Wikipedia

Cmentarz w Rajczy

zabytkowy cmentarz w Rajczy (woj. śląskie)

Cmentarz w Rajczy – rzymskokatolicki cmentarz parafialny, założony w połowie XIX wieku w Rajczy w powiecie żywieckim, wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego.

Cmentarz w Rajczy
Zabytek: nr rej.
- A-623/89 z 30 listopada 1989 (dawne woj. bielskie)[1]
- A/928/2022 z 12 stycznia 2022 (woj. śląskie)[2]
Ilustracja
Cmentarz w Rajczy, w centrum kaplica cmentarna z kostnicą (2018)
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miejscowość

Rajcza

Typ cmentarza

wyznaniowy

Wyznanie

rzymskokatolickie

Stan cmentarza

czynny

Powierzchnia cmentarza

około 20 a

Data otwarcia

połowa XIX wieku

Zarządca

parafia św. Wawrzyńca Diakona Męczennika i św. Kazimierza Królewicza w Rajczy

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Cmentarz w Rajczy”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Cmentarz w Rajczy”
Położenie na mapie powiatu żywieckiego
Mapa konturowa powiatu żywieckiego, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Cmentarz w Rajczy”
Położenie na mapie gminy Rajcza
Mapa konturowa gminy Rajcza, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Cmentarz w Rajczy”
Ziemia49°30′22,4″N 19°06′12,6″E/49,506222 19,103500
Multimedia w Wikimedia Commons

Historia

edytuj

Cmentarz parafialny w Rajczy[3] został założony w połowie XIX wieku[1] (parafię erygowano w 1844 roku[4]) na płaskim terenie przy głównej drodze wsi, w pobliżu kościoła parafialnego z jednej strony i rzeki Soły[5] z drugiej. Wcześniej zmarli byli grzebani na cmentarzu kościelnym (zabytek nieruchomy, nr rej.: A-600/89 z 3 grudnia 1989[1]) przy starym drewnianym kościele u podnóża Compla.

Nekropolia była i jest wykorzystywana głównie do pochówku parafian[6]; członków społeczności żydowskiej grzebano w sąsiedniej wsi, Milówce, gdzie w 1891 roku powołano gminę żydowską[7]. Wcześniej żydzi z Rajczy podlegali pod gminę w Zabłociu[7].

30 listopada 1989 cmentarz został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego[1]. W 1997 roku kwatera wojenna została ogrodzona, a znajdujące się na niej krzyże odrestaurowano[3].

Architektura

edytuj

Północno-zachodnia część nekropolii to tzw. kwatera wojenna bądź wojskowa. Większość nagrobków w tej części nekropolii wieńczą żeliwne krzyże projektu Hansa Mayra z motywami Krzyża Żelaznego, miecza i wieńca, które zostały wykonane nieodpłatnie w oddalonej o około 14 km od Rajczy odlewni w Węgierskiej Górce[8]. Na skraju nekropolii znajduje się kaplica cmentarna, rozbudowana około 2006 roku według projektu Magdaleny Piątek i Joanny Łopaty z żywieckiej pracowni Mpstudio[9]; w rogu cmentarza, przy drodze, stoi kamienny nieprofesjonalnie polichromowany nepomuk[10][11].

Nagrobki znajdujące się na cmentarzu pochodzą z różnych lat i są zróżnicowane pod względem zastosowanego materiału; oprócz żeliwnych krzyży umieszczono na nim również nagrobki kamienne[8].

Pochowani na cmentarzu

edytuj

Na cmentarzu spoczywają m.in.:

  • urzędnicy z czasów Monarchii Austro-Węgierskiej[6], niektórzy z nich służyli w majątku Habsburgów[5]
  • 261 żołnierzy, uczestników I wojny światowej[12][5][13], którzy leczyli się w sanatorium zorganizowanym w pałacu w Rajczy, zmarłych na choroby płuc (głównie gruźlicę[8]) po 1918 roku[3] (miejsce pamięci[12]), m.in. kapitan piechoty Franciszek Joniak (1894–1921), odznaczony orderem Virtuti Militari V klasy, Krzyżem Niepodległości oraz Krzyżem Walecznych (dwukrotnie)[14]
  • osoby pomordowane w odwecie za pomoc partyzantom przez hitlerowców podczas pacyfikacji Osiedla Czanieckich w Rycerce Górnej w 1945 roku[15] – grób zbiorowy[5] po lewej stronie głównej alei[12] (miejsce pamięci[12])
  • kapral Kruk oraz starszy szeregowy Kiszewa (a. Kiszera), żołnierze Wojsk Ochrony Pogranicza, polegli w 1946 roku[3][12] (miejsce pamięci[12])
  • Kazimierz Szymański, porucznik Wojsk Ochrony Pogranicza, zastrzelony[16] w 1946 roku na Czarnym Groniu[17] w Korbielowie[13]; postawiono w tejże miejscowości obelisk upamiętniający jego śmierć[18]
  • Michał Ryłko (1878–1948), prezes Ogniska Związku Podhalan w Rajczy[19]
  • księża związani z rajczańską parafią – grobowiec[20].
  • Wacław Majewski (1882–1977) – założyciel i pierwszy prezes Akademickiego Związku Sportowego[21][22]
  • Roch Sygitowicz (1957–2017) – aktor[23]

Galeria

edytuj
  •  
    Nepomuk na skraju cmentarza (2018)
  •  
    Środkowa alejka cmentarza (2021)
  •  
    Groby zwieńczone żeliwnymi krzyżami w kwaterze wojskowej (2018)
  •  
    Grób księży (2018)
  •  
    Kaplica cmentarna z kostnicą (2018)
  •  
    Kamienny krucyfiks, zwieńczenie jednego ze starszych nagrobków (2017)

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 137 [dostęp 2008-09-28].
  2. ↑ Spis obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków z terenu województwa śląskiego (stan na 22 grudnia 2021 r.) (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2021-12-25]
  3. ↑ a b c d Cmentarz parafialny w Rajczy. Urząd Gminy Rajcza. [dostęp 2018-09-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-09-15)].
  4. ↑ Historia kościoła i cudownego obrazu w Rajczy. „U Źródeł Soły”. 28 (776), s. [2], 2011-07-10. 
  5. ↑ a b c d ks. Jacek Pędziwiatr: Beskidzkie nekropolie: Rajcza. [w:] Gość Bielsko-Żywiecki [on-line]. Instytut Gość Media, 2015-10-29. [dostęp 2018-09-13].
  6. ↑ a b Cmentarz w Rajczy. [w:] Gość Bielsko-Żywiecki [on-line]. Instytut Gość Media, 2015-29-10. [dostęp 2018-09-12].
  7. ↑ a b Historia społeczności [Rajcza]. [w:] Wirtualny sztetl [on-line]. Muzeum Historii Żydów Polskich. [dostęp 2018-09-13].
  8. ↑ a b c Magdalena Sporek: Imponująca przeszłość i znane z historii postacie – o pałacu w Rajczy. [w:] wgmedia.eu [on-line]. 2016-10-17. [dostęp 2018-09-14].
  9. ↑ Kaplica cmentarna w Rajczy. Mpstudio. [dostęp 2018-09-13].
  10. ↑ Nepomuki południowomałopolskie: Jany Podhalańskie, Sądeckie, Orawskie, Spiskie, Beskidu Żywieckiego i Makowskiego, części Gorców i Pienin (część d. woj. krakowskiego I RP). [w:] nepomuki.pl [on-line]. [dostęp 2018-09-13].
  11. ↑ Żywieckie Nepomuki. Grojcowanie, 2008-03-03. [dostęp 2018-09-13].
  12. ↑ a b c d e f Ewidencja miejsc pamięci województwa śląskiego. Gmina: Rajcza. Powiat: żywiecki. Śląski Urząd Wojewódzki. [dostęp 2018-09-13].
  13. ↑ a b Łukasz Gardas: Zapal świeczkę za tych, których zabrał los. [w:] naszemiasto.pl Żywiec [on-line]. Polska Press, 2009-10-29. [dostęp 2018-09-13].
  14. ↑ Wiktor Krzysztof Cygan: Oficerowie Legionów Polskich 1914-1917. Słownik biograficzny. T. 2: G–K. Warszawa: Barwa i Broń, 2006, s. 179. ISBN 83-923074-3-7.
  15. ↑ Władysław Bułka. Zginęli u progu wolności. „Gazeta Żywiecka”. 4 (78), s. 14, 1995-04. Spółdzielnia Wydawnicza „Gazeta Żywiecka”. 
  16. ↑ Tadeusz Sosiński: Przez życie pod wiatr. Warszawa: Drukarnia Wojciech Lewicki, 2000, s. 166. ISBN 83-913405-1-1.
  17. ↑ Obserwator. Obelisk NSZ w Korbielowie. „Wieści z Gmin Żywiecczyzny”, s. 5, 1996. 
  18. ↑ 1 września.. [w:] Korbielow.NET [on-line]. [dostęp 2018-09-13].
  19. ↑ Związek Podhalan na Żywiecczyźnie. Grojcowianie, 2008-01-08. [dostęp 2018-09-13].
  20. ↑ ks. Jacek Pędziwiatr: Proboszcz znad granicy. [w:] Gość Bielsko-Żywiecki [on-line]. Instytut Gość Media, 2016-02-07. [dostęp 2018-09-13].
  21. ↑ Czesław Michalski: Akademicki Związek Sportowy w Krakowie. Część I 1909-1945. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, s. 143, seria: Prace Monograficzne nr 457. ISBN 978-83-7271-412-1.
  22. ↑ Kazimierz Trybalski. 25-lecie Koła Seniorów AZS Kraków. „Akademicki Przegląd Sportowy”, s. 23, 2017-12. ISSN 0209-0546. 
  23. ↑ Zmarł Roch Sygitowicz. Aktor charakterystyczny. www.fakt.pl, 2017-01-17. [dostęp 2017-01-18]. (pol.).
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Cmentarz_w_Rajczy&oldid=73236267”