Edward Zyman

Edward Jan Zyman (ur. 20 maja 1943 w Dobromierzu; zm. 18 listopada 2021 w Mississauga) – polski poeta, prozaik, krytyk literacki, publicysta i wydawca, publikujący także pod licznymi pseudonimami i kryptonimami, m.in.: (e.z.); ez; ezet; Marian Chudzik, Krzysztof M. Jasiewicz, Piotr Nowicki

Edward Zyman

Data i miejsce urodzenia	20 maja 1943 Dobromierz
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	poezja, literatura piękna
Ważne dzieła
"Co za radość żyć" "W czyim obcym domu" "Bez prawa azylu" "Z dziecięcej fabryki złudzeń" "Mosty z papieru. O sytuacji pisarza i jego dzieła na obczyźnie"
Odznaczenia
Nagrody
Nagroda Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie

Życiorys

Urodził się 20 maja 1943 r. we wsi Dobromierz (w dawnym woj. kieleckim) jako trzeci syn Franciszka Zymana i Klary z d. Smolich. W 1948 r. rodzina przeprowadziła się do Radomska, gdzie uczęszczał do szkoły podstawowej i średniej. W 1962 ukończył II Liceum Ogólnokształcące (dziś im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego) i rozpoczął studia na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, które ukończył w 1967, uzyskując tytuł magistra socjologii. Jako uczeń szkoły średniej związał się z Grupą Literacką przy Powiatowym Domu Kultury w Radomsku[1]. Przystąpił też do Korespondencyjnego Klubu Młodych Pisarzy przy Zarządzie Wojewódzkim Związku Młodzieży Wiejskiej w Łodzi. Publikował w tym czasie w jednodniówce Grupy „Wizytówki” i „Gazecie Radomszczańskiej”. Za właściwy debiut poetycki uważa druk wiersza „Kto to jest matka” na łamach łódzkiej jednodniówki „Z tej strony” (1961). Jako prozaik debiutował w „Tygodniku Kulturalnym” opowiadaniem „Matka” (1965), jako krytyk recenzją tomu reportaży Salomona Łastika Trudne dzieci („Wychowanie” 1966, nr 1). W latach 1967–1978 pracował w przemyśle hutniczym. W tym czasie wstąpił do PZPR. W 1978 przeszedł do pracy dziennikarskiej. Początkowo był publicystą w Redakcji Widowisk Teatralnych i Publicystki Kulturalnej w katowickim Ośrodku TVP, w latach 1979-1981 zastępcą kierownika Redakcji Literackiej w Rozgłośni Polskiego Radia w Katowicach. W latach 70. uczestniczył w działalności Korespondencyjnego Klubu Młodych Pisarzy jako wiceprzewodniczący ośrodka katowickiego, później jako wiceprzewodniczący i przewodniczący Rady Krajowej tej organizacji. W 1973 wystąpił w filmowej psychodramie Pawła Kędzierskiego i Marcela Łozińskiego „Happy End”, ukazującej stadne mechanizmy i agresję grupy wobec niezależnie myślącej jednostki. Trzy lata później został odtwórcą jednej z głównych ról w głośnym filmie Marcela Łozińskiego „Jak żyć”, który obnażał mechanizmy zniewolenia w PRL. W latach 70. i na początku 80. drukuje wiersze, szkice, recenzje i fragmenty prozy w wielu pismach regionalnych i ogólnopolskich, m.in. w „Poglądach”, „Opolu”, „Faktach i Myślach”, „Faktach”, „Przemianach”, „Nowych Książkach”, „Odrze”, „Nurcie”, „Poezji”, „Studencie” i „Nowym Wyrazie”. Pisał również słuchowiska, uprawiał reportaż literacki, zajmował się publicystyka kulturalną i społeczną.Od 1980 współpracował z filmem (jako jeden z dwóch kierowników literackich Zespołu Filmowego „Silesia”) i prasą niezależną. Redagował „Tygodnik Katowicki”, pismo Zarządu Regionu Śląsko-Dąbrowskiego NSZZ „Solidarność”, ukazujące się poza cenzurą, na łamach którego zamieścił m.in. cykl reportaży o pacyfikacji radomskich procesów społecznych w czerwcu 1976. Przewodniczył Komisji Zakładowej w katowickiej Rozgłośni Polskiego Radia”, brał udział w pracach Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” Pracowników Radia i Telewizji. W marcu 1981, po prowokacji bydgoskiej, wystąpił z PZPR. Po ogłoszeniu stanu wojennego został internowany i przez rok więziony. Dyscyplinarnie zwolniony z pracy w Polskim Radio i pozbawiony możliwości wykonywania zawodu, w marcu 1983 wyemigrował z rodziną do Kanady. Od początku aktywnie uczestniczy w polskim życiu literackim i kulturalnym na obczyźnie. W Calgary (Alberta), gdzie mieszkał przez pierwszy rok był redaktorem programu telewizyjnego „Kalejdoskop Polski” i Biuletynu Polonijnego miejscowego Koła Stowarzyszenia Polskich Kombatantów, a następnie wychodzącego w Edmonton kwartalnika Kongresu Polonii Kanadyjskiej Okręg Alberta „Dialogi”. We wrześniu 1984 przeprowadza się do Toronto, gdzie objął stanowisko redaktora naczelnego „Głosu Polskiego”, którym kierował do 1988. W latach 1989–2015 jest redaktorem i współproducentem polskiego programu telewizyjnego „Polish Studio”. Stale współpracuje z ukazującym się w Toronto „Dziennikiem” (2001-2003). Po transformacji ustrojowej w 1989 nawiązuje współpracę z wieloma czołowymi periodykami literackimi w kraju: „Frazą”, „Akcentem”, „Migotaniami”, „Odrą”, „Świętokrzyskim Kwartalnikiem Literackim”, „Twórczością”. W latach 1999–2000 jest prezesem Polish Community Media Corporation, wydawcy „Związkowca”, w którym zamieszcza teksty publicystyczne i krytycznoliterackie. W latach 1966–2016 (z przerwami) należy do stałych współpracowników nowojorskiego „Przeglądu Polskiego”. Jest współzałożycielem działającej w latach 1988-2015 Fundacji Władysława i Nelli Turzańskich, od 1995 pełni funkcję prezesa Polskiego Funduszu Wydawniczego w Kanadzie. W latach 1998–2003 współredaguje periodyk literacki Funduszu „Nowy Prąd”. W 1998 tworzy cotygodniowy magazyn literacko-muzyczny „Wierszem i Prozą”, emitowany przez Polskie Radio w Toronto. Jest członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. W 2000 wyróżniony honorową odznaką „Zasłużony dla Kultury Polskiej”, w 2011 otrzymał nagrodę Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie[2].

Twórczość poetycka

Krajową twórczość poetycką Edwarda Zymana krytycy i badacze sytuują w kręgu „Nowej Fali”[3]. Jeden z recenzentów zauważa, że wiersze autora W czyim obcym domu „plasują się w tak silnym w polskiej poezji współczesnej nurcie protestu i sprzeciwu”[4]. Charakterystyczne przesunięcie akcentów następuje w tomach publikowanych na obczyźnie. Justyna Budzik pisze: „Podmiot najnowszych wierszy Zymana nadal zachowuje cechy alter ego poety. Tym razem jednak jawi się jako człowiek prowadzący refleksję nad sensem życia, próbujący objąć słowem i myślą to, co niewyrażalne”[5]. Podobne konstatacje zawierają prace innych badaczy – Ewy Bartos, Janusza Kryszaka, Katarzyny Niesporek, Jana Pasterskiego[6]. Ten ostatni stwierdza: „(...) jednym z głównych kręgów problemowych w [najnowszej] twórczości poetyckiej Edwarda Zymana jest namysł nad przemijaniem i metafizyczną perspektywą istnienia. O ile ten pierwszy motyw łączy się poniekąd z doświadczeniem wyobcowania oraz pracą pamięci (...), o tyle ten drugi stanowi płaszczynę odrębną, otwierającą niejako osobny nurt w poezji autora Poematu współczesnego”[7].

Publikacje książkowe

• Dialogi pierwsze [Wiersze], (Katowice 1971)
• Dzień jak co dzień [Wiersze], (Katowice 1978)
• Co za radość żyć [Wiersze], (Katowice 1979)
• Szansa [Opowiadanie dla młodzieży], (Warszawa 1980)
• W czyim obcym domu [Wiersze], (Katowice 1981)
• Gdybym był lekki jak piórko [Wiersze dla dzieci], (Katowice 1983)
• Jak noc, jak sen [Wiersze}, (Stevens Point 1987)
• U Boga każdy błazen [Felietony], (Chicago 1987)
• Metamorfozy głębin Twoich. Polonijny parnas literacki (Toronto 2003)
• Kim Stwórca mądre te eseje pisze [Wiersze okolicznościowe], (Vancouver 2004)
• Widzieć dalej niż dziś. Rozmowa z Jerzem Korey-Krzeczowskim (Katowice 2004)
• Przeznaczenie jest wyborem. Henryk Słaby, czyli filozofia skutecznego działania (Katowice 2005)
• Z podręcznego leksykonu [Wiersze], (Toronto 2006)
• Scalić oddalone. Fundacja Władysława i Nelli Turzańskich (1988-2008) [Monografia], (Toronto 2008)
• Mosty z papieru. O życiu literackim, sytuacji pisarza i jego dzieła na obczyźnie na przykładzie Polskiego Funduszu Wydawniczego w Kanadzie w latach 1978-2008 (Toronto-Rzeszów 2010)
• Jasność [Wiersze], (Toronto 2011)
• Ściana pełna jerzyków [Powieść dla młodzieży], )Warszawa 2011)
• Miejsce na ziemi [Wiersz], (Berlin-Toronto 2012)
• Poemat współczesny [Wiersze], (2014)
• Na uciechy kasjer łasy [Limeryki], (Berlin 2014)
• Bez prawa azylu [Wybór wierszy], (Toronto-Rzeszów 2018)
• Z dziecięcej fabryki złudzeń [Wiersze], (Toronto 2018)
• Bluźniąc bez umiaru. Wierszyki wszeteczne (Rzeszów 2019)

Prace redakcyjne (wybór)

• Młody Śląsk Literacki. Almanach poezji i prozy, wybór i oprac.: J. Górdziałek, F. Netz, E. Zyman, (Katowice 1975)
• W. Iwaniuk: Wiersze wybrane, wybór i układ wierszy E. Zyman, (Toronto 1995).
• W. Iwaniuk: W ogrodzie mego ojca. Wiersze z lat 1993-1996, wstęp: J. Kryszak, wybór i układ wierszy: E. Zyman, (Toronto-Toruń 1998).
• A. Busza: Glosy i refrakcje. Przełożył z angielskiego B. Czaykowski, redaktorzy serii: Henryk Wójcik i Edward Zyman, (Toronto-Berlin 2001)
• B. Czaykowski: Transkontynentalny Toronto-Vancouver. Tryptyk, redaktorzy serii: H. Wójcik i E. Zyman, (Toronto-Berlin 2001)
• G. Zambrzycka: Karmelitanka. Wieniec, redaktorzy serii: H. Wójcik i E. Zyman, (Toronto-Berlin 2003)
• A. Busza: Obrazy z życia Laquedema / Scenes from the Life of Laquedem. Przełożył z angielskiego Bogdan Czaykowski, red. E. Zyman, (Toronto-Berlin 2003)
• J. Szuber: Glina, ogień, popiół, redaktorzy serii: H. Wójcik i E. Zyman, (Toronto-Berlin 2004)
• J. Kryszak: Spacer zimowy, redaktorzy serii: H. Wójcik i E. Zyman, (Toronto-Berlin 2004)
• Podróż w głąb pamięci. O Wacławie Iwaniuku szkice, wspomnienia, wiersze, pod red. J. Wolskiego, H. Wójcika, E. Zymana, (Toronto 2005)
• R. Sabo: Niech będzie, redaktorzy serii: H. Wójcik i E. Zyman, (Toronto-Berlin 2005)
• E. Dusza: Popioły, redaktorzy serii: H. Wójcik i E. Zyman, (Toronto 2006)
• J. Korey-Krzeczowski: Poemat o ziemi [Wiersze], red. E. Zyman, Toronto 2006)
• M. Kusiba: Admiral Road, redaktorzy serii: H. Wójcik i E. Zyman, (Toronto 2006)
• A.Wolak: Twarze, redaktorzy serii: H. Wójcik i E. Zyman, (Toronto: 2007)
• J.Korey-Krzeczowski: Powracam tutaj z własnej woli. Szkice i wspomnienia o wybranych twórcach Ziemi Świętokrzyskiej, red. i posłowie E. Zyman, (Rzeszów 2006)
• B. Czaykowski: Ziemioskłon [Poemat], red. E. Zyman, (Toronto 2007).
• J. Korey-Krzeczowski: Barwy młodości [Powieść], red. i posłowie E. Zyman (Rzeszów 2007)
• G. Zambrzycka: Godzina w katedrze. Studium, red. E. Zyman, (Toronto 2008)
• A. Busza, Bogdan Czaykowski: Pełnia i przesilenie/ Full Moon and Summer Solstice [Wiersze], red. i wstęp w formie wywiadu z autorem – E. Zyman, (Toronto-Rzeszów 2008)
• W. Grzegorzewska: Inne obroty [Wiersze], red. E. Zyman, (Toronto-Rzeszów 2010)
• Z. Bohdanowiczowa: Pan Tadeusz w Toronto, oprac., przyp. i wstępem opatrzył E. Zyman,(Toronto 2011)
• M. Kusiba: Podręcznik do kobiet. 100 felietonów (niemal) feministycznych. Żabką przez Atlantyk, t. 1., red. i wstęp E. Zyman, (Lublin-Toronto 2011)
• A.Góra: Krzyk do nieba [Reportaże], red. i posłowie E. Zyman, (Toronto-Różana 2011)
• G. Zambrzycka: Bóg miodu. Notatnik jukatański [Wiersze], red. E. Zyman, (Toronto-Rzeszów 2011)
• M. Kusiba: Cymbał w świecie. Felietony flâneura. Żabką przez Atlantyk, t. 2., red. E.Zyman, (Toronto-Siennica Różana 2012)
• W. Kontewicz: Wilkierze braniewskie i inne historie wierszem, układ tomu, red. i posł. E. Zyman, (Toronto-Rzeszów 2013)
• W. Michalski: Z podróży na Wschód, red. Edward Zyman (Toronto 2013)
• A. Busza: Niepewność, przełożyli z angielskiego Beata Tarnowska i Roman Sabo, układ i red. tomu E. Zyman, (Toronto 2013)
• W. Kontewicz Appendix, wybór wierszy, układ tomu i redakcja E. Zyman, (Toronto 2014)
• I.Habrowska-Jellaczyc: Aktor nie opuszcza sceny [Szkice, artykuły, wspomnienia], red. i wstęp E. Zyman, (Szczecinek 2014)
• R. Chojnacki: Do prywatnego użytku [Wiersze], red. i nota krytyczna E. Zyman, (Toronto-Rzeszów 2014)
• R. Sabo: Podwórko [Wiersze], red. i nota krytyczna E. Zyman, (Toronto-Rzeszów 2014)
• G. Zambrzycka: Niewidzialny zapaśnik [Wiersze], red. i nota krytyczna E. Zyman, (Toronto-Rzeszów 2015)
• F. Śmieja: Dotykanie Świata. Wiersze wybrane, wstęp Zbigniew Andres, wybór, układ wierszy oraz red. tomu E. Zyman, (Toronto 2017)
• F. Śmieja: Na widny brzeg świtu [Wiersze], wybór wierszy, układ tomu i red. E. Zyman, (Toronto 2017)
• F. Śmieja: Nanizując paciorki słów. Notacje ostatnie [Wiersze], wstęp, wybór wierszy i red. E. Zyman, (Toronto 2018)
• G. Zambrzycka: Ślady [Wiersze], red. i nota krytyczna E. Zyman (Toronto-Rzeszów 2019)
• A. Piskulak: Basztar [Powieść], red. E. Zyman (Kielce 2021) ISBN 978-83-62087-05-1
• A. Piskulak: Poranne kobiety [ Wiersze], posłowie E. Zyman (Zagnańsk/Calabria 2021) ISBN 978-83-62087-01-3

Nagrody i wyróżnienia

• Łódzka Wiosna Poetów (1966) - wyróżnienie
• Wielokrotny laureat Konkursu o Rubinową Hortensję. (W dziale poezji: 1966 – II nagroda; 1967 – I nagroda; 1969 – wyróżnienie; 1970 – I nagroda; 1971 – II nagroda. W dziale prozy: 1978 – I nagroda.)
• Oleśnicki Maj Poetycki (1978) – I nagroda
• Konkurs Rozgłośni Polskiego Radia w Katowicach na utwór prozą (1978) – III nagroda
• Ogólnopolski konkurs Polskiego Radia na reportaż radiowy (1979) – I nagroda (wspólnie z M. M. Szczawińskim)
• Konkurs Młodzieżowej Agencji Wydawniczej na opowiadanie dla młodzieży (1980) – wyróżnienie
• Konkurs na powieść dla młodzieży Wydawnictwa Telbit (2009) – wyróżnienie
• Odznaka honorowa „Zasłużony dla Kultury Polskiej (2010)
• Nagroda Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie (2011)

Bibliografia (wybór)

• Marek Bielski, Wyznanie wiary, „Przemiany” 1980, nr 5
• Stefan Rusin, Spojrzeć prawdzie w oczy, „Nurt” 1980, nr 5
• Włodzimierz Jurasz, Widzieć, rozumieć, walczyć, „Nowy Wyraz” 1980, nr 10
• Stanisław Srokowski, Co za radość żyć, „Wiadomości” 1980, nr 32
• Piotr Kuncewicz, Agonia i nadzieja, t. 3, Poezja polska od 1956, Warszawa 1993
• Edward Dusza, W czyim obcym domu. O poezji Edwarda Zymana, „Fraza” 2007, nr 3
• Jan Wolski, Poeci „polskiego” Toronto, w: Literatura polska w Kanadzie. Studia i szkice, red. Bożena Szałasta-Rogowska, Katowice 2010
• Justyna Chłap-Nowakowa, Mosty z papieru. O (nie)zbędności słowa drukowanego, „Perspektywy Kultury” 2011, nr 4
• Beata Dorosz, Laudacja. Rewizja czy wiwisekcja?, „Pamiętnik Literacki” [Londyn] 2012, t. XLIII/XLIV
• Justyna Budzik, Zadomowieni i wyobcowani. O sytuacji pisarzy polskich w Kanadzie, Kraków-Toronto 2013
• Janusz Pasterski, Notatnik otwarty: Przeciw zwątpieniu, „Fraza” 2014, nr 4 Bożena Szałasta-Rogowska, Dom nasz pytaniem – wizje polskości w polskiej poezji w Kanadzie, w: Niuanse wyobcowania. Diaspora i tematyka polska w Kanadzie, pod red. Anny Branach-Kallas, Toruń 2014
• Edward Zyman, biogram w: Polscy pisarze i badacze literatury przełomu XX i XXI wieku. Słownik biobibliograficzny, t. 3, Warszawa 2016
• Krzysztof Lisowski, Poeta z Mississaugi, „Nowe Książki” 2018, nr 10
• Elżbieta Cichla-Czarniawska, Podróż w głąb pamięci, „Akcent” 2018, nr 4
• Barbara Sokołowska, Nie śpiesz się mój wierszu/Ten świat nie jest ciebie wart. Wokół poezji Edwarda Zymana, „Topos” 2018, nr 5
• Stefan Rusin, W żarnach czasu, „Akant” 2018, nr 9
• Janusz Kryszak, Poeta w strefie zagrożenia, „Śląsk” 2018, nr 10
• Andrzej Piskulak, Z Polski się nie wyrasta. Szkic o Edwardzie Zymanie, „Świętokrzyskie” 2018, nr 22
• Andrzej Gnarowski: Speleolog z wnętrza góry, „Gazeta Kulturalna” 2018, nr 9
• Anna Łozowska-Patynowska, Od wieży Babel do dobrej nowiny, „Elewator” 2019, nr 1
• Ewa Bartos, Wieloimienne krainy wygnania. O wyobraźni poetyckiej Edwarda Zymana, w: Miejsca (w) wyobraźni. Studia i szkice o poetach Górnego Śląska, Katowice 2019
• Janusz Pasterski, Podręczny leksykon poety emigranta. Przykład Edwarda Zymana, w: Świat wiersza. Szkice o polskiej poezji (nie tylko) współczesnej, Rzeszów 2019
• Światy poetyckie Edwarda Zymana, pod redakcją Mariana Kisiela i Bożeny Szałasty-Rogowskiej, Katowice 2019
• Andrzej Piskulak, Świat jest zawsze obok. Biografia literacka Edwarda Zymana, Kielce 2021 ISBN 978-83-8144-651-8

• [1] Ewa Głębicka, Grupy literackie w Polsce 1945-1989, wydanie II poszerzone, Warszawa 2000, s.190-192
• [2] Edward Zyman w: Polscy pisarze i badacze literatury polskiej przełomu XX i XXI wieku
• [3] Por. Roman Chojnacki, „W orbicie Nowej Fali”, „Student” 1980, nr 9
• [4] Edward Dusza w: Edward Zyman, Jak noc, jak sen, Stevens Point, 1987
• [5] Justyna Budzik, Zadomowieni i wyobcowni. O sytuacji pisarzy polskich w Kanadzie, Kraków 2013, s.265.
• [6] Por. Światy poetyckie Edwarda Zymana, Katowice 2019
• [7] Janusz Pasterski, „Podręczny leksykon poety-emigranta. Przykład Edwarda Zymana”, w: Światy poetyckie Edwarda Zymana, pod red. Mariana Kisiela i Bożeny Szałasty-Rogowskiej, Katowice 2019, s.159