Wikipedia

Franciszek Ksawery Woyna

Franciszek Ksawery Woyna herbu Trąby, inne formy nazwiska: Wojna; Wojno; Woyno, (ur. 1750 w Warszawie, zm. 15 maja 1813 w Wiedniu)[1] – generał lejtnant wojsk koronnych, adiutant króla, wicekomendant Szkoły Rycerskiej w latach 1793–1794[2], starosta stanisławowski, członek Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej[3], konsyliarz Rady Nieustającej[4], wolnomularz[5], wielki namiestnik Wielkiego Wschodu Narodowego Polski w 1784[6]. Dramatopisarz, poeta i tłumacz.

Franciszek Ksawery Woyna
Ilustracja
Herb
Woyna Hrabia
Rodzina

Woynowie herbu Trąby

Data i miejsce urodzenia

1750
Warszawa

Data i miejsce śmierci

15 maja 1813
Wiedeń

Odznaczenia
Order Orła Białego Order Świętego Stanisława (Rzeczpospolita Obojga Narodów)

Życiorys

edytuj

Urodził się w rodzinie herbu Trąby jako cześnikowicz podlaski. Wychowanek Collegium Nobilium Scholarum Piarum (rok szkolny 1765/1766), adiutant, a od 27 września 1772 szambelan Stanisława Augusta[7].

Poseł na sejm 1778 roku z województwa sandomierskiego[8]. Od 1779 dowódca nadwornego pułku 1. JKMci i Rzplitej lekkiej jazdy (ułanów królewskich), w wkrótce wicekomendant Korpusu kadetów.

1 stycznia 1780 został kawalerem Orderu Świętego Stanisława[9].

Generał major z roku 1781. W latach 1784–1788 komisarz Komisji Skarbu i konsyliarz Rady Nieustającej. Poseł ekstraordynaryjny Rzeczypospolitej w Wiedniu w 1792 roku[10].

W 1790 roku odznaczony Orderem Orła Białego[11].

Po zagarnięciu władzy przez targowiczan powrócił do Korpusu kadetów w Warszawie. Po wyjeździe gen. F. Moszyńskiego przejął obowiązki komendanta Korpusu w stopniu generała lejtnanta.

W 1793 roku wyjechał na stałe do Wiednia, Od 1796 tajny radca dworu i prezes Sądu Krajowego w Krakowie. Od 1797 wicekanclerz Kancelarii Obojga Galicji, od 1802 Kancelarii Nadwornej Czech, Austrii i Galicji. Pomagał polskim emigrantom i żołnierzom przedzierającym się do Legionów Polskich we Włoszech.

W 1800 został obdarzony tytułem hrabiego galicyjskiego[12].

Synowie służyli w wojsku austriackim i po pewnym czasie zniemczyli się.

Twórczość

edytuj

Już jako uczeń Collegium Nobilium występował w przedstawieniu szkolnym, będącym adaptacją tragedii Atalia. Jeden z ulubieńców królewskich. Zapraszany wielokroć na literackie obiady czwartkowe. W tym okresie (od około roku 1778) opiekował się w imieniu króla aktorami teatru warszawskiego, będąc jednocześnie protektorem W. Bogusławskiego. Z polecenia króla uczestniczył także w próbach teatralnych niektórych sztuk (np. Fraskatanki w roku 1782). Występował w niektórych przedstawieniach teatru de société: u Magdaleny Sapieżyny, w komedialni na Zamku (zagrał Almavivę w Weselu Figara 26 XII 1785) oraz w teatrze w Łazienkach (rola w Henryku IV na łowach 6 IX 1788).

Utwory

edytuj
  1. Zmyślona niewierność. Komedia w 1 akcie z francuskiego wytłumaczona, wyst. i wydana: Warszawa 1778, wyd. bezimienne, (według N. Th. Barthé: Les Fausses infidélités; prawdopodobnie był też autorem innych sztuk teatralnych)
  2. Do JMci pana Szczęsnego Oraczewskiego w dzień urodzin i imienin jego (wiersz), "Zabawy Przyjemne i Pożyteczne" 1775 t. 11, cz. 1, s. 77-78; rękopis: Biblioteka Narodowa sygn. 262 (Litteraria Stanisława Augusta)
  3. Pieśń (wiersz: Niech żyje zawsze ten luby kątek...), autorstwo prawdopodobne – przypisywane także C. Czaplicowi i F. Bohomolcowi
  4. Wab powszechny (replika pt. Kołek), rękopis: Biblioteka PAN Kraków sygn. 615 (pod nazwiskiem: Stanisław Woyno)
  5. Choć nie znam Muz... (wiersz), rękopis: Ossolineum sygn. 3335/I, ogł. J. W. Gomulicki: Wiersz na żart, "Nowe Książki" 1959 nr 7.

J. U. Niemcewicz błędnie przypisywał mu autorstwo pieśni Kurdesz nad kurdeszami, przyznaną ostatecznie F. Bohomolcowi.

Korespondencja

edytuj
  1. Korespondencja ze Stanisławem Augustem: w zbiorach z lat: 1771–1792, 1776–1792, 1780–1786, rękopisy: Biblioteka Czartoryskich sygn. 737, 730, 698; korespondencja ze Stanisławem Augustem i Departamentem Spraw Cudzoziemskich z lat 1789–1794, rękopisy: Archiwum Główne Akt Dawnych: Zbiór Popielów (nr: 90, 424), Archiwum Królestwa Polskiego; fragm. listów Woyny z roku 1791 (od 4 V do 16 XI) ogł. J. Łojek: Fragmenty relacji F. K. Woyny posła ekstraordynaryjnego Rzeczypospolitej w Wiedniu w: Rok nadziei i rok klęski, 1791-1792. Z korespondencji Stanisława Augusta z posłem polskim Augustynem Deboli wybrał i opracował... (Warszawa) 1964
  2. Do I. Potockiego 8 listów w zbiorze z lat 1788–1794, rękopis: Archiwum Główne Akt Dawnych (Archiwum Wilanowskie sygn. 280) – Bilet w monosylabach pisany, rękopisy: Ossolineum sygn. 556/II, Lw. Państw. Nauk. Bibl. (Zbiory Baworowskich sygn. 937/II)
  3. Do S. K. Potockiego, rękopis: Archiwum Główne Akt Dawnych (Archiwum Wilanowskie sygn. 264), fragm. listu z 30 listopada 1790 cyt. E. Kipa: Studia i szkice historyczne, Wrocław 1959, s. 42
  4. Od S. Trembeckiego z 10 kwietnia 1778, wyd. J. Kott, R. Kaleta w: Trembecki: Listy t. 1, Wrocław 1954.

Opracowania dot. twórczości Woyny

edytuj
  1. "Gazeta Warszawska": 1780 nr 2; 1781 nr 60
  2. Tajna korespondencja z Warszawy 1792-1794 do Ignacego Potockiego: oprac. M. Rymszyna, A. Zahorski, Warszawa 1963 "Studia i Materiały z Dziejów Polski w Okresie Oświecenia" nr 4
  3. "Gazeta Krakowska": 1797 nr 92
  4. S. Trembecki: Listy t. 1-2, oprac. J. Kott, R. Kaleta, Wrocław 1954
  5. Dictionaire biographique des hommes marquants: t. 3 (Londyn 1800), s. 512
  6. (Nekrologi): "Gazeta Warszawska" 1813 nr 51; "Korespondent Warszawski" 1813 nr 56
  7. W. Bogusławski: Dzieje Teatru Narodowego w: Dzieła t. 1, Warszawa 1820, s. 33; wyd. osobne Przemyśl 1884; wyd. fotoofsetowe (Warszawa 1965)
  8. A. Magier: Estetyka miasta stołecznego Warszawy (ukończone około roku 1833), wyd. H. Szwankowska, komentarz historyczno-literacki oprac. J. W. Gomulicki, Wrocław 1963
  9. W. Wilkoszewski: Rys historyczno-chronologiczny Towarzystwa Wolnego Mularstwa w Polsce (powst. przed rokiem 1838), wyd. z rękopisu T. Święcicki, Londyn 1968
  10. J. U. Niemcewicz: Pamiętniki czasów moich (powst. w latach 1823–1838); wersję 2. wyd. K. Niemcewicz, Paryż 1848, s. 30 i wyd. następne; wersję 1. wyd. J. Dihm, t. 1-2 (Warszawa) 1957 "Biblioteka Pamiętnikarzy Polskich i Obcych".

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Jarosław Gdański, Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki, Kamil Stepan, Wojsko Koronne. Formacje Targowicy, szkolnictwo wojskowe. Varia, Uzupełnienia, Kraków: 2003, s. 77.
  2. ↑ Jarosław Gdański, Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki, Kamil Stepan, Wojsko Koronne. Formacje Targowicy, szkolnictwo wojskowe. Varia, Uzupełnienia, Kraków: 2003, s. 77, Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705-2008, Warszawa: 2008, s. 249.
  3. ↑ Adam Skałkowski, Towarzystwo przyjaciół konstytucji 3 maja, Kórnik, 1930, s. 82.
  4. ↑ Aleksander Czaja, Między tronem, buławą i dworem petersburskim, Warszawa 1988, s. 436.
  5. ↑ Ludwik Hass, Sekta farmazonii warszawskiej, Warszawa: 1980, s. 240.
  6. ↑ Stanisław Małachowski-Łempicki, Wykaz polskich lóż wolnomularskich oraz ich członków w latach 1738-1821, w: Archiwum Komisji Historycznej, t. XIV, Kraków 1930, s. 135.
  7. ↑ T. 6, cz. 1: Oświecenie. W: Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1970, s. 463.
  8. ↑ Witold Filipczak, Sejm 1778 roku, Warszawa 2000, s. 346.
  9. ↑ Zbigniew Dunin-Wilczyński, Order Św. Stanisława, Warszawa, 2006 s. 186.
  10. ↑ Jerzy Łojek, Materiały cło historii polskiej służby zagranicznej w latach 1788— 1795, w: Przegląd Historyczny, 53/2, 1962, s. 521.
  11. ↑ Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705-2008, 2008, s. 249.
  12. ↑ Sławomir Górzyński: Arystokracja polska w Galicji: studium heraldyczno-genealogiczne. Warszawa: DiG, 2009, s. 393–394

Bibliografia

edytuj
  • H. P. Kosk, Generalicja polska, t. 2, wyd. Oficyna Wydawnicza, Pruszków 2001
  • T. 6, cz. 1: Oświecenie. W: Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1970, s. 463-464.
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Franciszek_Ksawery_Woyna&oldid=73118408”