Feliksa Eger
Ewa Feliksa Eger (ur. 20 listopada 1837 w Warszawie[1], zm. 5 kwietnia 1908 w Zakopanem) – polska bibliotekarka, publicystka katolicka[2] i propagatorka teorii spiskowych[3].
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Miejsce spoczynku | |
| Zawód, zajęcie |
bibliotekarka |
Życiorys
edytujUrodziła się jako córka Adama Franciszka Egera (ok. 1811–1882[4]), ówczesnego rachmistrza Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych, Duchownych i Oświecenia Publicznego Królestwa Polskiego[a] i Antoniny z Szacmajerów w mieszkaniu rodzinnym przy ul. Krakowskie Przedmieście 382[1]. Jej ojciec był w 1861 członkiem okręgu przasnyskiego Towarzystwa Rolniczego w Królestwie Polskim, które skupiało ziemian[4][5].
Była bibliotekarką w Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, gdzie zajmowała się opracowaniem i zabezpieczaniem zbiorów[6]. Obracała się w kręgach towarzyskich Warszawy. Od 1886 uprawiała anonimowo publicystykę antymasońską, która uchodzi w klasyfikacjach bibliotecznych za opracowania historyczne[7].
W ostatnich latach XIX wieku przeniosła się do Zakopanego i prowadziła pensjonat „Fortunka” na Bystrem (obecnie Bulwary Słowackiego 34), wybudowany przez jej krewną, przybyłą w 1895 z Konstantynopola „kapitalistkę” Helenę Egerową i nazwany w 1897 na cześć Fortunaty, córki Heleny, późniejszej artystki estradowej. Gościli u niej m.in. w 1897 Kazimierz Dłuski, od 1899 jego rodzina, w 1899 na zaproszenie Dłuskich Maria Skłodowska-Curie i Pierre Curie z dziećmi, w 1902 Tadeusz Miciński i Mieczysław Karłowicz, a także towarzysz wypraw Karłowicza Włodzimierz Boldireff[8]. Nadsyłała do „Kroniki Rodzinnej” i innych czasopism polskich swoje teksty i przekłady, głównie o tematyce religijnej[6][7].
Pochowana na Nowym Cmentarzu w Zakopanem (jako jedna z pierwszych osób), ale jej grób nie dochował się do czasów obecnych – został przekopany, a na jej miejscu spoczywa Jarema Rdułtowski, który zginął podczas wspinaczki na Mięguszowieckim Szczycie[9].
Twórczość i poglądy
edytujW 1894 opublikowała w wydawnictwie Anczyca w Krakowie Historię towarzystw tajnych. Dzieje wolnomularstwa (Masonii) według najlepszych źródeł opracowane. Dzieło to uchodziło współcześnie za najbardziej wyczerpującą polską publikację o masonach i doczekało się licznych wznowień (1894, 1904, 2006, 2014, 2019)[9]. Czerpało obficie z książki jezuity i propagatora teorii spiskowych[10] Nicolasa Deschampsa (1797–1873) Les societés secretes et la société ou philosophie de l'histoire contemporaine, choć wbrew ówczesnym opiniom nie stanowiło jej wiernego przekładu[11][12]. Eger wyraziła w nim pogląd znany jeszcze z prac innego jezuity, Augustina Barruela (1741–1820), że masoni stoją za przemianami społecznymi i rewolucjami zapoczątkowanymi przez oświecenie, a ich naczelnym celem jest zniszczenie chrześcijaństwa poprzez świecką edukację. Uznała socjalizm i komunizm za „konieczny wynik dogmatu i moralności masońskiej” i utożsamiła materializm masoński – pod wyraźnym wpływem encykliki papieża Leona XIII Humanum genus – z satanizmem[13]. Jako przykład masona-satanisty wskazała Giosuè Carducciego, autora hymnu Do szatana (1863) i Polemik szatańskich (1869)[2]. Powołując się na Emmanuela Chabauty'ego (pod pseudonimem C.C. de Saint-André, Les Francs-Maçons et les Juifs : Sixième Age de l'Église d'après l'Apocalypse, 1880), przypisała kierowniczą rolę w organizacji wolnomularskiej Żydom, którzy od wieków mieli stanowić „olbrzymie towarzystwo tajne”, choć początków masonerii szukała w gnostycyzmie i wśród templariuszy[13].
W Kilku słowach o masonerii, ogłoszonych nakładem Katolickiego Towarzystwa Wydawniczego „Kronika Rodzinna” w 1901, ostrzegała przed dążeniem masonerii do utworzenia rządu światowego: „jest to stowarzyszenie dążące do zniesienia religii, rodziny, własności, do wywrócenia porządku społecznego, a zaprowadzenia jednej wielkiej rzeczypospolitej masońskiej, w której ludzie byliby pionkami na wielkiej szachownicy świata, działającymi pod kierunkiem przywódzców Masonerji, którymi jak w obecnej chwili są żydzi”. Wskazała obok rewolucji francuskiej na zjednoczenie Włoch i zjednoczenie Niemiec jako rezultaty działalności wolnomularskiej. Poza pojedynczą wzmianką o atakach masonów na Kościół katolicki, zapożyczoną z książki popularnonaukowej dla młodzieży autorstwa Adama Morawskiego (Ze skarbnicy wiedzy i prawdy, 1882[14]) wolnomularstwo występuje w publikacji przede wszystkim jako polityczny wróg narodu[15].
Wizerunek masonerii jako organizacji satanistycznej opartej na tajnej hierarchii przedstawiła systematycznie dopiero w swojej ostatniej pozycji książkowej, Żydzi i masoni we wspólnej pracy, którą wydał w 1908 drukiem warszawski księgarz katolicki Mateusz Szczepkowski[b]. Do ukształtowania tej koncepcji przyczyniły się prawdopodobnie fabrykacje antyklerykalnego autora Léo Taxila na temat wolnomularstwa z lat 1886–1895, połączone w 1893 z antysemityzmem przez arcybiskupa Mauritiusu Leona Meurina. Podtrzymując wątek antysemicki, Eger stwierdziła, że w odróżnieniu od minionych epok Żydzi współcześnie nie mordują dzieci, lecz odzierają ich „serca i umysły” z cnót. Głosiła: „Najniebezpieczniejszym z Żydów jest Żyd mason lub socjalista: prowokator, szpieg, wywołujący strajki, oszukujący, wywodzący w pole i biednego, ufającego mu robotnika, i rząd, który się nim posługuje”. Zgodnie z tezą upowszechnioną przez Protokoły mędrców Syjonu (1903) przypisała Żydom sprawowanie władzy finansowej, a masonom w ich imieniu kontroli polityczno-militarnej nad światem[16].
Recepcja
edytujW posiadaniu klasztoru urszulanek w Krakowie był egzemplarz wydania Historii towarzystw tajnych z 1904, który nosi na karcie tytułowej dedykację autorki dla założycielki zgromadzenia urszulanek szarych św. Urszuli Ledóchowskiej, wyrażającą osobistą wdzięczność[17].
Jan Tomkowski sądzi, że antymasońskie publikacje Eger stanowiły obok wydawnictwa biskupa przemyskiego św. Józefa Sebastiana Pelczara pt. Masonerya (wyd. I, 1909) źródło obrazu wolnomularstwa w powieści grozy Władysława Reymonta Wampir (1911)[2].
Fragment rozdziału z Kilku słów o masonerii w formie broszury zatytułowanej Żydo-masoński plan zniszczenia Kościoła został skonfiskowany przez Służbę Bezpieczeństwa działaczowi podziemnej „Solidarności” (1982–1986) Tadeuszowi Jakubkowi w ramach sprawy operacyjnego rozpracowania o kryptonimie „Szakal”[18][19].
Wykaz prac
edytuj- Katechizm dogmatyczno-historyczny, czyli Przewodnik nauki religijnej młodemu wiekowi poświęcony, Warszawa 1873
- Czytania religijno-moralne dla młodych osób, nakład własny, Warszawa 1875
- Historya towarzystw tajnych, Władysław Ludwik Anczyc, Kraków 1886 (anonimowo; przedruk 1894 nakładem Gebethnera i Wolffa również anonimowo, z podtytułem Dzieje wolnomularstwa (masonii) wg najlepszych źródeł opracowane; dalsze wznowienia 2006 nakładem Wydawnictwa Antyk – Marcin Dybowski, 2014 nakładem Wydawnictwa Armoryka, 2019 nakładem Domu Wydawniczego „Ostoja” Andrzeja Siekierżyckiego)
- Elżbieta Seton. Obraz dzielnej niewiasty skreślony według dzieła de Barberey, Drukarnia Synów Stanisława Niemiry, Warszawa 1898 (parafraza książki Hélène Bailly de Barberey o Elżbiecie Seton, Élizabeth Seton et les commencements de l'Église catholique aux États-Unis, 1867)
- Kilka słów o masoneryi, Katolickie Towarzystwo Wydawnicze „Kronika Rodzinna”, Warszawa 1901 (pod pseudonimem F.E.)
- Religja w wiedzy, Drukarnia Synów Stanisława Niemiry, Warszawa 1904
- Żydzi i masoni we wspólnej pracy, Księgarnia Nakładowa M. Szczepkowskiego, Warszawa 1908 (jako F. Eger; wznowienia 1986 bez podania wydawcy i 1998 nakładem Wydawnictwa „Ojczyzna” Bogusława Rybickiego)
Uwagi
edytuj- ↑ Ta nazwa resortu obowiązywała w latach 1832–1839. Małgorzata Osiecka, Urzędnicy komisji rządowych Królestwa Polskiego w latach 1815–1867, „Miscellanea Historico-Archivistica”, 21, 2014, s. 173. Por. Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych [online], Szukaj w Archiwach [dostęp 2024-10-29] [zarchiwizowane z adresu 2024-07-08].
- ↑ Szczepkowski był działaczem katolickich organizacji młodzieżowych, który odbył krótką praktykę księgarską w firmie Teodora Paprockiego (zm. 1895) i w 1898 uruchomił własną księgarnię nakładową. W 1918 sprzedał ją poznańskiej Drukarni i Księgarni św. Wojciecha. Marta Walkusz, Warszawskie druki muzyczne wydane w latach 1875–1918, przechowywane w gdańskich bibliotekach, Uniwersytet Warszawski: rozprawa doktorska, 2019, s. 108, 118.
Przypisy
edytuj- ↑ a b Warszawa-Stare Miasto [= Parafia Archikatedralna św. Jana Chrzciciela w Warszawie], jednostka 134 Ch-1836-38, rok 1838, nr 9, k. 5 [online], Geneteka [dostęp 2024-10-29] [zarchiwizowane z adresu 2024-10-29].
- ↑ a b c Tomkowski 2016 ↓, s. 97–125.
- ↑ Rosiak 2021 ↓, s. 130, 138, 142–144.
- ↑ a b Marek Minakowski, Adam Franciszek Eger (ID: sw.499036) [online], Genealogia Potomków Sejmu Wielkiego [dostęp 2024-10-29] [zarchiwizowane z adresu 2024-10-29].
- ↑ Marek Minakowski, Członkowie Towarzystwa Rolniczego z 1861 r. [online], Genealogia Potomków Sejmu Wielkiego [dostęp 2024-10-29] [zarchiwizowane z adresu 2024-10-29].
- ↑ a b Rosiak 2021 ↓, s. 136.
- ↑ a b Katarzyna Rosiak, Eger Feliksa, [w:] Kultura polska wobec zachodniej filozofii ezoterycznej w latach 1890–1939 [online], Narodowy Program Rozwoju Humanistyki, 12 sierpnia 2021 [zarchiwizowane z adresu 2022-05-16].
- ↑ Pinkwart 1985 ↓, s. 65–68.
- ↑ a b Maciej Pinkwart, Janusz Zdebski, Nowy Cmentarz w Zakopanem. Przewodnik biograficzny, PTTK Kraj, Warszawa–Kraków 1988, s. 44, ISBN 83-7005-180-4
- ↑ Oberhauser 2020 ↓, s. 564.
- ↑ Rosiak 2021 ↓, s. 137.
- ↑ Historia towarzystw tajnych : dzieje wolnomularstwa (masonerii) : według najlepszych źródeł opracowane / Feliksa Eger [online], Biblioteka Narodowa [dostęp 2024-02-26].
- ↑ a b Rosiak 2021 ↓, s. 137–138.
- ↑ Gruca 2014 ↓, s. 41.
- ↑ Rosiak 2021 ↓, s. 139–140.
- ↑ Rosiak 2021 ↓, s. 140–143.
- ↑ Eger Feliks[a] HISTORYA MASONERYI I INNYCH TOWARZYSTW TAJNYCH, [w:] Antykwariat Piękne Książki [online], OneBid, 23 stycznia 2021 [zarchiwizowane z adresu 2024-10-29].
- ↑ Eger Feliksa, Żydo-masoński plan zniszczenia kościoła (IPN By 1001/273), [w:] Spuścizna: Tadeusz Jakubek [online], Inwentarz archiwalny IPN [dostęp 2024-10-29] [zarchiwizowane z adresu 2024-10-29].
- ↑ Tadeusz Franciszek Jakubek, [w:] Dane osoby z katalogu osób "rozpracowywanych" [online], Biuletyn Informacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej [dostęp 2024-10-29] [zarchiwizowane z adresu 2024-03-28].
![Warszawa-Stare Miasto [= Parafia Archikatedralna św. Jana Chrzciciela w Warszawie], jednostka 134 Ch-1836-38, rok 1838, nr 9, k. 5](https://archive.today/20241029095345/https://metbox3.genealodzy.pl/8/metryka_get.php?op=download&dir=dKOViD_PWVK44uyCZrgLS3K1jCZ1n_dH2GveS2dJlhk,&znak=zVCDhVxp-PovJdZfnyVPG8Cf0Ynda5Pc0F-Q8DusWxQ,&plik=007-010.jpg){kind=link}
Bibliografia
edytuj- Anna Gruca, Potencjalni adresaci publikacji nakładców nieprofesjonalnych w Krakowie w okresie autonomii galicyjskiej. Przyczynek do badań nad repertuarem wydawniczym, [w:] Władysław Marek Kolasa, Iwona Pietrzkiewicz, Michał Rogoż (red.), Kraków – Lwów. Książki XIX–XX wieku, Kraków: Księgarnia Akademicka, 2014, s. 39–47, DOI: 10.12797/9788376383859.04, ISBN 978-83-7638-385-9.
- Claus Oberhauser, Freemasons, Illuminati and Jews: Conspiracy Theories and French Revolution, [w:] Michael Butter, Peter Knight (red.), Routledge Handbook of Conspiracy Theories, Abingdon: Routledge, 2020, s. 555–568, ISBN 978-0-8153-6174-9.
- Maciej Pinkwart, Zakopiańskim szlakiem Mieczysława Karłowicza, Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1985.
- Katarzyna Rosiak, Wizerunek masonerii jako organizacji satanistycznej na przykładzie publikacji Feliksy Eger, „Humaniora”, 33, 2021, s. 127–145, DOI: 10.14746/h.2021.1.6.
- Jan Tomkowski, Szkice młodopolskie, Warszawa: Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, 2016, ISBN 978-83-65573-55-1.
Linki zewnętrzne
edytuj- Feliksa Eger – publikacje w bibliotece Polona