Filozofia marksistowsko-leninowska
Filozofia marksistowsko-leninowska – radziecka wersja filozofii marksizmu, która powstała w latach 20. XX wieku[1] i przez dziesięciolecia była oficjalną filozofią w Związku Radzieckim[2] oraz w krajach bloku wschodniego.
Krótka charakterystyka
edytujFilozofia ta jako całość dzieli się na materializm dialektyczny i materializm historyczny[3], które łącznie stanowią jedną z trzech części składowych marksizmu-leninizmu jako nierozerwalnej jedności filozofii marksistowskiej, ekonomii politycznej i socjalizmu naukowego (albo naukowego komunizmu)[4][5]. Według ideologów radzieckich Karol Marx i Fryderyk Engels opracowali wyższą, jakościowo nową formę materialistycznego pojmowania świata, które ogarnia – w odróżnieniu od materializmu istniejącego poprzednio – nie tylko przyrodę, ale i społeczeństwo[6]. Filozofia marksistowsko-leninowska obejmuje naukę o ogólnych zasadach i prawach bytu przyrody (ontologia, filozoficzne problemy przyrodoznawstwa), o rozwoju społeczeństwa ludzkiego (filozofia historii, socjologia), teorię poznania świata (gnozeologia), etykę, estetykę oraz swoją własną historię[3]. Nieodłączną częścią składową filozofii marksistowsko-leninowskiej jest także naukowy ateizm[7]. W ten sposób historycznie ukształtował się w filozofii marksistowskiej krąg jej problemów, teoretycznie, praktycznie i organizacyjnie zróżnicowały się jej działy[3].
Jednym z głównych elementów filozofii marksistowsko-leninowskiej było jej określenie jako rewolucyjnego przewrotu w filozofii[8]. Istota tej rewolucji filozoficznej polega na organicznej jedności teorii z rewolucyjną praktyką, z walką przeciw kapitalizmowi. Jądro rewolucyjnego przewrotu dokonanego przez marksizm w filozofii zawarte jest w 11 tezie Marksa o Feuerbachu[9]:
Filozofowie rozmaicie tylko interpretowali świat; idzie jednak o to, aby go zmienić.
Twórcy marksizmu położyli kres charakterystycznemu dla filozofii przedmarksowskiej przeciwstawianiu teorii filozoficznej praktyce i powiązali w jedno rewolucyjną teorię i rewolucyjną praktykę, filozofię i politykę, przekształcając filozofię w narzędzie komunistycznego przeobrażenia życia społecznego. To właśnie warunkuje nową rolę społeczną filozofii marksistowsko-leninowskiej, która otwiera nową epokę w duchownym rozwoju ludzkości[10][11][6].
Dzięki Rewolucji październikowej światopogląd marksistowski po raz pierwszy w swej historii otrzymał szerokie wsparcie państwowe[1]. Utworzono szereg instytutów propagandy marksizmu: Akademia Socjalistyczna (1918), Instytut Czerwonej Profesury (1921) i in. Ale obok ośrodków skupiających myślicieli marksistowskich, ich sympatyków i sprzymierzeńców istniały w pierwszych latach po rewolucji w Związku Radzieckim i takie, które krytycznie, a nawet wrogo odniosły się do rewolucji, władzy radzieckiej, marksizmu i socjalizmu[12]. Zanim filozofia marksistowsko-leninowska powstała w jej ostatecznej formie, bolszewicy w 1922 roku wydalili z kraju rosyjskich intelektualistów (operacja znana jako "statek filozofów"), uznanych za wrogów nowego reżimu. Lenin w ten sposób pozbył się intelektualnej opozycji. W opracowywaniu filozofii marksistowsko-leninowskiej przez ideologów radzieckich ważną rolę odegrała praca Lenina „O znaczeniu wojującego materializmu”[1], gdzie Lenin przypisywał pierwszorzędne znaczenie obronie marksizmu i ateizmu, walce przeciw ideologii burżuazyjnej, zdemaskowaniu wszystkich współczesnych „dyplomowanych lokajów klechostwa”[13].
Styl bolszewickich prac jest przerażająco obraźliwy. . . . Jednak jeszcze bardziej wstrętnym niż złość jest podła służalczość, charakterystyczna dla sowieckich autorów, lęk przed odejściem od „generalnej linii partii”, i dążenie do tego, aby wszystko, co oni mówią było świadectwem ich prawowierności.
Władze radzieckie ustanowiły nadzór partyjny nad badaniami filozoficznymi, przejawy samodzielności myślenia podlegały prześladowaniom, i w końcu ideolodzy radzieccy doprowadziły filozofię marksizmu do wprost dogmatyzmu i fideizmu[2][1].
W systemie oświaty
edytujZa czasów ZSRR filozofia marksistowsko-leninowska była obowiązkowym przedmiotem studiów na wszystkich uczelniach wyższych[15]. Nauka podstaw filozofii marksistowsko-leninowskiej była obowiązująca również w ramach odpowiedniego przedmiotu radzieckiego szkolnictwa średniego[16].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c d Мысливченко 2020 ↓, s. 771.
- ↑ a b Lilianna Kiejzik. KTO „UPRAWIA” DZIŚ FILOZOFIĘ W ROSJI?
- ↑ a b c Spirkin 1968 ↓, s. 8.
- ↑ Czertkow i in. 1955 ↓, s. 7.
- ↑ Bogomołow i in. 1980 ↓, s. 11.
- ↑ a b Ojzerman 1966 ↓, s. 5.
- ↑ Предмет научного атеизма (Przedmiot naukowego ateizmu). W: Научный атеизм (Naukowy ateizm). Pod redakcją A.F. Okułowa. Москва: Политиздат, 1978, s. 4, seria: Учебник для вузов (podręcznik akademicki). (ros.).
- ↑ Ojzerman 1969 ↓.
- ↑ Spirkin 1968 ↓, s. 58.
- ↑ Spirkin 1968 ↓, s. 58-61.
- ↑ Czertkow i in. 1955 ↓, s. 11-15.
- ↑ Kazimierz Ochocki. Problemy Etyki W Radzieckich Dyskusjach Filozoficznych Lat Dwudziestych. „Etyka”. 13, s. 133-49, 1974-12-01. DOI: 10.14394/etyka.280. (pol.).
- ↑ Włodzimierz Lenin. O znaczeniu wojującego materializmu. „Pod Sztandarem Marksizmu”. 3, marzec 1922. (pol.).
- ↑ Łosski 2000 ↓, s. 423.
- ↑ Дарья Сапрыкина: Красный луч просвещения: Как в советских вузах преподавали идеологические дисциплины. [w:] История [on-line]. Gazeta.ru, 18.06.2016. [dostęp 2020-08-18]. (ros.).
- ↑ Zob. np. 20. wydanie podręcznika dla ostatniej klasy radzieckiej szkoły średniej, techników i zasadniczych szkół zawodowych: Обществоведение: Учебник для выпускного класса сред. школы и сред. спец. учеб. заведений / Шахназаров Г. X., Боборыкин А. Д., Красин Ю. А., Суходеев В. В. — 20-е изд. — М.: Политиздат, 1982. — 320 с., ил.
Bibliografia
edytuj- Wiktor Czertkow, Sawwa Dudel, Iwan Kuzniecow, Michaił Leonow, Teodor Ojzerman, Nikołaj Owczynnikow, i in.: Materializm dialektyczny. Pod ogólną redakcją J.F. Aleksandrowa. Tłumaczyli Halina Zielnikowa, Zdzisław Nieman, Halina Waśkowska, Stanisław Radziszewski. Warszawa: Książka i Wiedza, 1955. (pol.).
- Aleksiej Bogomołow, Dmitrij Czesnokow, Władisław Kelle, Fiodor Konstantinow, Teodor Ojzerman, Mark Rozental, i in.: Podstawy filozofii marksistowsko-leninowskiej. Pod redakcją F. W. Konstantinowa ; z ros. przeł. Henryk Widłaszewski. Warszawa: Książka i Wiedza, 1980. 672, [3] s. ; 20 cm.
- Mikołaj Łosski: Materializm dialektyczny w ZSRR. W: Mikołaj Łosski: Historia filozofii rosyjskiej. Przełożył: Henryk Paprocki. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki, 2000, s. 386-424, seria: Daimonion. ISBN 83-88524-00-3. (pol.).
- Teodor Ojzerman: Powstanie filozofii marksistowskiej. Tłumaczyli: Władysław Jankowski, Michał Kelles-Krauz, Lucyna Smolińska. Warszawa: Książka i Wiedza, listopad 1966. (pol.).
- Teodor Ojzerman: Powstanie materializmu dialektycznego i historycznego — rewolucja w filozofii. W: Krótki zarys historii filozofii. Pod redakcją M.T. Jowczuka, T.I. Ojzermana, I.J. Szczipanowa. Przeł. Marian Drużkowski i in.. Wyd. II, poprawione i uzupełnione. Warszawa: Książka i Wiedza, listopad 1969, s. 407-428. (pol.).
- Aleksandr Spirkin: Zarys filozofii marksistowskiej (Tyt. oryg.: Kurs marksistskoj fiłosofii). Tł. Lucyna Smolińska. Warszawa: Książka i Wiedza, 1968. (pol.).
- А. Г. Мысливченко: Философия в советской и постсоветской России. 1. «Советский период». W: А. Г. Мысливченко и др.: Русская философия. Энциклопедия. Под общ. ред. М. А. Маслина. М.: Мир философии, 2020, s. 770-775. ISBN 978-5-9909860-9-1. (ros.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Ładosz Jarosław. Partia komunistyczna a filozofia. „Nowa Krytyka”, 08/01/2016. (Referat wygłoszony na konferencji "Rola inteligencji w procesie budownictwa socjalizmu w Polsce", 28-29 IX 1982)
- Ewald Iljenkow. O sytuacji filozofii (list do KC partii)