Czarka jurajska

Czarka jurajska
	; Owocniki czarki jurajskiej
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	workowce
Klasa	kustrzebniaki
Rząd	kustrzebkowce
Rodzina	czarkowate
Rodzaj	czarka
Gatunek	czarka jurajska
	Nazwa systematyczna
	Sarcoscypha jurana (Boud.) Baral; Z. Mykol. 50(1): 122 (1984)
	Multimedia w Wikimedia Commons

Czarka jurajska (Sarcoscypha jurana (Boud.) Baral) – gatunek grzybów należący do rodziny czarkowatych (Sarcoscyphaceae)^[1].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Sarcoscypha, Sarcoscyphaceae, Pezizales, Pezizomycetidae, Pezizomycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1903 roku Jean Louis Émile Boudier jako podgatunek Sarcoscypha coccinea nadając mu nazwę Sarcoscypha coccinea var. jurana. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę, nadał mu w 1984 r. Hans Otto Baral dokonując rewizji kompleksu Sarcoscypha coccinea agg. i uznając go za osobny gatunek w rodzaju czarka (Sarcoscypha)^[1]^[2].

Synonim nazwy naukowej – Sarcoscypha coccinea var. jurana Boud. 1903 r.^[3]

Morfologia

Owocnik

Średniej wielkości, najpierw pucharkowaty, następnie w kształcie miseczki i wreszcie rozpostarty, bardzo podobny do czarki szkarłatnej, od której rozróżnić można tylko mikroskopowo. Apotecjum 12–30 (55) mm średnicy i głębokie 20–40 mm. Posiada trzon (10–15 (20) × 3–5 (10) mm). Zewnętrzna powierzchnia ochrowo-czerwona, czasem zabarwiona na żółto, gdy jest sucho – biała, pokryta prostymi, białawymi, cienkimi włoskami. Wewnętrzna strona owocnika (hymenium) gładka, szkarłatna. Brzeg najpierw regularnie wygina się w kierunku środka, a następnie nieregularnie, faliście w starych egzemplarzach, czasami nacięty^[4]^[5]^[6].

Miąższ

Twardy, biały, cienki, nie wyróżnia się szczególnym zapachem ani smakiem^[5]^[7].

Cechy mikroskopowe

Worki są 8-zarodnikowe. Zarodniki krótsze niż u cz. szkarłatnej, podłużne lub podłużnie ścięte, gładkie, z wyraźną galaretowatą osłonką. U młodszych postaci wewnątrz wiele różnych małych kropelek, u dorosłych dwie duże krople (6,5-7,5 µm) oleistej substancji. Zarodniki o wymiarach 24–29 × 13–14 µm, mają ścięte lub nieco wklęsłe końce^[4]^[5]^[8]. Parafizy cienkie, podwójnie rozgałęzione, grubość około 4 μm, amyloidalne i również przebarwiają się na kolor indygo fioletowy pod wpływem roztworu H₂SO₄^[4]^[9].

Występowanie i siedlisko

Saprotrof. Rośnie w lasach liściastych, głównie na gałązkach lip (Tilia sp.) rosnących w żyznych lasach jaworowych i jaworowo-jesionowych, na podłożu skał jurajskich, w rejonach podgórskich i górskich Europy środkowej i południowej. Owocniki pojawiają się na przełomie zimy i wiosny^[10]^[11]. Stwierdzony we Francji, Szwajcarii, Czarnogórze, Chorwacji i Polsce^[4]^[6]^[12]. Nie potwierdzony w Wielkiej Brytanii^[8]. W Polsce został stwierdzony w 2002 roku w Krzemionkach Podgórskich oraz w 2018 r. na południowym stoku Sokolicy w Pieninach^[13]. Jest gatunkiem ściśle chronionym^[14].

W styczniu 2000 r. w Waulsort, w czasie poszukiwań grzybów z rodzaju czarka wzdłuż brzegów Mozy (fr. Meuse) w regionie Hastière, naukowcy znaleźli dwa całkowicie białe osobniki czarki jurajskiej^[9].

Gatunki podobne

Pewne rozróżnienie trzech gatunków w rodzaju czarka występujących w Europie możliwe jest tylko mikroskopowo^[2]. Czarka austriacka (Sarcoscypha austriaca) – występuje przede wszystkim na drewnie olsz (Alnus sp.), wierzb (Salix sp.), klonów (Acer sp.), rzadziej brzóz (Betula sp.), leszczyn (Corylus sp.) i robinii akacjowej (Robinia pseudoacacia). Poza tym włoski zewnętrzne są zwinięte w korkociąg, a żywe zarodniki mają wiele wewnętrznych małych kropli i są wklęsłe na końcach. Czarka szkarłatna (Sarcoscypha coccinea) – występuje głównie na drewnie buków (Fagus sp.) i wiązów (Ulmus sp.) oraz zdrewniałych roślin z rodziny różowatych (Rosaceae sp.), ponadto również leszczyn, wierzb, olsz, jesionów (Fraxinus sp.) i grabów (Carpinus sp.). Jej włoski zewnętrzne są proste tak jak u czarki jurajskiej, w żywych zarodnikach ma też wiele małych kropli jak u austriackiej, ale zarodniki są zaokrąglone na końcach^[5]^[11].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Index Fungorum [online] [dostęp 2020-02-15] .
↑ ^a ^b Hans OttoH.O. Baral Hans OttoH.O., Taxonomische und ökologische Studien über Sarcoscypha coccinea agg., Zinnoberrote Kelchbecherlinge. (Kurzfassung), „Zeitschrift für Mykologie”, 50 (1), 1984, s. 117–145, ISSN 0170-110X .
↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2020-02-15] .
↑ ^a ^b ^c ^d Sarcoscypha jurana [online], ascomycete.org, 25 marca 2018 [dostęp 2020-02-15] .
↑ ^a ^b ^c ^d ThomasT. Læssøe ThomasT., Jens H.J.H. Petersen Jens H.J.H., Fungi of Temperate Europe, Princeston and Oxford: Princeston University Press, 2019, s. 1330, ISBN 978-0-691-18037-3 .
↑ ^a ^b BranislavB. Perić BranislavB., OlgicaO. Perić OlgicaO., Sarcoscypha (Pezizales) dans le Monténégro, „Mycologia Montenegrina”, 10, 2007, s. 169–198, ISSN 1450-7153 .
↑ Orr, Dorothy B.; Orr, Robert Thomas (1980). Mushrooms of Western North America (California Natural History Guides). Berkeley: University of California Press. pp. 24-25. ISBN 0-520-03660-3.
↑ ^a ^b G.B.G.B. Butterfill G.B.G.B., B.M.B.M. Spooner B.M.B.M., Sarcoscypha (pezizales) in Britain, „Mycologist”, 9 (1), 1995, s. 20–26, DOI: 10.1016/S0269-915X(09)80243-7, ISSN 0269-915X [dostęp 2020-02-15] .
↑ ^a ^b AnnieA. Leclerque AnnieA., AndréA. Fraiture AndréA., Une forme blache de Sarcoscypha jurana, „Revue du Cercle de Mycologie de Bruxelles”, 1, 2001, s. 15–22, ISSN 1781-8753 .
↑ DomianD. Grażyna DomianD. i inni, Zmiany w ochronie gatunkowej grzybów wielkoowocnikowych – 2004-2014, Polskie Towarzystwo Mykologiczne (Polish Mycological Society), 2015, DOI: 10.13140/rg.2.1.4772.3040 [dostęp 2020-02-14] .
↑ ^a ^b BożenaB. Czarnecka BożenaB., Pojaw czarki austriackiej Sarcoscypha austriaca w Południoworoztoczańskim Parku Krajobrazowym, „Chrońmy Przyrodę Ojczystą”, 62 (4), 2006, s. 36–40, ISSN 0009-6172 .
↑ NevenN. Matočec NevenN., IvanaI. Kušan IvanaI., The genus Sarcoscypha in Croatia. Ecological and distribution patterns, „Mycologia Montenegrina”, 10, 2007, s. 95–118, ISSN 1450-7153 .
↑ AnnaA. Kujawa AnnaA., MałgorzataM. Ruszkiewicz-Michalska MałgorzataM., Izabela L.I.L. Kałucka Izabela L.I.L. (red.), Grzyby chronione Polski. Rozmieszczenie, zagrożenia, rekomendacje ochronne, Poznań: Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego Polskiej Akademii Nauk, 2020, ISBN 978-83-938379-8-4 .
↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1408 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów.

[if-1] Index Fungorum [online] [dostęp 2020-02-15] .

[:4-2] Hans OttoH.O. Baral Hans OttoH.O., Taxonomische und ökologische Studien über Sarcoscypha coccinea agg., Zinnoberrote Kelchbecherlinge. (Kurzfassung), „Zeitschrift für Mykologie”, 50 (1), 1984, s. 117–145, ISSN 0170-110X .

[sf-3] Species Fungorum [online] [dostęp 2020-02-15] .

[:0-4] Sarcoscypha jurana [online], ascomycete.org, 25 marca 2018 [dostęp 2020-02-15] .

[:2-5] ThomasT. Læssøe ThomasT., Jens H.J.H. Petersen Jens H.J.H., Fungi of Temperate Europe, Princeston and Oxford: Princeston University Press, 2019, s. 1330, ISBN 978-0-691-18037-3 .

[:5-6] BranislavB. Perić BranislavB., OlgicaO. Perić OlgicaO., Sarcoscypha (Pezizales) dans le Monténégro, „Mycologia Montenegrina”, 10, 2007, s. 169–198, ISSN 1450-7153 .

[or-7] Orr, Dorothy B.; Orr, Robert Thomas (1980). Mushrooms of Western North America (California Natural History Guides). Berkeley: University of California Press. pp. 24-25. ISBN 0-520-03660-3.

[:6-8] G.B.G.B. Butterfill G.B.G.B., B.M.B.M. Spooner B.M.B.M., Sarcoscypha (pezizales) in Britain, „Mycologist”, 9 (1), 1995, s. 20–26, DOI: 10.1016/S0269-915X(09)80243-7, ISSN 0269-915X [dostęp 2020-02-15] .

[:1-9] AnnieA. Leclerque AnnieA., AndréA. Fraiture AndréA., Une forme blache de Sarcoscypha jurana, „Revue du Cercle de Mycologie de Bruxelles”, 1, 2001, s. 15–22, ISSN 1781-8753 .

[do-10] DomianD. Grażyna DomianD. i inni, Zmiany w ochronie gatunkowej grzybów wielkoowocnikowych – 2004-2014, Polskie Towarzystwo Mykologiczne (Polish Mycological Society), 2015, DOI: 10.13140/rg.2.1.4772.3040 [dostęp 2020-02-14] .

[:3-11] BożenaB. Czarnecka BożenaB., Pojaw czarki austriackiej Sarcoscypha austriaca w Południoworoztoczańskim Parku Krajobrazowym, „Chrońmy Przyrodę Ojczystą”, 62 (4), 2006, s. 36–40, ISSN 0009-6172 .

[ne-12] NevenN. Matočec NevenN., IvanaI. Kušan IvanaI., The genus Sarcoscypha in Croatia. Ecological and distribution patterns, „Mycologia Montenegrina”, 10, 2007, s. 95–118, ISSN 1450-7153 .

[och-13] AnnaA. Kujawa AnnaA., MałgorzataM. Ruszkiewicz-Michalska MałgorzataM., Izabela L.I.L. Kałucka Izabela L.I.L. (red.), Grzyby chronione Polski. Rozmieszczenie, zagrożenia, rekomendacje ochronne, Poznań: Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego Polskiej Akademii Nauk, 2020, ISBN 978-83-938379-8-4 .

[rozp-14] Dz.U. z 2014 r. poz. 1408 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]