Czcibor
Cidebur[1] (Czcibor[2], Ścibor[3] albo Zdziebor[4], zm. po 24 czerwca 972) – syn Siemomysła, księcia Polan i bliżej nieznanej matki, brat Mieszka I.
 Chrzest Czcibora przez św. Wojciecha. Fragment symbolicznego obrazu Zaprowadzenie chrześcijaństwa Jana Matejki | |
| Książę słowiański | |
| Dane biograficzne | |
| Dynastia | |
|---|---|
| Data śmierci |
po 24 czerwca 972 |
| Ojciec | |
| Rodzeństwo | |
Istnienie Czcibora jest poświadczone tylko dzięki relacji Thietmara z Merseburga, według której miał dowodzić wraz z bratem Mieszkiem w bitwie pod Cedynią oraz zwyciężyć 24 czerwca 972 margrabiego Marchii Łużyckiej Hodona i grafa Zygfryda von Walbeck[5]. Brak większych informacji na temat Czcibora w źródłach spowodował, że większość ustaleń na temat tej postaci pozostaje w sferze naukowych hipotez.
Życiorys
edytujCzcibor był synem władcy plemienia Polan Siemomysła, wzmiankowanego w Kronice polskiej autorstwa Galla Anonima. Poświadcza o tym pośrednio Thietmar, nazywając Czcibora bratem Mieszka I. Do grona braci Czcibora należał również nieznany z imienia książę poległy w czasie walk z hrabią Wichmanem[6]. Na podstawie kolejności występowania w źródłach Czcibor jest uznawany umownie za trzeciego syna Siemomysła po Mieszku i nieznanym z imienia. Dawniej za jego rodzeństwo uchodzili również Prokuj i Adelajda Biała Knegini. Obecnie jednak uznaje się Prokuja za brata księżniczki Sarolty, a Adelajdę za postać fikcyjną. Matka Czcibora nie jest znana. Zdaniem części badaczy mogła być księżniczką serbołużycką, gdyż imię Czcibor jest charakterystyczne dla tamtejszych obszarów[7]. Prawdopodobnie matka Czcibora nie była jedyną żoną jego ojca[8].
Obszar panowania Czcibora również budzi pewne sprzeczności w literaturze historycznej. Zapewne był jednym z książąt panującym na terenie Polski[9]. Obecnie często przypisuje mu się Pomorze jako miejsce rządów, uważając Czcibora za jednego z tamtejszych namiestników[11].
Czcibor pojawia się tylko w jednej wzmiance źródłowej. Jak podaje kronika Thietmari merseburgiensis episcopi chronicon Thietmara z Merseburga Czcibor wraz z bratem Mieszkiem dowodził w bitwie pod Cedynią. Z pomocą brata rozgromił wojska margrabiego Marchii Łużyckiej Hodona i grafa Zygfryda von Walbeck, zabijając wszystkich najlepszych rycerzy niemieckich z wyjątkiem ważniejszych grafów[5].
Nieznane są jego dalsze losy. Brak informacji o jego śmierci w trakcie bitwy sugeruje, że zmarł on po 24 czerwca 972, kiedy to rozegrała się owa bitwa. Brak danych na temat życia prywatnego Czcibora; nie wiadomo nic o jego ewentualnej żonie, jak i potomstwie.
Genealogia
edytuj| Lestek ur. ? zm. 930/940 (?) |
NN ur. ? zm. ? |
NN ur. ? zm. ? |
NN ur. ? zm. ? | ||||||||||
| Siemomysł ur. IX/X w. zm. 950–960 |
NN ur. ? zm. ? (być może księżniczka serbołużycka) |
||||||||||||
| Czcibor (ur. ?, zm. po 24 VI 972) |
|||||||||
Odniesienia w kulturze
edytujPostać Czcibora pojawiła się w powieściach: Lubonie Józefa Ignacego Kraszewskiego[12], Dzikowy skarb Karola Bunscha[13] oraz Dagome iudex Zbigniewa Nienackiego[14]. W filmie Gniazdo w reżyserii Jana Rybkowskiego w postać Czcibora wcielił się Marek Bargiełowski[15].
Upamiętnienie
edytujPostać Czcibora została upamiętniona w licznych budowlach i ośrodkach kulturalnych, między innymi:
- od 26 maja 1946 Uczniowski Klub Sportowy „Czcibor Cedynia”[16],
- od 1959[17] Góra Czcibora – wzniesienie morenowe o wysokości 54,5 m n.p.m., odległe 4 km od Cedyni, zwieńczone od 24 czerwca 1972 15-metrowym Pomnikiem polskiego zwycięstwa nad Odrą autorstwa Czesława Wronki i Stanisława Biżka oraz tarasem widokowym[potrzebny przypis], do których prowadzą 270-stopniowe, kamienne schody[18], nazwane tak po odkryciu przez archeologa Władysława Filipowiaka w jej pobliżu palenisk datowanych na lata 920–970, mogących służyć wojom Czcibora[19],
- od 1964 Szkoła Podstawowa im. Czcibora w Lubiechowie Dolnym, istniejąca do 2000[20],
- Koło im. Czcibora Związku Bojowników o Wolność i Demokrację, a następnie Związku Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej i Byłych Więźniów Politycznych, z siedzibą w Szczecinie, przy ul. Krasickiego 6[21],
- od 1997 para pociągów pospiesznych[potrzebny przypis] relacji Wrocław Główny–Szczecin Główny (–Świnoujście), kursujący do 13 grudnia 2006, przejeżdżający kilkadziesiąt km od miejsca bitwy pod Cedynią; w ostatnim rozkładzie kursowania 2005/2006 w jednym kierunku pociągowi wyjątkowo nadano nazwę „Czcibór”;
- od 2006 – Osiedle Czcibora w Szczecinie[22],
- Rodzinny Ogród Działkowy im. Czcibora w Dębnie[23],
- ulice w miejscowościach: Chojna, Łobez, Łódź, Mieszkowice i Szczecin,
- miód pitny trójniak Czcibor.
Tablice upamiętniające jego postać znajdują się:
- na szkole podstawowej w Lubiechowie Dolnym,
- na pomniku na Górze Czcibora, o treści w języku polskim, rosyjskim, angielskim i niemieckim:
W 1000-lecie zwycięskiej bitwy pod Cedynią stoczonej w obronie ziem polskich nad Odrą i Bałtykiem przez Mieszka I i jego brata Czcibora z wojskami margrabiego Hodona pomnik ten zbudowano. Czerwiec 1972 r.
Przypisy
edytuj- ↑ Jedyne źródło operuje formą ablatywu Cideburo; Thietmar z Merseburga, Chronicon, ks. II, s. 28b, za: Ludwig Schmidt, Die Dresdner Handschrift der Chronik des Bischofs Thietmar von Merseburg, mit Unterstützung der Generaldirektion der Königlichen Sächsischen Sammlungen für Kunst und Wissenschaft, der König-Johann-Stiftung und der Zentraldirektion der Monumenta Germaniae historica in Faksimile herausgegeben, Dresden 1905. Skan na stronie MGH-Bibliothek. [dostęp 2010-05-15].
- ↑ a b Balzer 2005 ↓, s. 57.
- ↑ Opcjonalne brzmienie imienia[2], za: Aleksander Brückner.
- ↑ K. T. Witczak, Z antroponimii piastowskiej: Zdziebor (nie Czcibor), brat Mieszka I, Onomastica XXXVII 1992, s. 123-132
- ↑ a b Thietmari meseburgensis episcopi chronicon. Johann Martin Lappenberg (red.), Fridericus Kurze. Hanower: impensis Bibliopolii Hahniani, 1889, s. 37, seria: Scriptores rerum Germanicarum in usum scholarum ex monumentis Germaniae historicis separatim editi. OCLC 1085655093.
- ↑ W. Chrzanowski, Kronika Słowian t. II: Polanie, Kraków 2008, s. 97, przypuszczał, że mógł on nosić imię Włodzisław (Władysław), natomiast J. Mościcki Polska Popielidów, Słubice 2001, ss. 303, 390 wysunął hipotezę, że brat Czcibora mógł nosić imię Lesko, Lestek.
- ↑ Stanisław Kętrzyński, O imionach piastowskich, „Życie i myśl” (5–6), 1951.
- ↑ Balzer 2005 ↓, s. 44, Václav Hájek przekazał bez podania źródła imię żony (jednej z żon) Siemomysła – Gorka. O. Balzer uznał tę informację za bałamutną.
- ↑ Ówcześnie synowie zmarłego władcy uczestniczyli w zarządzaniu państwem, dopiero koronacja Bolesława Chrobrego mogła stanowić próbę zdobycia przez monarchę prawa do wyznaczania następcy; Marek Urbańczyk, Bolesław Chrobry, w: Andrzej Szwarc, Marek Urbański, Paweł Wieczorkiewicz, Kto rządził Polską?, Świat Książki–Bertelsmann Media, Warszawa 2007, s. 29–31, ISBN 978-83-7311-867-6.
- ↑ Rymar 2005 ↓, s. 40.
- ↑ Obecność Czcibora pod Cedynią sugeruje, że mógł on być namiestnikiem pobliskiego terytorium[10].
- ↑ Józef Ignacy Kraszewski: Lubonie. Powieść z X wieku. 1959, seria: Dzieje Polski. ISBN 978-83-7785-617-8.
- ↑ Karol Bunsch: Dzikowy skarb. 1993, seria: Powieści Piastowskie. ISBN 978-83-66490-12-3.
- ↑ Zbigniew Nienacki: Ja, Dago Władca. Olsztyn: Pojezierze, 1990. ISBN 83-7002-372-X.
- ↑ FilmPolski.pl. FilmPolski. [dostęp 2023-02-26].
- ↑ Czcibor Cedynia. Miasto i Gmina Cedynia. [dostęp 2010-05-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-02-13)].
- ↑ Portal Cedyńskich spotkań z historią. [dostęp 2010-05-15].
- ↑ Góra Czcibora. Pomorze Zachodnie Travel. [dostęp 2019-01-16].
- ↑ Andrzej Kordylasiński, A jednak w Cedyni (Cidini), „Gazeta Chojeńska” 2007, nr 38.
- ↑ Profil szkoły w portalu nasza-klasa.pl.. nk.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-03)]. [dostęp 2010-05-15].
- ↑ Raport – Lokale 2006, Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego w Szczecinie, Szczecin 2007, s. 3. [dostęp 2010-05-15].
- ↑ Osiedle Czcibora. Opis inwestycji, strona MakDom Sp. z o.o. [dostęp 2010-05-15].
- ↑ Uchwała nr 10/2008 walnego zebrania sprawozdawczego członków ROD im. Czcibora w Dębnie w dniu 12 kwietnia 2008 w sprawie utrzymania Ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o ROD, ROD im. Czcibora w Dębnie, Krajowa Rada Polskiego Związku Działkowców, „Biuletyn Informacyjny” 2008, nr 07, s. 119. [dostęp 2010-05-15].
Bibliografia
edytujŹródła
edytuj- Diethmar von Merseburg, Kronika Thietmara, Marian Zygmunt Jedlicki (tłum.), Krzysztof Ożóg, Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, 2005, s. 32–33, ISBN 83-242-0499-7, OCLC 750031586.
Opracowania
edytuj- Oswald Balzer, Genealogia Piastów, Jan Tęgowski, Kraków: Wydawnictwo Avalon, 2005, s. 44, 56–57, ISBN 83-918497-0-8, OCLC 836274542.
- Jacek Hertel, Imiennictwo dynastii piastowskiej we wczesnym średniowieczu, Warszawa–Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980, ISBN 83-010166-2-0.
- Kazimierz Jasiński, Rodowód pierwszych Piastów, Tomasz Jurek, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2004, s. 71, ISBN 83-7063-409-5, OCLC 749281671.
- Edward Rymar, Rodowód książąt pomorskich, Szczecin: Książnica Pomorska, 2005, s. 40–41, 52, 58, 65, 67, ISBN 83-87879-50-9, OCLC 69296056.