Czarna Wieś (gmina w powiecie białostockim)
Czarna Wieś (ros. Черновесская волость, lit. Čarna Vesės valsčius) – dawna gmina wiejska istniejąca w latach 1861–1954 na Białostocczyźnie. Siedzibą gminy była Czarna Wieś (Kościelna)[2][3].
| gmina wiejska | |||||
| 1861–1954[1] | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo |
1861–1915: gb. grodzieńska | ||||
| Powiat |
1861–1915: sokólski | ||||
| Data powstania |
1861 | ||||
| Data likwidacji |
1954 | ||||
| Siedziba | |||||
| Populacja (1946) • liczba ludności |
| ||||
| Szczegółowy podział administracyjny (1954) | |||||
| |||||
Imperium Rosyjskie
edytujGmina zbiorowa (włość) Czarna Wieś z siedzibą w Czarnej Wsi (ob. Czarna Wieś Kościelna) powstała w wyniku reformy struktur administracyjnych państwa rosyjskiego w 1861 roku. Była częścią powiatu sokólskiеgo należącego (od 1843) do guberni grodzieńskiej. W 1890 roku gmina Czarna Wieś obejmowała 54 miejscowości i zamieszkiwało ją 3614 osób[2].
I wojna światowa
edytujPodczas I wojny światowej gmina wraz z powiatem sokólskim należała do okupowanego przez Niemcy Ober-Ostu (w okręgu Białystok)[4]. W przeciwieństwie do innych powiatów byłej guberni grodzieńskiej, gdzie w dużej mierze zachowano podział na rosyjskie gminy zbiorowe, powiat sokólski podległ kompletnej transformacji na szczeblu gminnym. Spośród jego oryginalnych 13 gmin jedynie gmina Czarna Wieś zachowała się, a w miejsce 12 zniesionych gmin utworzono 11 nowych o zupełnie innych granicach[5]:
- W związku z tymi zmianami, zmieniły się też granice gminy Czarna Wieś. Jej północne krańce włączono do nowych gmin w powiecie sokólskim: Korycin, Sokółka i Janów, a jej zachodnie krańce – po rzekę Sokołdę – do nowej gminy Szudziałowo.
- Ponadto, z północnej części gminy Czarna Wieś, wokół stacji kolejowej Czarna Wieś na Kolei Warszawsko-Petersburskiej i prężnie rozwijającego się tam osiedla kolejowego Czarna Wieś utworzono nową, małą gminę Czarna Wieś w powiecie sokólskim, do której przyłączono także południowy fragment zniesionej gminy Kamionka (z Mochnaczem, Polankami i Rogozińskim Mostem).
- Po zmianach tych, gminę Czarna Wieś (wraz z miastem Wasilkowem) włączono do powiatu białostockiego z powodu ich dużo bliższego położenia względem Białegostoku aniżeli Sokółki. Na uwagę zasługuje fakt, iż nowa gmina Czarna Wieś pozostała w powiecie sokólskim; ponieważ obie gminy Czarna Wieś znajdowały się odtąd w dwóch różnych powiatach, to że posiadały tę samą nazwę zmniejszyło ryzyko pomyłki. Podział ten zachowano[6], kiedy zarówno powiat białostocki jak i powiat sokólski przeszły w sierpniu 1919 pod administrację polską[7].
II Rzeczpospolita
edytujW okresie międzywojennym gmina Czarna Wieś należała do powiatu białostockiego w nowo utworzonym województwie białostockim[3].
Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku w skład gminy Czarna Wieś wchodziły[8]:
- wsie: Czarna Wieś, Karczmisko, Klimki, Kosmaty Borek, Oleszkowo, Ruda Rzeczka, Studzianki, Wólka Poduchowna, Wólka Ratowiecka, Złota Wieś i Złotoria;
- kolonie: Brzozowy Mostek, Burczak, Chmielnik, Dworzysk, Horodnianka, Jałówka, Krzyżyk, Majdan, Małogruzka, Ogóły, Ożynnik, Podkarczmisko, Podratowiec, Ponura, Ratowiec, Rudnia, Sadowy Stok, Zapieczki i Zaścianek;
- oraz leśniczówki: Chmielnik i Czarna Wieś.
Gminę zamieszkiwało w 1921 roku 2691 osób, wśród których 1872 było wyznania rzymskokatolickiego, 799 prawosławnego, a 20 mojżeszowego. Jednocześnie 2682 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 7 białoruską, a 2 rosyjską. We wsi było 474 budynków mieszkalnych[8].
1 kwietnia 1927 do gminy Czarna Wieś przyłączono zniesioną gminę Czarna Wieś z powiatu sokólskiego, obejmującą osadę przystacyjną Czarna Wieś, wieś Buksztel, nadleśnictwo Buksztel, wieś i nadleśnictwo Wodokaczka, wieś Zapiecki, kolonię i leśniczówkę Rogoziński Most, kolonię Machnacz, kolonię Polanki, kolonię Jackie Tartaki i leśniczówkę Greńskie[9]. Tak więc obszar wydzielony w większości w 1915 z gminy Czarna Wieś powrócił po 12 latach do gminy macierzystej.
16 października 1933 gminę Czarna Wieś podzielono na 21 gromad[10].:
- Buksztel – skład: w. Buksztel, kol. Buksztel i gaj. Puszkowo Stojło,
- Chmielnik – skład: w. Chmielnik i gaj. Chmielnik,
- Czarna-Wieś Stacja – skład: st. Czarna-Wieś, gaj. Lipka, w. Jesienicha, budka kolejowa 194 km, budka kolejowa 195 km i budka kolejowa 196 km,
- Czarna Wieś Kościelna – skład: w. Czarna Wieś Kościelna,
- Horodnianka-Kolonia – skład: kol. Horodnianka, kol. Małogruzka, budka kolejowa 189 km i gaj. Dzienisówka,
- Jałówka – skład: w. Jałówka, kol. Zapieczki, kol. Sadowy Stok, kol. Ożynnik, kol. Ponure, kol. Dębowik, nadleśn. Podsupraśl, leśnicz. Czeremchowa Tryba, gaj. Ożynnik, gaj. Czumażówka, gaj. Krzyżowata, gaj. Jałówka, gaj. Trzy Słupki, gaj. Zapieczki, budka kolejowa Zegendorf i gaj. Budzisk,
- Karczmisko – skład: w. Karczmisko, kol. Podkarczmisko, leśnicz. Łazarz, gaj. Karczmisko i gaj. Ładownia,
- Klimki – skład: w. Klimki i kol. Dworzysk,
- Kosmaty Borek – skład: w. Kosmaty Borek,
- Machnacz – skład: w. Machnacz i budka kolejowa 199 km,
- Ogóły – skład: w. Ogóły i kol. Górczak,
- Oleszkowo – skład: w. Oleszkowo,
- Perekał-Zawały – skład: w. Perekał-Zawały i kol. Niedźwiedzia Gać,
- Rogoziński Most – skład: w. Rogoziński Most, w. Polanki, gaj. Rogoziński Most, budka kolejowa 201 km i gaj. Straż,
- Ruda Rzeczka – skład: w. Ruda Rzeczka, budka kolejowa 190 km i budka kolejowa 192 km,
- Rudnia – skład: kol. Rudnia,
- Studzianki – skład: w. Studzianki,
- Wólka Poduchowna – skład: w. Wólka Poduchowna i kol. Zaścianek,
- Wólka Ratowiecka – skład: w. Wólka Ratowiecka, kol. Ratowiec, kol. Podratowiec i gaj. Podratowiec,
- Złota Wieś – skład: w. Złota Wieś,
- Złotoria – skład: w. Złotoria, kol. Brzozowy Mostek i kol. Krzyżyk.
W 1934 roku doszło do zamian nieruchomości państwowych: gruntów o powierzchni łącznej 3,0871 ha, składających się z pasa o powierzchni 0,0871 ha w oddziale 182 w uroczysku Wodokaczka w nadleśnictwie Czarna Wieś wzdłuż północno-zachodniej granicy terenu tartacznego oraz z parceli o powierzchni 3 ha w południowo-wschodniej części oddziału 200 w tymże nadleśnictwie, na grunt o powierzchni 1,0421 ha w uroczysku Wodokaczka w gminie Czarna Wieś[11]. Odtąd Wodokaczka i Zapiecki nie figurują w spisach jako samodzielne miejscowości.
II wojna światowa (1939–1944)
edytujPodczas II wojny światowej gmina znajdowała się przejściowo poza administracją polską.
Po wojnie gmina należała do powietu białostockiego w woj. białostockim[12].
Przywrócono przedwojenny podział gmin na gromady, choć z pewnymi zmianami wprowadzonymi przez okupanta[13]. Zmiany te władze polskie usankcjonowały ze znacznym opóźnieniem, bo dopiero 1 czerwca 1951[14]:
- zniesiono gromadę Rogoziński Most, tworząc z niej nową gromadę Polanki;
- zniesiono gromadę Rudnia, włączając ją do gromady Czarna Wieś Kościelna;
- zniesiono gromadę Złotoria (Złotoria, Brzozowy Mostek i Krzyżyk), włączając ją do gromady Ruda Rzeczka;
- zniesiono gromadę Horodnianka-Kolonia, włączając ją do:
- gromady Złota Wieś (kolonia Horodnianka, Małogruzka i budka kolejowa 189),
- gromady Ruda Rzeczka (gajówka Dzienisówka).
1 lipca 1952 dokonano jeszcze kilku zmian wewnątrzgminnych[15]:
- nazwę gromady Czarna Wieś Stacja zmieniono na Czarna Wieś;
- zniesiono gromadę Perekał-Zawały (Perekał-Zawały i Niedźwiedzia Gać), włączając ją do gromady Czarna Wieś;
- z gromady Jałówka wyłączono kolonię Ponura, włączając ją do gromady Złota Wieś.
Po zmianach tych, skład gminy Czarna Wieś w dniu 1 lipca 1952 obejmował 17 gromad: Buksztel, Chmielnik, Czarna Wieś, Czarna Wieś Kościelna, Jałówka, Karczmisko, Klimki, Kosmaty Borek, Machnacz, Ogóły, Oleszkowo, Polanki, Ruda Rzeczka, Studzianki, Wólka Poduchowna, Wólka Ratowiecka i Złota Wieś[16].
1 lutego 1953 dokonano dodatkowe zmiany wewnątrzgminne[17]:
- zniesiono gromadę Chmielnik, włączając ją do gromady Oleszkowo;
- z gromady Jałówka wyłączono kolonię Ożynnik, włączając ją do gromady Złota Wieś.
1 kwietnia 1954 do gmina Czarna Wieś przyłączono części obszaru trzech gmin[18].:
- z gminy Kalinówka w powiecie białostockim – miejscowość Lacka Buda Kolonia, należącą dotąd do gromady Brzozówka (włączając ją do gromady Oleszkowo[19]);
- z gminy Sokółka w powiecie sokólskim – obszar lasów państwowych Nadleśnictwa Czarna Wieś o powierzchni 1.739,62 ha;
- z gminy Korycin w powiecie sokólskim – obszar lasów państwowych Nadleśnictwa Czarna Wieś o powierzchni 1.414,46 ha.
Gminę Czarna Wieś zniesiono 29 września 1954 wraz z reformą wprowadzającą gromady w miejsce gmin[20]. W chwili zniesienia gminy dokonano jeszcze kilka ostatnich zmian w strukturze dotychczasowych gromad[21]:
- od gromady Jałówka odłączono Czumażówkę (weszła w skład nowej gromady Czarna Wieś),
- od gromady Ruda Rzeczka odłączono Brzozowy Mostek (wszedł w skład nowej gromady Czarna Wieś),
- od gromady Złota Wieś odłączono Ponure (weszło w skład nowej gromady Czarna Wieś).
Dalsze losy
edytuj1 stycznia 1973, wraz z kolejną reformą administracyjną reaktywującą gminy, utworzono w powiecie białostockim gminę Czarna Białostocka, w skład której wszedł obszar prawie całej gminy Czarna Wieś, oprócz[22]:
- sołectw Studzianki i Wólka Poduchowna, które weszły w skład nowej gminy Wasilków w powiecie białostockim,
- wsi Jałówka, która weszła w skład nowej gminy Supraśl w powiecie białostockim (w skład sołectwa Zapieczki),
- wsi Polanki, która weszła w skład reaktywowanej gminy Sokółka w powiecie sokólskim (w skład sołectwa Jałówka),
- wsi Buksztel, która od 1956 roku znajdowała się w granicach Czarnej Białostockiej.
Nowa gmina Czarna Białostocka objęła jednak znacznie inny obszar, bo w skład jej weszły także sołectwa należące przed 1954 do gmin Korycin i Kalinówka.
Przypisy
edytuj- ↑ Od 1919 jednostka administracyjna nowo utworzonego polskiego woj. białostockiego; przed 1919 i w czasie II wojny światowej poza administracją polską.
- ↑ a b Volosts and communes of 1890. St. Petersburg: Central Statistical Committee of the Ministry of Internal Affairs, 1892. - (Statistics of the Russian Empire).
- ↑ a b Główny Urząd Statystyczny w Warszawie: Województwa centralne i wschodnie Rzeczypospolitej Polskiej – podział na gminy według stanu z dnia 1.IV 1933 roku, Książnica-Atlas, Lwów 1933
- ↑ Deutsche Arbeit in den Verwaltungsgebieten Kurland, Litauen und Bialystok-Grodno. Kowno (Verlag der Presseabteilung Ober Ost) 1917.
- ↑ Befehl- und Verordnungsblatt des Oberbefehlshabers Ost (Dziennik rozkazów i rozporządzeń Głównodowodzącego Wschodu) Nr 1-96
- ↑ Rocznik statystyki Rzeczypospolitej Polskiej. R. 1, 1920/21
- ↑ Dz.U. z 1919 r. nr 65, poz. 395
- ↑ a b Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 11.
- ↑ Dz.U. z 1927 r. nr 35, poz. 310
- ↑ Białostocki Dziennik Wojewódzki. 1933, nr 11, poz. 49
- ↑ Dz.U. z 1934 r. nr 95, poz. 861
- ↑ Podział administracyjny Rzeczypospolitej Polskiej: Praca zespołowa pod redakcją prof. Stanisława Srokowskiego. Warszawa: Biblioteka Samorządowca Nr 77, 1948.
- ↑ Jemielity W. (2002). Podziały administracyjne powiatów sokólskiego i dąbrowskiego w latach 1919-2000. "Studia Łomżyńskie", 13, 2002, s. 119-146.
- ↑ Białostocki Dziennik Wojewódzki. 1951, nr 6, poz. 43
- ↑ Białostocki Dziennik Wojewódzki. 1952, nr 10, poz. 85
- ↑ Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1.VII 1952 r., PRL, GUS, Warszawa
- ↑ Białostocki Dziennik Wojewódzki. 1953, nr 2, poz. 10
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 6, poz. 15
- ↑ Białostocki Dziennik Wojewódzki. 1954, nr 2, poz. 6
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191
- ↑ Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 2 grudnia 1954 r., Nr. 10, Poz. 49
- ↑ Uchwała Nr XXI/72/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 9 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie białostockim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 2 stycznia 1973, Nr 1, Poz. 1).