Franciszek Gawełek
Franciszek Gawełek (ur. 4 lutego 1884 w Radłowie, zm. 8 września 1919[1] w Częstochowie) – polski etnograf, nauczyciel gimnazjalny.
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przyczyna śmierci |
upadek z konia |
| Miejsce spoczynku |
cmentarz w Radłowie |
| Zawód, zajęcie |
etnograf |
| Narodowość |
polska |
| Tytuł naukowy | |
| Edukacja | |
| Alma Mater | |
| Rodzice |
Tekla, Jan |
| Krewni i powinowaci |
Józef, Maria (rodzeństwo) |
Życiorys
edytujUrodził się 4 lutego 1884 w Radłowie[2][3] jako czwarty syn w wielodzietnej rodzinie Jana (ur. 1840) i Tekli z domu Dulian[2][4][3]. Był bratem m.in. Józefa (ur. 1879, nauczyciel, kierownik szkoły w Woli Radłowskiej) i Marii (1887-1965, po mężu Hrycaj)[2]. Uczył się w szkole podstawowej w rodzinnym Radłowie[3]. Od 1899 kształcił się w C. K. I Gimnazjum w Tarnowie, gdzie w 1907 ukończył z odznaczeniem VIII klasę oraz zdał egzamin dojrzałości z odznaczeniem[5][2][3]. Od 1907 do 1912 odbywał studia w zakresie archeologii prehistorycznej, etnografii oraz antropologii na Uniwersytecie Jagiellońskim u boku profesorów Włodzimierza Demetrykiewicza i Juliana Talko-Hryncewicza[3][2]. Podczas nauki uniwersyteckiej otrzymywał stypendium im. dr. Józefa Katarzyńskiego[2]. 21 kwietnia 1913 otrzymał stopień naukowy doktora filozofii na podstawie trzech prac naukowych[2]. W późniejszych latach ogłosił wiele prac poświęconych obrzędom ludu polskiego. Publikował również w krakowskim dzienniku „Nowa Reforma”[6]. W swojej pracy naukowej zajmował się macierzystą ziemią radłowską[3].
Był współorganizatorem założonego w 1911 Muzeum Etnograficznego w Krakowie, na rzecz którego gromadził fundusze oraz zbiory oraz był członkiem zwyczajnym Towarzystwa Muzeum Etnograficznego w Krakowie[7][3][2]. Od 1914 do 1919 zasiadał w Komisji Antropologicznej C. K. Akademii Umiejętności w Krakowie, od 1918 Polskiej Akademii Umiejętności[8][9]. Od 1911 jako praktykant uczył języka polskiego w C. K. III Gimnazjum w Krakowie[10][2]. W 1912 był zatrudniony jako pomocnik bibliotekarza w Muzeum Techniczno-Przemysłowym w Krakowie[2]. Od października do listopada 1913 w charakterze zastępcy nauczyciela był nauczycielem języka niemieckiego w C. K. V Gimnazjum w Krakowie, po czym został przeniesiony do filii C. K. Gimnazjum św. Jacka w Krakowie, w 1915 przemianowanej na C. K. VII Gimnazjum im. Adama Mickiewicza, gdzie uczył języków łacińskiego, greckiego i polskiego oraz historii do 1919[11][12][13][2]. W tym okresie w 1916 otrzymał stanowisko asystenta w Zakładzie Antropologicznym UJ[2]. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w 1919 otrzymał nominację na kierownika planowanej Katedry Etnografii na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim[3].
W dniu 8 września 1919 uległ wypadkowi podczas polowania w majątku hrabiego Stanisława Tarnowskiego, gdy upadł z konia, po czym zmarł w Szpitalu Najświętszej Marii Panny w Częstochowie w nocy z 8 na 9 września 1919 (formalnie przyjęto datę śmierci 9 września 1919)[3][2]. Pierwotnie został pochowany w tym mieście 11 września 1919, po czym w listopadzie 1919 jego szczątki przeniesiono do grobowca rodzinnego na cmentarzu w rodzinnym Radłowie[3].
Jego siostrzenicą była Aleksandra Żyłka-Żebracka (córka Marii Hrycaj z domu Gawełek), zamężna z płk. Zygmuntem Żyłką-Żebrackim[4][3].
Publikacje
edytuj- Czarownik z Rząchowy w pow. Brzeskim (1909, także w MAAE, t. X (1910))
- Przesądy, zabobony i środki lecznicze i wiara ludu w Radłowie w pow. brzeskim (1908)
- Kilka słów o mieszkańcach Jaworzna na Śląsku (1909)
- Konik zwierzyniecki (1910, także w: „Rocznik Krakowski” Tom XVIII/1919, s. 130-181)
- Palma, jajko i śmigus w praktykach wielkanocnych ludu polskiego (1911)
- Wielkanoc (zarys zwyczajów) (1911)
- Nowe muzeum w Krakowie (1911)
- Podhorce (1914)
- Bibliografia ludoznawstwa polskiego (1914)
- Trzydzieści trzy dni najazdu rosyjskiego (z własnych przeżyć i obserwacyi) (1915)
- Oblewanka (dyngus, śmigus) (1915)
- Bibliografia ludoznawstwa litewskiego (1918)
- O znaczeniu masek zwierzęcych w zwyczajach świątecznych ludowych
- O znaczeniu liczb czarodziejskich w wierzeniach i praktykach lekarskich ludu
- Żółkiew (1919)
- Sprawa podziału ziemi w Polsce (1919)
W 2010 roku nakładem krakowskiej Księgarni Akademickiej ukazał się obszerny wybór pism Gawełka Konik zwierzyniecki, wianki i sobótki, opracowany przez prof. Franciszka Ziejkę.
Przypisy
edytuj- ↑ Polski Słownik Biograficzny. T. 7. S. 315
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Franciszek Ziejka. Franciszek Gawełek – badacz kultury ludowej. „Małopolska”. Tom XIII, s. 101-125, 2011. ISSN 1641-1102.
- ↑ a b c d e f g h i j k Aleksandra Żyłka-Żebracka: Prof. dr Franciszek Gawełek (1884-1919) – Etnograf. biblioteka-radlow.pl. [dostęp 2018-08-16].
- ↑ a b Księga Zmarłych 1946–1958 Sanok. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 62 (poz. 6).
- ↑ Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum I w Tarnowie za rok szkolny 1906/07. Tarnów: 1907, s. 35, 40.
- ↑ Czy znasz ty polskie zapusty?. „Nowa Reforma”. Nr 95, s. 1, 28 lutego 1911.
- ↑ Sprawozdanie Wydziału Towarzystwa Muzeum Etnograficznego w Krakowie za Rok 1918-1919. Kraków: 1920, s. 4, 7, 12.
- ↑ Sprawozdanie Kierownika c. k. Filii Gimnazyum św. Jacka w Krakowie za rok szkolny 1913/14. Kraków: 1914, s. 49.
- ↑ Skład Komisji Antropologicznej w roku 1919. „Materiały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne”. Tm XIV, s. V, VIII, XI, 1919.
- ↑ Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. III Gimnazyum w Krakowie za rok szkolny 1912. Kraków: 1912, s. 42.
- ↑ VIII. Sprawozdanie Dyrekcyi c. k. Gimnazyum V. w Krakowie za rok szkolny 1913/14. Kraków: 1914, s. 63, 66.
- ↑ Sprawozdanie Kierownika c. k. Filii Gimnazyum św. Jacka w Krakowie za rok szkolny 1913/14. Kraków: 1914, s. 49-50, 52-53.
- ↑ Sprawozdanie kierownika Filji państwowego gimnazjum św. Jacka w Krakowie za rok szkolny 1918/19. Kraków: 1919, s. 4.
Bibliografia
edytuj- Franciszek Gawełek – lista publikacji. worldcat.org. [dostęp 2018-08-16].
Linki zewnętrzne
edytuj- Dzieła Franciszka Gawełka w bibliotece Polona