Wikipedia

Fabryka Maszyn i Odlewów „Orthwein, Karasiński i S-ka”

Fabryka Maszyn i Odlewów „Orthwein, Karasiński i S-ka” (później także: Towarzystwo Akcyjne Fabryki Maszyn i Odlewni „Orthwein, Karasiński i S-ka”[1], franc: S.A. de la Fabrique de Machines et Fonderies „Orthwein, Karasiński & Cie.”[2]) – zakłady przemysłu maszynowego i odlewnia w Warszawie. Przedsiębiorstwo zostało założone w roku 1877. Na początku stulecia i w okresie międzywojennym należało do najważniejszych zakładów przemysłu maszynowego Warszawy.

Historia

edytuj

W 1877[3] Edward Florentyn Orthwein (ok. 1848-1896) i Stefan Markowski (1849-1910) założyli fabrykę maszyn parowych „Orthwein-Markowski”[4] Po śmierci Edwarda Orthweina jego młodszy brat Antoni (1861-1939) reprezentował interesy rodziny[4]. Kolejnym udziałowcem został inżynier Leon Karasiński (1851-1911)[5]. Przedsiębiorstwo przyjęło wtedy nazwę Fabryka Maszyn i Odlewni „Orthwein i Karasiński i S-ka”[5], przy czym S-ka odnosiło się do dalszych udziałowców. Założyciele firmy wywodzili się z żydowskich rodzin[6].

Siedziba firmy mieściła się w centrum Warszawy w murowanym z cegły budynku przy ulicy Złotej 68[7]. Dwa połączone ze sobą budynki stojące przy ulicy (dwu- i trzykondygnacyjny) wyróżniały się fasadami o dziesięciu osiach okiennych. Łukowe okna otaczały od góry zwieńczenia. Fasady były podzielone gzymsami i lizenami.

Zakłady produkowały od początku maszyny parowe dla tartaków i młynów zbożowych. Później zaczęto produkować wyposażenie cukrowni i olejarni[2]. Według danych firmowych, wyposażono 155 cukrowni, z tego 63 na obszarze Królestwa, a 91 na terenie Rosji, ponadto jedną na terenie monarchii austro-węgierskiej.

Produkowano też lokomobile, silniki gazowe i benzynowo-spirytusowe do innych zastosowań[1].

Na przełomie stuleci zakłady zatrudniały około pięciuset robotników, a także inżynierów, urzędników i akwizytorów.

W roku 1906 trzy zespoły pompowe dostarczono dla wodociągów warszawskich[8].

W roku 1909 przedsiębiorstwo przekształcono w spółkę akcyjną (Towarzystwo Akcyjne Fabryki Maszyn i Odlewni „Orthwein, Karasiński i S-ka“). Kapitał zakładowy wyniósł 1,4 miliona złotych[9]. W Kijowie działało przedstawicielstwo firmy[1].

W 1913 przedsiębiorstwo zatrudniało ok. 500 pracowników[10].

Wojny światowe

edytuj

Przy opuszczeniu Warszawy przez wojska rosyjskie w roku 1915 odchodzący okupanci wywieźli maszyny i podpalili zabudowania – podobnie jak wiele innych zakładów w Warszawie i okolicach (np. Stara Papiernia w Konstancinie-Jeziornie)[11].

Po I wojnie światowej uszkodzone budynki fabryczne przy ulicy Złotej zostały opuszczone. Zamiast tego rozbudowano istniejące już zakłady w podwarszawskich Włochach. Tam znajdowała się również uszkodzona wskutek działań wojennych walcownia Towarzystwo Akcyjne Walcowni „Włochy” (dawniej Towarzystwo Akcyjne Fabryki Łopat Żelaznych) będąca własnością Stanisława Sebastiana Lubomirskiego, który dołączył ten zakład w roku 1921 do firmy „Orthwein i Karasiński”[12], jak również do fabryki maszyn w krakowskim Borku Fałęckim (którego poprzednim właścicielem było warszawskie towarzystwo „Tehate” Towarzystwo dla Handlu, Przemysłu i Rolnictwa Spółka Akcyjna).

Rokowania w sprawie zjednoczenia spółek były prowadzone po I wojnie światowej pod kierunkiem Edwarda Orthweina.

We Włochach na około dwudziestu hektarach powstał nowoczesny zakład produkcyjny z własną elektrownią, ciepłownią i bocznicą kolejową.

Konsorcjum zarządzające przedsiębiorstwa było odpowiedzialne przed Radą Towarzystwa. Prezesem został Stanisław Sebastian Lubomirski, członkami Franciszek Brugger i Ludwik Rossmann. Zarządem kierował Edward Orthwein.

Do chwili wybuchu II wojny światowej Zakłady należały do najbardziej nowoczesnych zakładów II Rzeczypospolitej[2].

Teren dawnego zakładu przy ulicy Złotej został w okresie międzywojennym sprzedany i rozparcelowany. Powstały na nim drobniejsze zakłady, m.in. Polskie Zakłady Škoda S.A. i magazyny. Powstało też kino „Uciecha”[13].

Po zniszczeniach wojennych i wywłaszczeniu na mocy Dekretu Bieruta przedsiębiorstwo przestało istnieć w latach czterdziestych XX wieku. Ruiny ceglanych budynków przy ulicy Złotej zostały rozebrane w latach sześćdziesiątych, na ich miejscu powstała szkoła i budynki mieszkalne.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c Reklama w tygodniku Przegląd Techniczny. Tygodnik poświęcony sprawom Techniki i Przemysłu, nr 1/2 z dnia 13 stycznia 1915 (dostęp 28 marca 2013).
  2. ↑ a b c Według informacji w katalogu domu aukcyjnego Gutowski (dostęp 28 marca 2013).
  3. ↑ Stefan Kieniewicz: Warszawa w latach 1795–1914. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976, s. 327.
  4. ↑ a b Wpis Orthwein, Edward Florentyn w Polskim Banku Danych Osobowych (dostęp 28 marca 2013).
  5. ↑ a b Ireneusz Ihnatowicz, Obyczaj wielkiej burżuazji warszawskiej w XIX wieku, Biblioteka Wiedzy o Warszawie, Towarzystwo Miłośników Historii w Warszawie (wydawca), Państwowy Instytut Wydawn., 1971, S. 213.
  6. ↑ Joseph Marcus: Social and Political History of the Jews in Poland 1919-1939, de Gruyter, ISBN 90-279-3239-5, Berlin 1983, S. 85.
  7. ↑ Do czego odnoszą się współrzędne podane w artykule.
  8. ↑ Walter Mevius und Richard Żelichowski: Warschaus Wasserversorgung, S. 42, in: Fachliche Berichte HWW, Nr. 2, 19. Jahrgang, 2002 (dostęp 26 marca 2013).
  9. ↑ Jacek Skorupski, notatka w Fabryka Maszyn i Odlewnia „Orthwein, Karasiński i S-ka” S.A. na stronie internetowej Wirtualne Muzeum Papierów Wartościowych (dostęp 28 marca 2013).
  10. ↑ Witold Pruss: Rozwój przemysłu warszawskiego 1864–1914. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1977, s. 218.
  11. ↑ Zbigniew Landau und Jerzy Tomaszewski, W dobie inflacji, 1918-1923, Tom 1 Gospodarka Polski międzywojennej, 1918-1939, Książka i Wiedza, Warszawa 1967, S. 64.
  12. ↑ Wpis Skrócone Kalendarium Włoch w: Wlochy-pod-warszawa.pl (dostęp 28 marca 2013).
  13. ↑ Jerzy S. Majewski: Czar starych kin: przed wojną w Warszawie było ich 70 w Gazeta.pl (Warszawa) z dnia 8 kwietnia 2012 (dostęp 28 marca 2013).

Bibliografia

edytuj


Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Fabryka_Maszyn_i_Odlewów_„Orthwein,_Karasiński_i_S-ka”&oldid=71421350”