Erwin Schrödinger

Erwin Schrödinger
Państwo działania	Austria
Data i miejsce urodzenia	12 sierpnia 1887 ; Wiedeń
Data i miejsce śmierci	4 stycznia 1961 ; Wiedeń
	profesor
	Specjalność: fizyka
Alma Mater	Uniwersytet Wiedeński
Uczelnia	politechnika w Stuttgarcie,; Uniwersytet Wrocławski,; Uniwersytet w Zurychu,; Uniwersytet Fryderyka Wilhelma,; Uniwersytet w Oksfordzie,; Uniwersytet w Grazu
	Odznaczenia
	Nagrody
	Nagroda Nobla w dziedzinie fizyki
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Erwin Rudolf Josef Alexander Schrödinger (ur. 12 sierpnia 1887 w Wiedniu, zm. 4 stycznia 1961 tamże) – austriacki fizyk teoretyk, jeden z twórców mechaniki kwantowej, laureat Nagrody Nobla z dziedziny fizyki w roku 1933^[1] za prace nad matematycznym sformułowaniem mechaniki falowej^[2]. W co najmniej jednym z rankingów fizyków znalazł się w pierwszej dziesiątce wszech czasów^[3].

Życiorys

Jedyny syn Rudolfa i Georginy Schrödingerów. Po skończeniu gimnazjum zaczął studiować fizykę i matematykę na Uniwersytecie w Wiedniu. Był profesorem: politechniki w Stuttgarcie (1920), Uniwersytetu we Wrocławiu (1921), Uniwersytetu w Zurychu (1921– 1927), Uniwersytetu Fryderyka Wilhelma w Berlinie (1927–1933), Uniwersytetu w Oksfordzie (–1935), Uniwersytetu w Grazu (1936–1938) oraz w Institute for Advanced Studies w Dublinie (1940–1955).

W 1926 w ciągu sześciu miesięcy opublikował cztery artykuły dające początek falowemu ujęciu mechaniki kwantowej. Pierwszy z nich to Quantisierung als Eigenwertproblem (Kwantyzacja jako zagadnienie własne, zob. równanie własne w mechanice kwantowej) opublikowany w „Annalen der Physik”, (4), 79, (1926), 361-376.

Jest również autorem książki What is Life? (wyd. 1944), w której dowodzi, że życie można ujmować w kategoriach przechowywania i przekazywania informacji biologicznej. Napisał w niej także, że aby zrozumieć życie, należy złamać kod dziedziczenia. Książka ta stała się inspiracją do rozmyślań nad teorią dziedziczenia dla wielu twórców biologii molekularnej, włączając w to m.in. takich wybitnych badaczy jak Francis Crick i James D. Watson.

W 1933 roku został uhonorowany wraz z Paulem Dirakiem Nagrodą Nobla w dziedzinie fizyki za „odkrycie nowych, płodnych aspektów teorii atomów i ich zastosowanie”.

Główną zasługą Schrödingera było ujęcie problemu kwantowania jako problemu wartości własnych. Jest autorem tzw. równania falowego (równania Schrödingera), które w mechanice kwantowej ma podstawowe znaczenie. Stworzył podwaliny rachunku zaburzeń, zajmował się też termodynamiką statystyczną i teorią barw.

W 1961 roku zmarł na gruźlicę w wieku 73 lat w Wiedniu. Został pochowany w Alpbach w Austrii na cmentarzu katolickim. Chociaż nie był katolikiem, kapłan odpowiedzialny za cmentarz zezwolił na pochówek po tym, jak dowiedział się, że Schrödinger był członkiem Papieskiej Akademii Nauk^[4].

Życie prywatne

Był ateistą^[5]. W 1920 roku ożenił się z Annemarie Bertel. Przez pewien czas pozostawał równolegle w nieformalnym związku z Hildą March (żoną fizyka Arthura Marcha); z obiema kobietami zamieszkał na Wyspach Brytyjskich. Miał trzy nieślubne córki:^[6]

Ruth – z Hildą, ur. w Innsbrucku;
Nicole – z Sheilą Greene, ur. w Dublinie;
Lindę – z Kate Nolan, ur. również w Dublinie.

Kontrowersje

Jak podaje „The Irish Times”, Schrödinger wykorzystywał młode dziewczyny, opisując później wszystko w pamiętnikach. Opisał dwa przypadki: 14-letniej Ithi Junger i 12-letniej Barbary MacEntee. Pierwszej z nich mężczyzna dawał korepetycje z matematyki. Oprócz matematyki lekcje obejmowały sporą ilość pieszczot i przytulania – pisał noblista. W pamiętnikach fizyk romantyzował pedofilię, pisząc o dziewczynkach jak o nieodwzajemnionych miłościach. Po publikacji została wydana petycja, by zmienić nazwę sali wykładowej Uniwersytetu Trinity w Dublinie, której patronem jest fizyk. Jak piszą jej autorzy, możemy uznać dorobek Schrödingera dla nauki, niemniej jednak nowoczesny uniwersytet jak Trinity nie powinien wyróżniać tego człowieka całym budynkiem^[7].

Publikacje

Część prac Schrödingera zawiera zbiór Collected Papers on Wave Mechanics z 1928 roku^[8].

Wykaz książek Schrödingera, opublikowany w Notable Names Database, obejmuje^[9]:

1935: Science and the Human Temperament (Science, Theory and Mind);
1944: What is Life?: The Physical Aspect of the Living Cell;
1946: Statistical Thermodynamics;
1949: Gedichte (poezja);
1950: Space-Time Structure;
1954: Nature and the Greeks (historia);
- 2017: Przyroda i Grecy. Nauki przyrodnicze i humanistyczne, tłum. Kazimierz Napiórkowski, Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk, ISBN 978-83-7683139-8.
1958: Mind and Matter;
1961: My World View (niem. Meine Weltansicht).

W języku polskim w roku 1998 ukazała się książka: Czym jest życie? Fizyczne aspekty żywej komórki. Umysł i materia. Szkice autobiograficzne (What is Life? The Physical Aspect of the Living Cell. Mind and Matter. Autobiographical Sketches), wyd. Prószyński i S-ka, Warszawa, ISBN 83-7180-759-7^[10].

Odznaczenia

1956: Order Pour le Mérite (Niemcy)^[11]
1957: Odznaka Honorowa za Naukę i Sztukę (Austria)^[12]

Zobacz też

kot Schrödingera

Przypisy

↑ Schrödinger Erwin, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-07-29] .
↑ Erwin Schrödinger – Facts. [w:] The Nobel Prize in Physics 1933 > Erwin Schrödinger, Paul A.M. Dirac [on-line]. Nobel Media AB. [dostęp 2014-09-13]. (ang.).; Biographical.; The Fundamental Idea of Wave Mechanics. [w:] Nobel Lecture [on-line]. 1933-12-12.
↑ Einstein the greatest. BBC News, 1999-11-29. [dostęp 2021-08-05].
↑ SzymonS. Ryszkowski SzymonS., Ludzie kosmosu: Erwin Schrödinger [online], 23 marca 2020 [dostęp 2024-10-13] (pol.).
↑ Moore, Walter J[ohn] (1994). A Life of Erwin Schrödinger (Canto ed.). Cambridge University Press. Bibcode:1994les..book.....M. ISBN 978-0-521-46934-0. str. 289–290
↑ Andrzej Kajetan Wróblewski: 300 uczonych prywatnie i na wesoło. Tom 2. s. 685. ISBN 978-83-8123-282-1.
↑ https://vibez.pl/lifestyle/erwin-schrodinger-ojciec-fizyki-kwantowej-i-mily-pan-z-podrecznikow-byl-pedofilem-czy-cancel-culture-zepchnie-nobliste-z-pomnikow-6739804817132448a
↑ Erwin Schroedinger: Collected Papers on Wave Mechanics : Third Edition. American Mathematical Soc, 1982. [dostęp 2015-02-24]. (ang.).
↑ Erwin Schrödinger. [w:] Notable Names Database (NNDB) [on-line]. [dostęp 2015-02-24]. (ang.).
↑ Erwin Schrodinger: Czym jest życie? Fizyczne aspekty żywej komórki. Umysł i materia. Szkice autobiograficzne. [w:] Informacje o książce na stronie wydawcy [on-line]. Prószyński Media Sp. z o.o.. [dostęp 2015-02-15]. (pol.).
↑ Erwin Schrödinger. Orden Pour le Mérite für Wissenschaften und Künste. [dostęp 2020-01-29]. (niem.).
↑ Erwin Schrödinger. Österreichische Akademie der Wissenschaften. [dostęp 2020-01-29]. (niem.).

Bibliografia

Nagrody Nobla. Leksykon PWN, BeataB. Tarnowska (red.), Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, ISBN 83-01-13393-7, OCLC 830213964 .

Linki zewnętrzne

Polskojęzyczne

Czym jest życie?
Tomasz Miller, Nie tylko kot, czyli to i owo o Erwinie Schrödingerze, Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych – Uniwersytet Jagielloński, kanał „Copernicus” na YouTube, 15 czerwca 2016 [dostęp 2023-04-14].

Anglojęzyczne

John J. O’Connor; Edmund F. Robertson: Erwin Schrödinger w MacTutor History of Mathematics archive (ang.)
Erwin Schrödinger, publikacje na www books.google.com (ok.550 pozycji)
Walter J. Moore,Walter John Moore, A Life of Erwin Schrödinger, Cambridge University Press, 26 sie 1994
John Gribbin, Erwin Schrodinger and the Quantum Revolution, John Wiley & Sons, 15 mar 2013]

[1] Schrödinger Erwin, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-07-29] .

[nobelprize-2] Erwin Schrödinger – Facts. [w:] The Nobel Prize in Physics 1933 > Erwin Schrödinger, Paul A.M. Dirac [on-line]. Nobel Media AB. [dostęp 2014-09-13]. (ang.).; Biographical.; The Fundamental Idea of Wave Mechanics. [w:] Nobel Lecture [on-line]. 1933-12-12.

[BBC-3] Einstein the greatest. BBC News, 1999-11-29. [dostęp 2021-08-05].

[4] SzymonS. Ryszkowski SzymonS., Ludzie kosmosu: Erwin Schrödinger [online], 23 marca 2020 [dostęp 2024-10-13] (pol.).

[5] Moore, Walter J[ohn] (1994). A Life of Erwin Schrödinger (Canto ed.). Cambridge University Press. Bibcode:1994les..book.....M. ISBN 978-0-521-46934-0. str. 289–290

[6] Andrzej Kajetan Wróblewski: 300 uczonych prywatnie i na wesoło. Tom 2. s. 685. ISBN 978-83-8123-282-1.

[7] ttps://vibez.pl/lifestyle/erwin-schrodinger-ojciec-fizyki-kwantowej-i-mily-pan-z-podrecznikow-byl-pedofilem-czy-cancel-culture-zepchnie-nobliste-z-pomnikow-6739804817132448a

[Collected-8] Erwin Schroedinger: Collected Papers on Wave Mechanics : Third Edition. American Mathematical Soc, 1982. [dostęp 2015-02-24]. (ang.).

[NNDB-9] Erwin Schrödinger. [w:] Notable Names Database (NNDB) [on-line]. [dostęp 2015-02-24]. (ang.).

[www.proszynski-10] Erwin Schrodinger: Czym jest życie? Fizyczne aspekty żywej komórki. Umysł i materia. Szkice autobiograficzne. [w:] Informacje o książce na stronie wydawcy [on-line]. Prószyński Media Sp. z o.o.. [dostęp 2015-02-15]. (pol.).

[pourlemerite-11] Erwin Schrödinger. Orden Pour le Mérite für Wissenschaften und Künste. [dostęp 2020-01-29]. (niem.).

[oeaw-12] Erwin Schrödinger. Österreichische Akademie der Wissenschaften. [dostęp 2020-01-29]. (niem.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]