Cyjanek potasu
Cyjanek potasu (pot. cyjanek), KCN – nieorganiczny związek chemiczny z grupy cyjanków, sól potasowa kwasu cyjanowodorowego. Jest silną trucizną.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ogólne informacje | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Wzór sumaryczny |
KCN | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Masa molowa |
65,12 g/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Wygląd |
białe, higroskopijne kryształy[1] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Identyfikacja | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Numer CAS | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| PubChem | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Podobne związki | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Inne aniony | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Inne kationy | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Podobne związki | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Otrzymywanie
edytujMetody otrzymywania cyjanku potasu:
- z cyjanowodoru i wodorotlenku potasu:
- HCN + KOH → KCN + H2O
- w wyniku ogrzewania węglanu potasu z tlenkiem węgla i amoniakiem:
- 3CO + 2NH3 + K2CO3 → 2KCN + 2H2O + H2 + 2CO2
- z węglanu potasu i mocznika, w 2 etapach przeprowadzanych w wysokiej temperaturze:
- w pierwszym etapie w reakcji węglanu potasu z mocznikiem powstaje cyjanian potasu:
- K2CO3 + 2 CO(NH2)2 → 2KOCN + CO2 + 2NH3 + H2O
- w drugim etapie cyjanian potasu jest redukowany węglem do cyjanku:
- KOCN + C → KCN + CO
- synteza z pierwiastków i amoniaku w 3 etapach wysokotemperaturowych (proces Castnera-Kellnera otrzymywania cyjanków metali alkalicznych)[6]:
- w pierwszym etapie amoniak reaguje ze stopionym potasem:
- 2K + 2NH3 → 2KNH2 + H2
- otrzymany amidek potasu poddaje się reakcji z węglem (600 °C):
- 2KNH2 + C → K2CN2 + 2 H2
- powstały cyjanamidek potasu po podniesieniu temperatury ulega dalszej reakcji z węglem:
- K2CN2 + C → 2KCN
Właściwości
edytujCyjanek potasu tworzy bezbarwne, higroskopijne kryształy o strukturze chlorku sodu. Słabo rozpuszcza się w metanolu, formamidzie, hydroksyloaminie i glicerynie. Bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie, ulegając dysocjacji na jony K+ i CN−. W obecności wody ulega częściowej hydrolizie z wydzieleniem cyjanowodoru nadającego mu charakterystyczny zapach gorzkich migdałów[7].
Zastosowanie
edytuj- w metalurgii srebra i złota[8]
- w galwanotechnice
- w syntezach chemicznych
- trucizna na gryzonie
- umieszczony w kapsułkach, jako środek umożliwiający szybkie popełnienie samobójstwa, np. w trakcie działań wojennych w przypadku schwytania przez wroga[9].
Zagrożenia
edytuj
Cyjanek potasu, jak większość pozostałych cyjanków, jest silnie toksyczny. Jego trujące działanie polega na blokowaniu procesu oddychania na poziomie komórkowym poprzez nieodwracalną inhibicję oksydazy cytochromowej, będącej kluczowym enzymem łańcucha oddechowego oraz wtórnie fosforylacji oksydacyjnej[10][11]. W efekcie, mimo iż transport tlenu z płuc do tkanek jest zachowany, dochodzi do hipoksji tkankowej. Cyjanek potasu łatwo rozkłada się w kwaśnym środowisku wodnym do cyjanowodoru:
- KCN + HCl → KCl + HCN
Śmiertelna dawka dla człowieka wynosi 200–300 mg[12]. Właściwa toksyczność zależy od kwaśności soku żołądkowego, ponieważ cyjanek potasu w reakcji (przedstawionej powyżej) z kwasem solnym przekształca się w cyjanowodór, który powoduje śmierć organizmu. Być może Grigorij Rasputin przeżył zatrucie cyjankiem potasu, gdyż pH jego żołądka było wyjątkowo wysokie[13].
Zatrucie
edytujW przypadku zatrucia cyjankiem potasu, do ratowania stosuje się:
- kortyzon
- węgiel aktywny
- azotyn izoamylu, azotyn sodu, 4-(dimetyloamino)fenol, tiosiarczan sodu (odtrutki)
- hydroksokobalamina (witamina B12a) – obecnie lek z wyboru przy zatruciach cyjankami, stosowana także do prewencji zatruć podczas leczenia nitroprusydkiem sodu[14][15].
Unieszkodliwianie cyjanku dokonuje się przez gotowanie z wodorotlenkiem żelaza (II); powstaje wtedy heksacyjanożelazian(II) potasu K4[Fe(CN)6].
Uwagi
edytuj- ↑ Oznakowanie zostało uzupełnione względem oznakowania zharmonizowanego na podstawie bazy GESTIS.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f CRC Handbook of Chemistry and Physics, William M. Haynes (red.), wyd. 97, Boca Raton: CRC Press, 2016, s. 4-79, ISBN 978-1-4987-5429-3 (ang.).
- ↑ Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4.
- ↑ Sole cyjanowodoru, [w:] Classification and Labelling Inventory, Europejska Agencja Chemikaliów [dostęp 2018-07-14] (ang.).
- ↑ Potassium cyanide, [w:] GESTIS-Stoffdatenbank [online], Institut für Arbeitsschutz der Deutschen Gesetzlichen Unfallversicherung, ZVG: 1970 [dostęp 2018-07-14] (niem. • ang.).
- ↑ Cyjanek potasu (nr 60178) (ang.) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Stanów Zjednoczonych. [dostęp 2018-07-14]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
- ↑ Włodzimierz Trzebiatowski Chemia nieorganiczna, PWN, Warszawa 1978.
- ↑ ENCYKLOPEDIA TECHNIKI – chemia, WNT, Warszawa 1965.
- ↑ Podręczny słownik chemiczny, Romuald Hassa (red.), Janusz Mrzigod (red.), Janusz Nowakowski (red.), Katowice: Videograf II, 2004, s. 79, ISBN 83-7183-240-0.
- ↑ Robert Hall: Allied ‘bandits’ behind enemy lines. BBC News, 2009-06-05. [dostęp 2009-11-17]. (ang.).
- ↑ Berg L. R., Martin D. W., Salomon E. P., Villee C. A. Biologia, wydanie drugie, poprawione (według III wydania amerykańskiego), MULICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2000. ISBN 83-7073-090-6.
- ↑ Robert K. Murray, Daryl K. Granner, Peter A. Mayes, Vicor W. Rodwell, Biochemia Harpera, Wydanie V, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, s. 175, Warszawa 2006. ISBN 83-200-3347-0.
- ↑ John Harris Trestrail III: Criminal Poisoning – Investigational Guide for Law Enforcement, Toxicologists, Forensic Scientists, and Attorneys. Wyd. 2. s. 119.
- ↑ John Emsley: The Elements of Murder: A History of Poison. Oxford University Press, 2005, s. 73. ISBN 978-0-19-150120-3.
- ↑ Jacek Sein Anand: Zatrucia cyjankami – I. Stosowanie witaminy B12a w leczeniu i prewencji zatrucia cyjankami podczas terapii nitroprusydkiem sodowym.. Pomorskie Centrum Toksykologii. [dostęp 2013-01-03].
- ↑ N.F. Zerbe, B.K. Wagner. Use of vitamin B12 in the treatment and prevention of nitroprusside-induced cyanide toxicity. „Crit Care Med”. 21 (3), s. 465–467, 1993. PMID: 8440119.