu do dziś stojącego kościoła, Góra Świętej Małgorzaty była z nim nierozerwalnie złączona. Kościół, oprócz dóbr w Górze, wynoszących 100 ha, posiadał także duże folwarki w Bryskach (194 ha) oraz w Morakowie (124 ha). Przez ponad 400 lat należał on bezpośrednio do kanoników laterańskich z klasztoru w Trzemesznie.

Dopiero w 1818 car Aleksander I zamknął klasztor i skonfiskował jego dobra, a kościół w Górze św. Małgorzaty przeszedł do diecezji włocławskiej, a większość jego folwarków została sprzedana lub oddana chłopom. Od tamtego roku we wsi zaczęto prowadzić statystyki np. ludności czy domostw, których nie prowadzono, gdy ta należała do klasztoru. Na przykład w 1827 w Górze św. Małgorzaty były 23 domy oraz 153 mieszkańców (według Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego).

8 września 1939 żołnierze Wehrmachtu dokonali zbrodni na ludności cywilnej wsi. Niemcy zabijali kobiety podczas przygotowywania posiłków, rolników w polu. Strzelali też do osób uciekających z palących się zabudowań, które wcześniej podpalali.

Podczas II wojny światowej ze wzniesienia usypanego według legend przez św. Małgorzatę, które ma 25 m wysokości względnej i 136 m n.p.m. eksploatowano duże ilości żwiru. Do dziś można tam znaleźć bardzo duże, kilkumetrowe wykopy. W 1961 w Górze św. Małgorzaty odbył się VI Kongres Międzynarodowego Towarzystwa do Badań Czwartorzędu. Miejsce to zostało wybrane m.in. ze względu na występowanie wydm. W latach 1968–1969 wzgórze św. Małgorzaty i znaczna część wsi zostały zalesione.

Na cmentarzu w Górze św. Małgorzaty znajduje się grób majora Żabokrzyckiego, dowódcy oddziałów powstańczych z 1863. Wcześniej na dużym metalowym krzyżu znajdowały się słowa „major wojsk polskich”, jednak zostały one usunięte przez Niemców w czasie II wojny światowej. W 1939 pochowano na tamtym cmentarzu także 12 polskich żołnierzy poległych w czasie wojny obronnej Polski. Ich ciała zostały w 1952 przeniesione na cmentarz w Łęczycy, a w miejsce grobów odsłonięto tablicę pamiątkową.

W 1995 z udziałem władz wojewódzkich odbyły się w Górze Świętej Małgorzaty uroczyste obchody jej 850-lecia.

Wzniesienie

We wsi Góra Świętej Małgorzaty znajduje się malownicze wzniesienie (136 m n.p.m.), dochodzące do 30 m wysokości względnej, położone na równinie pradoliny rzecznej. Góra jest pochodzenia polodowcowego; liczne odsłonięcia skał na zboczu pozwalają obejrzeć budowę geologiczną terenu. Na szczycie wzgórza stoi kościół, którego pierwowzór gotycki został zniszczony w wyniku przebudowy w XIX w. w stylu klasycystycznym.

Zasłużeni spoczywający w Górze Świętej Małgorzaty

Na cmentarzu parafialnym spoczywa Stanisław Pomianowski (1897-1980), minister spraw wewnętrznych RP na uchodźstwie, żołnierz I Brygady Legionów Polskich, poseł na Sejm RP (1935-1938).