Etnolekt laski

Lašsky
Obszar	Czechy (Lasko: Północno-wschodnie Morawy, Śląsk Czeski), Polska (okolice Raciborza i Głubczyc, zob. Morawcy)
Liczba mówiących	ok. 0,5 mln
Pismo/alfabet	łacińskie
Klasyfikacja genetyczna
	Języki indoeuropejskie; Języki słowiańskie; Języki zachodniosłowiańskie; Język czeski (?); Gwary laskie;
	Występowanie
	; Dialekty morawskie: gwary laskie
W Wikipedii
	Zobacz też: język, języki świata
	Zobacz też: język, języki świata
	Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Etnolekt laski lub język laski – mikrojęzyk słowiański oparty na górnoostrawskiej gwarze laskiej, używany m.in. przez laskiego poetę, Ondrę Łysohorskiego.

Kodyfikację laskiej gwary górnoostrawskiej usystematyzował w latach 30. XX wieku Óndra Łysohorsky (Erwin Goj), tworząc literacki język laski (lašský); pisał w nim poezję i opowiadania. W zakończeniu „Spjewajuco piaść” (1934) pisze on o ok. 2 mln ludzi mówiących językiem laskim po polskiej i czeskiej stronie granicy (też na Kisucach), zamieszkujących ziemie: raciborską, hulczyńską, opawską, ostrawską, frydecką, północno-wschodnie Morawy, cieszyńską po obu stronach Olzy oraz czadecką z doliną Turzówki i kotliną Czarne. Twierdzenie to wywołało szok i krytykę, przede wszystkim wśród Czechów.

Opinie

Rudolf Grulich w swej przedmowie do monografii na temat Ondry Łysohorskiego pisze: Czasem nazywano ten język śląskim („schlonsakisch”) lub poniżająco wodno-polski („wasserpolakisch”). Lachowie pojawiają się też pod pojęciami Ślązacy lub Górale^[1]^[2].

Hanna Dalewska-Greń uważa, że reprezentowany obecnie przez jednego, wybitnego pisarza, Ondrę Łysogórskiego, mikrojęzyk oparty na dialekcie laskim jest najciekawszym chyba zjawiskiem w Słowiańszczyźnie^[3].

Przykłady

Przykład laskiego zdania i porównanie z pokrewnymi językami

laski: Mjełach / Žech mjeła w Łubojatach četku.
śląski:
- górnośląski: Mjałach / Mjała żech w Łubojatach ćotka.
- cieszyński: Mjałach na Łubojatach ćotke / ćotym.
  - zaolziańskie (tj. frysztackie, cieszyńskie i jabłonkowskie): Mjałach na Łubojatach ćote / ciotym.
czeski: Měla jsem v Lubojatech tetu.
polski: Miałam w Łubojatach ciotkę.

Wiersz Óndry Łysohorskiego

Kaj noród mój?
Pisany je mój wérš nocami.
Joch był jak pes wyhnany w swět.
Joch błudził wečer ulicami
a społ jak chachar pod mostami,
mój žiwot ňeznoł žodén kwět.
Jo zatracény syn Ostrawy
pro kořéň mjesta némjéł sém.
Kus Polska tam, tu kus Morawy,
tu buržuj Čech, tam Polok drawy.
Kaj noród mój? Kaj lašsko zém?…

Przykład tekstu z Baborowa

Rałz siekli trze chłopi trałwu na łuce. Jak ju zejsiekli, siedli se do kupky a rozprałwiali. Jedyn zacznuł opowiedać o Meluz-inie. Wrałz se porwał wielki wicher. Wtim przyszła ku nim szumnał pani a prawiyła: „Jał jest ta, co o ni rzuńdzicie. Eli to zrobicie, co wum powim, to budu wybawynał. Nejprzodzi budzie welnałski mrałz: to wydyrżcie. Potim przidzie welki hic; to tejż wytwejcie. Na ostatku stanie se wicher, a w tim wichrze uzdrzicie rozmańte wieca; to niy micie strachu”. Ci chłopi obiecali to zrobić, co im ta pani kałzała. A una sie straciyła. Jak tak jeszcze siedzieli w kupie, zrobiyła se wrałz strasznał zima. I zaczli myrznuć. Dyrkotali po całim ciele a zubama zgrzitali. Ale wydyrżeli. Po mrojzie przyszedł welki hic. Było tak horko, co ażby o mało byli zemdleli. Jeden ś nich już chcioł uciejc. Ci drudzy go jednak zadyrżeli. Potim hicu porwoł se wicher, a w tim wichrze widzeli rozańte straszna. To wszyscy trze chcieli uciekać. Ale spumnieło se im, co tej pani obiecali. I tim razym wytwali. Za chwilu było cicho. I przyszła zajś ta pani, dziekowała i dała im moc peniz, bo uni ju wybawiyli^[4].

Ostrawska piosenka ludowa

V jednym dumku na Zarubku
mjal tam chlopek švarnu robku,
ale robka teho chlopka rada nimjala.
A ten její chlopek dobrotisko byl,
Un te svoji robce všicko porobil,
Čepani ji pomyl, bravkum daval žrať,
Děcko mušel kolibať.

Robil všecko, choval děcko,
taky to byl dobrotisko,
ale robka teho chlopka rada nimjala.
Štvero novych šatuv, štvero střevice,
Do kostela nešla, enem k muzice,
Same šminkovani, sama parada,
Chlopka nimjala rada.

A chlopisku dobrotisku
sluze kanum po fusisku,
jak to vidí, jak to slyší, jako robka je.
Dožralo to chlopka, že tak hlupy byl,
do hospody zašel, vyplatu přepil,
a jak domu přišel, řval jak hrom by bil,
a tu svoju robku zbil.

Včil ma robka rada chlopka,
jak un pisko ona hopka,
Hanysko sem, Hanysku tam,
jo tě rada mam.
Věřte mi ludkově, že to tak ma byť,
raz za čas třa robce kožuch vyprašiť,
a potom je dobro ta jak ovečka
a ma rada chlopečka.

Literatura po lasku (wybór)

Głównym przedstawicielem laskiej literatury był Óndra Łysohorsky, oprócz niego w latach 30. XX w. tworzyli: Jan Stunavsky (właściwie: Jan Lisník), Jozef Šinovsky (wł.: Jozef Bilan), Jura Hanys (wł.: Bohumil Marek) i inni, określani jako laska perspektywa^[5]. Ich literacka działalność po lasku zakończyła się jednak wraz z wybuchem II wojny światowej, a próby jej wznowienia po wojnie były raczej nieśmiałe, nieliczne i związane z represjami komunistycznych władz CSR.

Poezja

Óndra Łysohorsky

Spjewajuco piaść (1934) (pl. Śpiewająca pięść)
Hłos hrudy (pl. Głos ziemi) (1935)
Wybrane wérše (Wybrane wiersze)(1936)
Lašsko poezyja 1931–1937
Aj lašske řéky płynu do mořa (1958)
Lašsko poezyja 1931–1977 (1988)

Jan Stunavsky

Melodyje z hur (1945) (pl. Melodie z Gór)

Proza

Josef Šinovsky

Hałdy na roli (1945) – powieść

Emilie Gudrichová

Slezsko mluví (1946) (pl. Śląsk mówi)

Zobacz też

Przypisy

↑ Gelegentlich wurde die Sprache auch als schlonsakisch bezeichnet oder abfällig als wasserpolakisch. Die Lachen tauchen auch unter Namen wie Schlonsaken und Goralen auf. cytat z przedmowy prof. Grulicha do „Lachische Gedichte”.
↑ Carsten Eichenberger, Rudolf Grulich i Ortfried Kotzian: Dort wo die Karpaten an Sudeten rühren, Lachische Gedichte. Wydawnictwo: Gerhard Hess Verlag, 1998. ISBN 3-87336-145-0.
↑ Hanna Dalewska-Greń, Języki słowiańskie, PWN, Warszawa 2007, ISBN 978-83-01-12391-8, s. 586.
↑ Z książki S. Bąks, Mowa polska na Śląsku. Zapisane przed rokiem 1937 przez F. Steuera.
↑ Słownik europejskich kierunków i grup literackich XX wieku. Grzegorz Gazda (redaktor). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 272. ISBN 978-83-01-15724-1.

Bibliografia

prof. Isakow, Słowiańskie mikrojęzyki literackie, 1981 (monografia)
Ondra Łysohorsky, Spjewajuco piaść (Śpiewająca pięść), 1934
Jan Balhar, Skladba lašských nářečí, 1967 (cz.)
Jan Loriš: Rozbor podřečí hornoostravského ve Slezsku. Praga, 1899 (cz.)

Linki zewnętrzne

Ondra Łysohorsky jako piewca języka laskiego na stronie. raslaska.aremedia.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-05)]. Ruchu Autonomii Śląska

[1] Gelegentlich wurde die Sprache auch als schlonsakisch bezeichnet oder abfällig als wasserpolakisch. Die Lachen tauchen auch unter Namen wie Schlonsaken und Goralen auf. cytat z przedmowy prof. Grulicha do „Lachische Gedichte”.

[nazwa_2-2] Carsten Eichenberger, Rudolf Grulich i Ortfried Kotzian: Dort wo die Karpaten an Sudeten rühren, Lachische Gedichte. Wydawnictwo: Gerhard Hess Verlag, 1998. ISBN 3-87336-145-0.

[3] Hanna Dalewska-Greń, Języki słowiańskie, PWN, Warszawa 2007, ISBN 978-83-01-12391-8, s. 586.

[4] Z książki S. Bąks, Mowa polska na Śląsku. Zapisane przed rokiem 1937 przez F. Steuera.

[slownik-kierunkow-i-grup-5] Słownik europejskich kierunków i grup literackich XX wieku. Grzegorz Gazda (redaktor). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 272. ISBN 978-83-01-15724-1.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]